Samen op Weg in kritieke fase

Vele jaren is binnen de Raad van Deputaten en in de onderscheiden werkgroepen intensief gewerkt aan de begeleiding van het op gang gekomen Samen op Weg proces. Zo goed en kwaad als dat ging hebben de leden van de combi-synoden en daarna van de afzonderlijke synoden zich bezig gehouden met de grote hoeveelheid stukken, die vanuit de Samen op Weg organen op tafel werden gelegd.

En de gemeenten? Ze hebben op grote afstand toegekeken, toe móéten kijken. Samen op Weg werd van bovenaf geleid en — naar velen vreesden — van bovenaf gedreven. Al moet ook wél erkend worden dat met name hervormde gemeenten laat 'wakker' geworden zijn.

Voorop gesteld zij dat een proces als het onderhavige zich moeilijk anders behandelen laat. Men kan niet direct enkele miljoenen leden van de kerken aan de bezinnig zetten. Het zal trapsgewijs moeten gebeuren. Bovendien kan alléén een kerk in haar geheel, middels beleidsorganen, bezinning op vragen van kerkelijke gescheidenheid en kerkelijk samengaan of kerkelijke samenwerking integraal ter hand nemen. Maar intussen is het dan wél zo dat in de afzonderlijke plaatselijke gemeenten de kerkelijke situatie — welke kerken zijn er en hóé is de relatie onderling? — grondig kan afwijken van het gemiddelde landelijke patroon.

Momenteel bereikt het Samen op Weg proces intussen in toegespitste zin de gemeenten. Dat is goed, daar is om gevraagd, maar de vraag is nu wél welke consequenties dat geven zal. Want thans zou wel eens kunnen blijken dat de bezinning in de gemeenten niet parallel loopt met de bezinning in de beleidsorganen en op de (combi-)synoden. De vraag is hoe serieus de stem van de gemeenten nu wordt genomen.

De classis als tussenschakel

Men kan bij voorbaat zeggen dat de stemmen, die uit de gemeenten zullen komen over het al of niet voortgaan van het proces, in vier categorieën zullen uiteenvallen. De antwoorden zullen zijn: ja, ja-mits, nee-tenzij en nee.

Van belang is nu wel hoe de stemmen uit de gemeenten echt tot hun recht zullen komen. De classicale vergaderingen hebben daarin een grote verantwoordelijkheid. In vele gemeenten wordt immers grote zorg besteed aan de motivering van het antwoord, dat gegeven wordt op de vraag of Samen op Weg voortgang moet vinden of niet. De 'Verklaring van Overeenstemming' wordt daarbij grondig bestudeerd en van commentaar voorzien. En — als we ons niet vergissen —'• wordt de verklaring daar het meest serieus genomen, waar men het kerkelijk leven gebonden wil zien aan de Schrift en de gereformeerde confessie.

De classes zullen, nu het om zo'n hoogst belangrijke aangelegenheid gaat, niet kunnen volstaan met simpelweg de aantallen gemeenten, die nee of nee-tenzij, ja of ja-mits zeggen, te tellen. Zij zullen datgene, wat vanuit de gemeenten na ernstige bezinning op tafel is gelegd, inhoudelijk moeten weergeven. Er zijn nu reeds gemeenten, die een afschrift van hun schrijven aan de classis zenden aan het moderamen van de synode omdat ze willen dat hun stem 'terecht' komt. Op zichzelf is dat best, maar in deze kritieke fase van het proces ligt dé grote verantwoordelijkheid bij de classes wat de rapportage betreft.

Zorg

Intussen maken ondergetekenden zich grote zorg. Onze zorg is met name dat een proces, dat in principe kerk-verenigend moet zijn, in de praktijk gemeente-scheurend en dus kerk-scheurend zou kunnen gaan worden. Vele gemeenten hebben om dit proces niet gevraagd en vragen er ook niet om. Tenslotte is Samen op Weg een vrij 'toevallige' toenadering van twee kerken; weliswaar van de twee grootste protestantse kerken en van kerken met een gemeenschappelijke oorsprong in de Reformatie, maar er zijn méér kerken van gereformeerde confessie, en dan met name kerken die ook ernst maken met die confessie. Hoewel deze in de beginfase van het proces wel zijn gevraagd ontbreken ze momenteel gehéél. Samen op Weg speelt weliswaar in bepaalde gemeenten, hetzij omdat bepaalde oecumenische motieven een rol spelen, hetzij doordat de hervormde gemeente en de gereformeerde kerk ter plaatse weinig meer van elkaar verschillen, hetzij om economische redenen. Maar eerlijkheidshalve moet worden gezegd dat Samen op Weg grosso modo niet uit het geheel van de kerk en van de gemeenten opkomt. In vele gemeenten is ook sprake van andere affiniteiten dan die tussen hervormden en gereformeerden. Samen op Weg heeft in hoge mate een selectief karakter en móét daarom bij verdere voortgang plaatselijk grote spanningen gaan oproepen.

Gemeenten als proefpolders

Spanningen gaan zich momenteel reeds voordoen in die gemeenten, waar hervormde wijkgemeenten en wijkgemeenten van de Gereformeerde Kerken federatief Samen op Weg gaan terwijl andere wijkgemeenten zich niet in dat nieuwe patroon wensen in te voegen. Die zullen dan als hervormde wijkgemeenten onder de hervormde kerkorde of als gereformeerde wijkgemeenten onder de gereformeerde kerkorde blijven voortbestaan. Zo wordt een uitpellings- of uitstotingsproces bevorderd. Op den duur zal dat niet anders dan tot grote fricties aanleiding kunnen geven. Nu gaat het nog om enkele gemeenten waar dit probleem speelt. Naarmate de federatiegedachte landelijk echter meer gestalte krijgt komt men in dié grote kern van gemeenten, die zich niet laten invoegen in het geheel, steeds meer in gewetensnood.

Wij doen dan ook een dringend appèl op de kerk om het zó ver niet te laten komen, dat Samen op Weg kerkscheidend gaat worden.

We zijn er diep van overtuigd dat het zó niet verder moet. Gereformeerden in de Nederlandse Hervormde Kerk — die uit roeping in deze kerk bleven de jaren door — hebben geduld mogen oefenen met deze kerk 'in verval' als een afspiegeling van Gods geduld; in het besef overigens dat niemand buiten de schuld en de nood van de kerk staat. Van dit geduld bemerken we in het Samen op Weg proces weinig (meer). Daaraan is in niet geringe mate debet de uniformiteit van gevoelen en snelheid van veranderingsprocessen binnen de Gereformeerde Kerken wat ook tot uitdrukking komt als het gaat om de voortgang van het S.O.W.-proces. In hervormde kring is de aarzeling, om niet te zeggen de tegenkanting veel groter.

Kerkverlating

Wij beseffen heel wel dat geen enkel proces door zuivere formuleringen de garantie krijgt goed te verlopen. Maar in de Verklaring van Overeenstemming is teveel verzwegen wat het hart van het belijden raakt en waarover intussen in de kerk(en) geen eenstemmigheid is. Teveel is de Verklaring van overeenstemming gerelateerd aan vragen betreffende de ecclesiologie. De invalshoek is veel te beperkt. Het gaat evenwel vooraf en vooral om de vraag van het gezag van de Heilige Schrift. Het gaat met name ook om de leer der verzoening en daarin om de leer aangaande en van Christus. Reacties uit de gemeenten, die thans veelvuldig gepubliceerd worden, maken dan ook intussen wél duidelijk waar men de verklaring in confessioneel opzicht te kort vindt schieten.

Wil Samen op Weg echt toekomst hebben dan zal er samenstrómen moeten zijn in de gemeenten, juist als het gaat om het hart van de verkondiging. In onze tijd is kerkverlating vooral onder jongeren aan de orde. Anderzijds zijn er veel zoekende mensen. Onze zorg is dat Samen op Weg in de gemeenten — met name daar waar geen eenstemmigheid is in het beleven van de geloofszaken tussen hervormden en gereformeerden — grote frustraties en spanningen zal oproepen, waardoor kerkverlating wordt bevorderd en zoekende mensen geen boodschap meer vinden in en hebben aan zulke gemeenten, waar Samen op Weg eerder scheidend dan verbindend werkt.

Wegen

De classicale vergaderingen zullen de binnengekomen consideraties van de gemeenten naar onze diepste overtuiging méér hebben te wegen dan te tellen. Het antwoord op de vraag naar het al of niet voortgaan van het proces laat zich niet in een simpel ja of nee vangen. Zowel in het geval van een verdeelde kerk als in het geval van een gescheurde kerk is sprake van schuld voor God. Zoeken van éénheid is daarom bijbelse opdracht. Maar als we zien dat het najagen van eenheid de verdeeldheid alleen maar groter maakt daii is het beter ten halve te keren dan ten hele te dwalen.

Zoals het proces van eenwording van beide kerken zich nu voltrekt worden vele ge­meenten eenvoudig gedwongen om néé te zéggen; én vanwege het magere gehalte van de 'verklaring van overeenstemming'; én vanwege de steeds groter wordende kloof in confessioneel opzicht tussen hervormdgereformeerden alsmede de confessionelen en kerkelijke gereformeerden; én omdat ze zelf niet om dit proces van éénwording hebben gevraagd en aan andere samenwerkingen de voorkeur geven.

Persoonlijke noot

Ondergetekenden hebben de laatste jaren mede-verantwoordelijkheid gedragen in de bezinning rondom Samen op Weg. Trouw aan de vaderlandse kerk en zorg om het belijdend karakter van de kerk in gereformeerde zin vormden daarbij het motief. Elke vorm van separatisme wijzen wij af. Maar juist daarom mag een appèl op de kerk in haar geheel worden gedaan ervoor te waken dat door een geforceerde eenheid — ook waar het onder de naam federatie plaats vindt — juist de gemeenten niet uiteen worden gedreven. Vanuit de zorg om het rechte belijden hebben we meegewerkt aan de totstandkoming van de brochure 'Bezinning en appèl', waarin een aantal kernmomenten van belijden, die voor het huidige proces van eminente betekenis zijn, aan de orde worden gesteld. We constateren echter weerstand in de kerk om binnen het S. O. W. proces over belijdende zaken te spreken." Dat baart ons zorg.

Zorg om de eenheid der gemeente doet ons opnieuw vragen om voorzichtigheid. De vraag is wat de kerk zal doen als nu blijkt dat vele gemeenten niet mee willen in het proces.

De verklaring van overeenstemming is een concept-verklaring. De brandende vraag is nu óf en hóé de stem van de gemeente daarin mee mag en zal klinken als het over de definitieve tekst gaat. Het antwoord is nu aan de classes, wil men tenminste niet een ongewenst grote verantwoordelijkheid blijven leggen bij de beleidsorganen en bij de moderamina der synoden.

Samen op Weg is in ieder geval thans in een kritieke fase gekomen.

We vatten daarom nog eens samen.

1. Plaatselijke situaties mogen niet overheerst worden door landelijk beleid.

2. Gemeenten moeten de classes inzage vragen in de rapportage van de gemeentelijke consideraties.

3. De vraagstelling inzake het al of niet voortgaan van het proces — met als mogelijk antwoord een simpel 'ja' of 'nee' — is tendentieus.

4. De beperkte invalshoek van de 'Verklaring van overeenstemming' dient te worden gesignaleerd.

5. Hoewel ooit een formulering tot schuldbelijdenis aan de orde was is daarvan thans geheel geen sprake meer.

6. Reeds nu moet de vraag aan de orde komen hoe de toekomst wordt gezien van die (wijk)gemeenten, die zich niet laten invoegen in het proces en onder welke naam die zullen voortbestaan.

7. Wat doet de kerk als blijkt uit de consideraties dat vele gemeenten, niet bereid zijn mee te gaan in het proces?

J. van der Graaf, Huizen (N-H)

S. Meyers, Leiden

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen