Van ideaal naar ideologie

Rusteloos is de mensheid de eeuwen door bezig geweest met ideeën. Telkens weer ontstonden nieuwe stromingen, waarin een bepaalde idee opgeld deed en waarin mensen zich met groot idealisme hebben gestort om zo aan die idee bekendheid te geven of liever nog deze ingang te doen vinden.
Zo is het de eeuwen door ook met religies gegaan. De mens is ten diepste een denkend wezen en daarin, of hij het weten wil of niet, ook een religieus wezen. Een kind begint, zodra het zich het leven bewust wordt, te vragen naar het waarom en het hoe van de dingen. Waar komt het allemaal vandaan en hoe kan het allemaal in zijn werk gaan?
De vraag naar de zin van het leven wordt in feite door ieder mens gesteld. En daarom zijn er zoveel illustere Ideeën ontstaan, die verbetering van de mensheid en de wereld moesten brengen. Maar telkens weer blijkt ook dat bewegingen buiten God tot mislukken gedoemd zijn.
Dezer dagen hoorde ik een oude mevrouw uiting geven aan haar diepe teleurstelling. Ze was opgegroeid in een socialistisch gezin, georiënteerd op de vroegere SDAP. De Eerste Wereldoorlog had veel idealen in rook doen opgaan. Toen kwam de Tweede Wereldoorlog, veel verschrikkelijker nog. Maar daarna, in de jaren van de wederopbouw zou het gebeuren. Toen zou echt de nieuwe samenleving onstaan. Maar ook toen bleef die weg.
Zo is er telkens een tijdlang het ideaal maar de dingen breken later weer bij de handen af. Dan is er overigens het gevaar dat uit reactie, uit diepe teleurstelling het ideaal omslaat in verbittering, in fanatisme.

New Age
Er is vandaag alwéér een nieuwe beweging in opmars. Ze wordt gepresenteerd onder de benaming New Age, wat moet staan voor 'nieuwe eeuw'. Het gaat erom dat we komen tot één nieuwe wereld: één wereld of géén wereld.
Vele idealen van allerlei bewegingen de eeuwen door zijn stuk gebroken. De betere wereld is er niet gekomen. Het wordt alleen maar erger in de belevingswereld van de mensen, zeker nu we steeds grootschaliger zijn gaan leven en de nood en ellende uit andere delen van de wereld vrijwel direct ook onze huiskamers passeren. We worden als kleine mensjes deel van de wereldnood. En dan zien we wapenwedloop, milieuverontreiniging, door honger wegstervende volkeren of bevolkingsgroepen, haat en terreur, oorlog en misdaad. Daarom moeten we nu samen gaan jagen naar een echt nieuwe wereld. De strijd moet worden aangebonden tegen de doorwerkende crisis met betrekking tot de zin van het leven. En daarom moeten we ook naar één nieuwe religie toe. Dát is ten diepste New Age.
Op de achtergrond zien we dan de in betekenis toenemende oosterse religies met de oosterse mystiek en allerlei occulte verschijnselen, waarin de mens van vandaag gelooft en die mede de nieuwe religie bepalen.

Ook de christenheid dreigt her en der in de greep van deze New Age beweging te komen. Van 12 tot 16 September 1987 werd in Zurich een 'Internationaal Belijdeniscongres' gehouden, waaraan de namen verbonden zijn van Bisschop Oskar Sakrausky uit Oostenrijk en prof. dr. Peter Beyerhaus uit Duitsland. Op dat congres is aan een tiental facetten van de New Age beweging aandacht gegeven, voorzover daarvan ook verschijnselen te zien zijn binnen de wereldwijde christenheid. Ik vat deze tien punten kort samen.
1. De wèreldreligies worden méér en méér gezien als verborgen kerk en hun aanhangers als anonieme christenen. Alle religies zullen daarom deel hebben aan de éne nieuwe heilsopenbaring.
2. De kerken worden in deze tijd opgeroepen tot een wereldwijd vredesconcilie (conciliair proces), maar de initiatiefnemer (C. F. van Weizsäcker) ziet dit slechts als een aanloop naar een later concilie van wereldreligies.
Voor goed verstaan, ook onze synode heeft opgeroepen tot deelname aan dit conciliaire proces over 'vrede, veiligheid en gerechtigheid'.
3. Op 4 augustus 1987 riep de paus een vredesgebedsdag uit op de heilige berg Hiei van de Boeddhisten bij Kyoto.
4. De aziatische meditatiebewegingen stellen de mensen een persoonlijkheidsontwikkeling in het vooruitzicht, die ver boven het menselijk 'ik' uitstijgt.
5. De feministische beweging ondersteunt de New Age beweging fundamenteel. De feministische theologie bereidt een nieuwe spiritualiteit voor, waarbij eigenlijk wordt uitgegaan van de principiële zondeloosheid van de vrouw.
6. De zogeheten Groene ideologie ontwikkelt zich in toenemende mate tot een nieuwe heidense religie, waarin God en wereld een eenheid zijn. In deze ideologie gaat het om primitieve natuurgoden en krachten in de kosmos.
7. Nieuwe medische geneeswijzen, gebaseerd op een bepaalde mystiek, ontwikkelen zich, waardoor de mens moet komen tot eenheid met de natuur en harmonie met de kosmos.
8. In de pop- en rockmuziek is sinds de jaren zestig een wereldomvattende jeugdcultuur ontsaan. Die nieuwe jeugdcultuur is doorkruid met aziatische en hindoeïstische spiritualiteit.
9. Binnen de charismatische beweging 'waarin stellig ook bijbelse verkondiging plaats vindt', werken op vele plaatsen valse profeten en wonderdoeners. Een wereldwijde opwekking en het oprichten van Gods Koninkrijk zouden – zo stelt men dan – binnen óns bereik liggen.
10. Zelfs in de Sowjet Unie ziet de communistische partij al sinds enige tijd de noodzaak van een nieuwe religie, om zo de toenemende crisis als het gaat om de zin van het leven onder de mensen, het hoofd te bieden. Maar het is religie buiten de drieënige God.

Van bovengenoemde punten is ongetwijfeld het éne meer terzake dan het andere. Dat vanuit de charismatische beweging b.v. protest werd aangetekend tegen bepaalde vereenzelviging met New Age is begrijpelijk.
Maar onmiskenbaar wordt in onze tijd de roep gehoord om nieuwe religie, nieuwe spiritualiteit. En dat kanaliseert zich dan vandaag in die nieuwe wereldwijde beweging, die New Age heet.
Onder één punt in de verklaring van het genoemde Belijdeniscongres zou ik een dikke streep willen zetten. Dat is de al jaren lang dreigende vermenging der wereldreligies. De Wereldraad van Kerken heeft een zogeheten dialoogprogramma. Daarin gaat het om de ontmoeting van de wereldreligies. In 1975 heb ik zelf in Nairobi de assemblee van de Wereldraad meegemaakt, waar deze dialoog fundamenteel aan de orde kwam. In andere wereldreligies – zo werd gesteld – was Christus aanwezig 'met verberging van zichzelf'. Wanneer een moslim een hindoe, een brahmaan of een boeddhist zijn eigen religieuze geschriften leest komt hij daarin Christus tegen, ook al wordt die niet met name genoemd. Dit nu is een fundamentele stap op weg naar die ene wereld(religie) maar tegelijk een fundamentele dwaalweg.

Conciliair proces
Als het waar is wat op het Belijdeniscongres is uitgesproken, namelijk dat het op gang gebrachte conciliaire proces over vrede veiligheid en gerechtigheid voor de ininitiatiefnemer Von Weizsäcker slechts een opstap is naar een concilie van de wereldreligies dan zullen we duchtig op onze hoede moeten zijn. Voor we het weten zijn we ook met dit conciliaire proces in de sfeer van de nieuwe religie New Age. Al moeten we ook oppassen met en-dus-redeneringen, omdat dan het gevaar groot is dat we de ogen sluiten voor de grote onvrede, onveiligheid en het grote onrecht in de wereld, waarin toch ook juist de kerk geroepen is profetisch en bevrijdend te spreken.
De tijd zal het leren waartoe het genoemde proces in de kerken leidt. Het zal nog wel een verschil maken of genoemde begrippen in hun totaliteit bijbels benaderd worden of vanuit de wereldreligies en vanuit de nieuwe religiositeit die buiten de kerk groeiende is.
Vrede heeft alles te maken met vrede met God. Hij is onze vrede!
Veiligheid heeft alles te maken met onze vaste Burcht.
Gerechtigheid heeft alles te maken met de Borggerechtigheid van Christus. Zo zijn deze begrippen vanuit de Schrift boordevol dynamiet, vol explosieve, mens en wereld vernieuwende kracht. Maar juist ook de bijbelse vulling van deze begrippen zal scheiding brengen in de wereld tussen hen die God dienen en hen, die Hem niet dienen.
De New Age beweging ziet uiteindelijk God in het 'al', in deze wereld. Het gelóóf weet God in de hemel maar weet Hem ook zeer nabij gekomen in Christus.

Ideologie
Niet zonder reden plaatste ik dit verhaal onder de titel 'Van ideaal tot ideologie'. De idealen van allerlei bewegingen hebben schipbreuk geleden. Nu zullen we het samen nog een keer wereldwijd proberen. Alle hens aan dek en alle religies samen. Dan moet het toch eindelijk een keer gelukken. Dan breekt het grote wereldrijk door.
Het zou ook een nieuwe (laatste?) krachtsinspanning van de boze kunnen zijn om de hele wereld achter zich aan te krijgen. Het boek Openbaring spreekt daarvan overduidelijk. De hele wereld verwondert zich achter het beest. Nu is dat beest de tijden door al op verschillende wijzen geduid. Maar één ding is duidelijk: vandaag zijn de verschijnselen wereldwijd. In één wereldwijde religie, met vermenging van godsdiensten, religieuze bewegingen en occulte stromingen, ligt echter niet de toekomst van de wereld maar haar ondergang besloten.

De kerk
De kerk zelf is ooit ook met hoge idealen de wereld ingetrokken. Was er niet een hoog Ideaal, een hoge roeping geweest bij het handjevol eenvoudige vissers, dat de wereld introk om de boodschap van ene Jezus van Nazareth te verkondigen, ze zouden het niet hebben aangedurfd. Hun leer was in die tijd een nieuwe leer. Maar de wereld is er stormenderhand mee veroverd.
Het ging in de apostolische boodschap immers om méér dan een idee, het ging om een Persoon, de Opgestane.
Het ging om meer dan een weg. Het ging om de Weg.
Er is in de apostolische boodschap dan ook geen ruimte voor erkenning van andere religies, omdat er onder de hemel geen andere Naam is, gegeven waardoor wij moeten zalig worden.
Een conciliair proces, dat niet uitgaat van het unieke van de Openbaring van God in Jezus Christus en van de vrede en de gerechtigheid, die Hij schenkt, mag nog zo menslievend lijken en veelbelovend voor de wereld zijn, échte vrede brengt het niet.

Het hoge Ideaal, waarmee de apostelen de wereld in zijn getrokken, is ook telkens weer verkwanseld voor allerlei ideologieën. Bewegingen in de wereld hebben altijd weer hun zuigkracht in de richting van het christelijk geloof gehad. Maar de apostelen zelf hebben hun getuigenis, dat ze tot voor koningen en overheden toe verdedigd hebben, vaak met de dood moeten bekopen.
We troosten ons intussen in de wetenschap dat, terwijl stromingen kwamen en gingen, ideologieën opkwamen en ondergingen, zelfs wereldrijken en machten na perioden van grote bloei ten ondergingen, door alles heen de bewarende hand des Heeren over Zijn kerk bleef. En dat de kerk door de dalen van de geschiedenis heen kon blijven zeggen dat het Rijk Gods toch komt.
Het is geen pessimistisch maar een bijbels-realistisch beeld als we zeggen dat totale vrede, veiligheid en gerechtigheid het hier nooit halen zullen en dat de ene wereldreligie nooit bereikt zal worden als uiteindelijk teken van het Rijk Gods. De Schrift spreekt andere taal. In het laatst der dagen zal het voor de ware belijders van de Naam van Christus steeds moeilijker worden. Juist als de hele aarde achter het beest aanloopt wordt de heiligen de oorlog verklaard. Maar de kerk kómt erdoor. En door alle verdrukking heen weet toch alleen de kerk van het Rijk, dat eenmaal in volle heerlijkheid komt.
Alleen wie gelooft dat het nieuwe rijk ooit een keer in déze bedeling zal doorbreken verwacht iets van New Age. Maar voor wie weet, dat het alles als een kleed verouden zal en dat niets hier zijn stand behouden zal is er maar éen perspectief, dat is het nieuwe dat eeuwig nieuw is. Die eeuw is ons zelfs al in het hart gelegd. Christus geeft uiteindelijk toch een keer het Koninkrijk terug in handen van Zijn vader. Lof zij u Christus.
Maar Gij hebt, o Opperwezen
nooit verandering te vrezen.
Gij, die d' eeuwen acht als uren
Zult alle eeuwigheid verduren

v. d. G.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen