Nederland en Zuid-Afrika

Maatschappelijke apartheid

Als wij het tot nog toe over de apartheid gehad hebben dan betrof dat één aspect daarvan, n.l. de grote of staatkundige apartheid. Geconstateerd moet worden dat daarvan buiten Zuid-Afrika weinig bekend is en dat ondanks alle moeite die de regering van dat land zich getroost om daaraan bekendheid te geven en begrip te vragen voor zijn streven naar afzonderlijke ontwikkeling van zijn verschillende bevolkingsgroepen. Als daarvan al eens iets gepubliceerd wordt dan is dat veelal nog in negatieve zin. Behalve door allerlei internationale politieke motieven komt dat ook omdat dit beleid gewantrouwd wordt vanwege de andere vorm van apartheid die Zuid-Afrika kent, n.l. de kleine of maatschappelijke apartheid, waarover we in het begin al iets gezegd hebben en waarop we nu wat uitvoeriger willen ingaan.

De Nationale Partij, die zoals reeds vermeld in 1948 aan het bewind kwam, stelt zich op het standpunt dat de staatkundige apartheid, gebaseerd op het principe van afzonderlijke ontwikkeling, in zijn uitvoering dient te worden begeleid door een apartheidswetgeving op maatschappelijk gebied. De motivering daarvan komt in grote trekken op het volgende neer.

Zuid-Afrika is een land met vele volken en volksgroepen, elk met zijn eigen, veelal van elkaar afwijkende en soms tegengestelde, kenmerken op verschillend gebied. De grootste tegenstelling bestaat tussen blank en niet-blank en daarom is de kans op wrijving en botsing tussen beiden groot. Om dat te voorkomen moeten beide groepen uit elkaar gehouden worden. Hoe minder contact, hoe minder kans op conflicten en des te gunstiger het klimaat voor de realisering van de staatkundige apartheid.

Door een wettelijke regeling op het gebied van de maatschappelijke apartheid weet ieder waaraan hij zich te houden heeft. Er is dan geen, althans minder, risico voor rasvermenging met alle ongewenste gevolgen vandien (toeneming van aantal kleurlingen), voor verlies van eigen identiteit, voor economische uitbuiting van de ene bevolkingsgroep ten koste van de andere, voor aanstootgevende confrontaties in publieke gelegenheden enz.

Het zijn ongeveer deze overwegingen geweest die hebben geleid tot een stelsel van wetten, waarin de maatschappelijke apartheid is geregeld. Enkele daarvan zijn:

— het verbod tot het wonen in andere dan de eigen woongebieden, ter uitvoering waarvan een 'pasjes-regeling 'noodzakelijk was;

— het verbod tot het aangaan van een huwelijk tussen blanken en niet-blanken, waarvoor een minitieuze rassenregeling nodig bleek te zijn;

— een wet tot regeling van voor blanken gereserveerde beroepen.

Het kan niet worden ontkend dat het met name deze apartheidswetgeving is geweest die het aanzien van Zuid-Afrika in het buitenland ernstig heeft geschaad en ook bij goedwillenden twijfel heeft doen ontstaan over de eerlijkheid van zijn bedoelingen. Immers, we schreven het al, deze maatre­gelen maken de indruk van discriminatie van de niet-blanken. Wettelijke voorzieningen als deze, waardoor groepen van mensen maatschappelijk zo sterk van elkaar geïsoleerd worden, roepen weerstanden op en die zijn dan ook niet uitgebleven. Is daarmede dan niet alles gezegd en voldoende voedsel gegeven aan allerlei tegen Zuid-Afrika gerichte anti-apartheidsacties?

Bij oppervlakkige waarneming wel, maar bij nadere kennisneming en bestudering van de toestanden in dat land beslist niet. Dat is de ervaring van vele — ook en vooral uit ons land — die zich die moeite hebben getroost door zich persoonlijk op de hoogte te stellen van die toestanden. Men komt dan tot de ontdekking, wellicht na een aanvankelijke frustatie, dat alles heel anders is dan men zich, op een afstand oordelende, had voorgesteld.

Beoordelingsmaatstaven

Die voorstelling, gevoed door de niet-aflatende stroom van negatieve informatie, komt ongeveer hierop neer dat in Zuid-Afrika een toestand moet bestaan van dreigende spanning tussen blank en niet-blank, die elk moment tot een explosie kan leiden. Als die nog uitblijft dan moet dat komen door een tot de tanden gewapende en alomtegenwoordige politiemacht, die elke poging tot verzet tegen de 'rassendiscriminatie' onmiddellijk de kop indrukt. Welnu, het tegendeel is waar. Van enige spanning of dreiging is niets te merken, evenmin A^an enig politioneel machtsvertoon. Er heerst in Zuid-Afrika merkwaardigerwijze een ontspannen sfeer, die weldadig afsteekt tegen het rumoerige leven in West-Europa.

En die geforceerd aandoende scheiding tussen blank en niet-blank dan? Neemt men dat zo maar, komt men daartegen niet in verzet? Nee, ook dat niet. Men vindt die in het algemeen zo vanzelfsprekend dat van een verzetshouding daartegen geen sprake is. Sterker nog, de Bantoeleidslieden, die door de patriarchale instelling die hun samenleving beheerst grote invloed hebben, staan helemaal niet zo afwijzend tegenover de maatschappelijke apartheid als men wellicht zou veronderstellen. Ook zij zien in een maatschappelijke gelijkstelling en vermenging een bedreiging van de eigen identiteit door een te grote beïnvloeding van het westerse sociaal-economische cultuurpatroon.

Een te naïve voorstelling van zaken, zou men denken? Waarom dan is het te verklaren dat een zo overweldigende meerderheid van niet-blanken in een verhouding van 5 op 1, zonder welke de Zuid-Afrikaanse economie geen dag draaiende gehouden kan worden, niet het zozeer voor de hand liggende middel van staking en sabbotage zou gebruiken om aan zijn ongenoegen over de apartheid uitdrukking te geven? Zelfs in de grote industriële ondememingen, met de hoogste Bantoe-concentraties, waar dat middel zonder veel moeite te hanteren zou zijn, is daarvan geen sprake. En dat ondanks de vele pogingen die daartoe door communistische infiltranten worden aangewend en ondanks de aanmoedigingen daartoe vanuit het buitenland, waarvan — het zij met schaamte gezegd — ons land koploper is. Natuurlijk komen er in Zuid-Afrika bedrijfsstakingen voor, zoals overal ter wereld, maar dan gaat het om andere zaken dan de kleine apartheid. Daarover maakt men zich in het buitenland drukker dan in het land zelf!

Het signaleren van deze werkelijkheid moet ons tot nadenken stemmen. Wij Europeanen hebben nogal eens de neiging om alles te be- en veroordelen vanuit ons westerse cultuurpatroon. Dat patroon meenden we, vooral in de koloniale periode maar ook nu nog elk land en elk volk te moeten opdringen. Onze economie, onze democratie, onze ideologie moeten model staan voor de hele wereld. En wat is daarvan terecht gekomen? Het probleem van de Derde Wereld, waarvoor ons cultuurpatroon geen oplossing heeft. Dat komt omdat wij anders zijn dan oosterlingen, anders dan Aziaten en Afrikanen. Dat anders-zijn is de verklaring voor het bestaan en aanvaarden van situaties, als in Zuid-Afrika, die voor ons besef niet mogen bestaan en niet mogen worden aanvaard.

In het licht daarvan moeten wij het beleid van de blanken in Zuid-Afrika beoordelen. Enerzijds zijn ze gebonden aan hun van-huis-uit westerse instelling, anderzijds zijn ze door eeuwenlang verblijf in Afrika en omgang met de Afrikanen afgekapt van hun westerse stamboom en een nieuw type Afrikaner geworden. Zij zoeken naar een synthese met hun niet-blanke landgenoten, van wie zij weliswaar veel verschillen, maar die zij beter kennen dan wie ook. En dat geldt wederkerig.

Daarom geen opgelegde westerse patronen van bijv. one man-one vote, maar voorkeur voor een beleid van eigensoortige ontwikkeling. Daarom ook geen geforceerde maatschappelijke vermenging, maar voorkeur voor een geleidelijk daarnaar toe werken. De eerste resultaten van deze geleidelijkheid zijn reeds merkbaar. Opschriften 'Slegs vir blankes' verdwijnen gaandeweg. De wet op voor blanken gereserveerde beroepen wordt op toenemende schaal overtreden en kan geen lang leven meer beschoren zijn.

Ook op het gebied van het buitenlands beleid gebeuren, voor wie het zien wil, opmerkelijke dingen. De aanvankelijk zeer agressieve houding van de noordelijke bantoestaten wordt milder. Men gaaf meer en meer de noodzaak inzien van goede betrekkingen met Zuid-Afrika, dank zij de onvermoeide pogingen in die richting van premier Vorster en zijn regering.

Dirksland

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen