Het Avondmaalsformulier 2

Oorsprong.

De overgang, die de Hervorming moest maken van de Roomse Kerkdienst met als middelpunt de viering van de Mis, naar de Protestantse eredienst, stelde haar leidslieden voor een enorm aantal vragen wat betreft de inrichting en het karakter van de dienst van Woord en Sacrament.

De Mis viel weg. De priester, die grote hinderpaal voor het uitzicht op de enige Hogepriester onzer belijdenis Jezus Christus verdween.

Wat onmiddellijk duidelijk was, was dit, dat de samenkomst der gemeente in de eerste plaats een samenkomst was van God met Zijn volk, daarna pas omgekeerd van die gemeente met God. En in die samenkomst komt God in de eerste plaats met Zijn Woord.

Daarom moet het altaar of geheel verwijderd (Gereformeerden) of het verliest zijn functie (Luther). Daarom is ook al wat Gereformeerd denkt en voelt er zo op gesteld, dat de preekstoel (in welke vorm dan ook) met de kanselbijbel in het middelpunt staat. Niet het Woord rust op het Sacrament maar het Sacrament bevestigt het Woord.

Het aantal Sacramenten wordt teruggebracht van zeven tot twee (vormsel, biecht, priesterwijding, huwelijk en laatste oliesel vervallen als Sacrament). De betekenis van het overblijvende tweetal Sacramenten wordt onderworpen aan een totale herwaardering.

En in dit nieuwe verstaan van de Sacramenten moet de gemeente worden onderwezen.

Vanzelf is dit alles niet met één slag tot stand gekomen. De eerste predikanten waren menigmaal vroeger priester geweest en velen bleven aan tal van ingewortelde gebruiken soms nog lang vasthouden.

Er is daarom een zoeken en tasten, een geleidelijke ontwikkeling met allerlei liturgieën, waaraan een kortere of langere levensduur was beschoren.

Luther gaf eerst (1523) zijn Formula Missae (orde der mis, waarbij 't woord „mis" reeds totaal van betekenis veranderd is), daarna in 1526 zijn Deutsche Messe. Het Latijn heeft daarbij plaats gemaakt voor de landstaal.

Daarnaast hebben we Avondmaals-, liturgieën van Zwingli, van Oecolampadius (Bazel), van Straatsburg e.a.

Vooral de laatste is van grote invloed geweest. Straatsburg was ook één van de plaatsen, waar men het zingen der gemeente, dat Rome niet gekend had, het eerst in voerde.

Farel, de bekende medewerker van Calvijn te Geneve, had de Straatsburgse liturgie leren kennen, die hij toch weer zelfstandig verwerkte. Op dit werk heeft Calvijn voortgebouwd.

Daarnaast ontwikkelt zich een zelfstandige liturgische vorm in de vluchtelingengemeente te Londen, waar de namen van Micron en nog meer die van de Poolse edelmangeestelijke a Lasco aan verbonden zijn. Met deze a Lasco heeft Datheen in Londen verkeerd.

Toen na de dood van koning Eduard VI (1553) in Engeland de R.K. Maria aan het bewind kwam, moest de vluchtelingengemeente een goed heenkomen zoeken. Een deel daarvan vestigde zich tenslotte in een oud klooster Frankenthal in Duitsland. Deze nederzetting is uitgegroeid tot een stad, waarin o.a. Datheen en Caspar van der Heyden als predikanten gearbeid hebben.

Hier is ons Avondmaalsformulier ontstaan als vrijwel letterlijke vertaling van het formulier, dat in 1563 in opdracht van keurvorst Frederik III van de Paltz was opgesteld. Het werd vertaald door Datheen en kwam samen met zijn psalmberijming bij de Nederlandse kerken in gebruik.

Het origineel was echter opgesteld door Olevianus, de man, die wij kennen als opsteller (met Ursinus) van onze Heidelbergse Catechismus.

Dat wil niet zeggen, dat het formulier geheel en al zijn eigen werk was. Hij heeft allerlei theologen, superintendenten enz. geraadpleegd. Maar dat was van weinig betekenis. Van veel groter belang is het gebruik,'dat hij gemaakt heeft van het Geneefse formulier van Calvijn en van dat van a Lasco en Micron (Londen), terwijl er ook een deel van een Luthers formulier uit Württemberg in terug te vinden is. Het laatste heeft speciaal betrekking op de aan het. Avondmaal zich openbarende éénheid der gemeente, waarbij verwezen wordt naar het woord van Paulus: één brood is het, zo zijn wij velen één lichaam, dewijl wij allen ééns broods deelachtig zijn. De lezer herinnert zich de beelden van de vele graankorrels, die tot één brood gebakken worden en van de vele bezien, waaruit één wijn en drank vliet.

Maar al is het formulier niet uitsluitend eigen werk van Olevianus, dat betekent niet, dat wij geen enkel gedeelte aan Olevianus persoonlijk te danken zouden hebben. Met name de ontvouwing van het lijden des Heren en de vrucht daarvan voor de gelovige, wordt beschouwd als eigen werk van Olevianus. Wij bedoelen het gedeelte, waarin gezegd wordt „dat Hij gebonden werd, opdat Hij ons zou ontbinden, daarna ontelbare smaadheden geleden heeft, opdat wij nimmermeer te schande zouden worden, " enz.

Bovendien heeft Olevianus de verschillende gedeelten, die hij uit Geneve, Londen en Württemberg ontleende, zodanig samengevoegd en tot één geheel gemaakt, dat het totaal toch het stempel van zijn geest ontving.

Wij mogen ons zeer gelukkig prijzen met deze geestelijke onderwijzing in de betekenis van het H. Avondmaal en leidraad voor de viering van dit Sacrament.

Het is inderdaad een formulier van grote omvang. Dat kan als een bezwaar worden aangevoerd. Dit heeft ook geleid tot de samenstelling van aanzienlijk kortere formulieren, zoals we ook in het Dienstboek van de Herv. Kerk aantreffen. Persoonlijk ben ik het oude formulier blijven gebruiken, maar dan zo, dat het eerste gedeelte, dat de instelling van het Avondmaal, en de zelfbeproeving behelst, door mij gelezen werd in de Voorbereidingsdienst, waar het eigenlijk, wat inhoud betreft, bij hoort. De onderwijzing en de vermaning daarin vervat komen wat laat, wanneer ze vlak voor de bediening van het Avondmaal de gemeente worden voorgehouden.

(Wordt vervolgd).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen