Boekbespreking

Dr. L. de Jong: Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog; deel 6: Uitgave Martinus Nijhoff, 's Gravenhage; 2 banden, totaal 905 pagina's, ƒ 45, —.

Opnieuw zijn 2 banden verschenen, samen vormende het 6e deel, van deze minutieuze en imponerende geschiedschrijving van de tweede wereldoorlog wat betreft ons land. Deze delen behandelen de periode Juü 1942 tot Mei 1943. Hierin komt aan de orde de deportatie van de Joden. Toen bekend ging worden dat alle Joden gedeporteerd zouden worden werd een protest-telegram naar Seys Inquart gezonden, ondertekend door tien kerkgenootschappen, het hoogste aantal dat ooit een stuk aan de bezetter ondertekende. We lezen van de arrestatie van dr. Kraemer, dr. Gravemeyer. Prof. dr. G. P. v. Itterzon zat in het concentratiekamp. De Hervormde synode stelde een gebed voor de kerken op (de formulering was o.a. van prof. dr. W. J. Aalders), waarin het elment van gemeenschappelijke verootmoediging sterk doorklinkt.

Men zou dit hele gebed hier wel willen afdrukken: 'Beweeg ons door Uw Heilige Geest zó, dat wij vóór allen en in alles klagen over onze zonden. Het zijn onze zonden, die van ons land en volk, onze Kerk en onze gemeenten, onze gezinnen en personen, die Uwe oordelen naar recht over ons hebben gebracht. . . . .

Jammer dat de auteur voor de inhoud van dit gebed, dat door de overige protestantse kerkgenootschappen werd overgenomen, zo weinig waardering heeft omdat hij er prélude in proeft (m.i. ten onrechte) van het feit dat de Hervormde synode besloot het protest-telegram uit de Kerken niet te doen voorlezen in de gemeenten, een kwestie die overigens niet als eervol voor de Hervormde Kerk wordt vermeld.

Men leest verder in dit boek over het opkomend verzet, de illegaliteit, de fietsenvorderingen (met de moeite die dat de bezetter kostte), de gijzeling en terechtstelling van vooraanstaande burgers uit wraak voor verzetsdaden. Mussert en de N.S.B. krijgen verder in dit boek veel aandacht. De Arbeidsdienst wordt ook besproken. De Hervormde synode nam aanvankelijk krachtig stelling daartegen. Maar rond November 1942 kwam er een aarzelende houding. Met de terugkeer van dr. Gravemeyer uit het concentratiekamp keerde de Hervormde Kerk echter ook terug tot haar eerder ingenomen standpunt. De Gereformeerde Kerken kwamen van een aarzelende ook tot een strengere houding. In ieder geval IS het zo dat wat nu voor velen 'vanzelfsprekend' had moeten gebeuren toen niet zo vanzelfsprekend was. Er was ook altijd de afweging tegen het risico dat een bepaalde stellingname voor het leven van (veel) mensen kon betekenen. Want de bezetter was onberekenbaar en medogenloos.

Opnieuw kwamen we bij lezing van deze boeken onder de indruk van het onvoorstelbaar vele wat zich nog geen 40 jaar geleden hier heeft afgespeeld. De feiten spreken in deze boeken al speelt de belichting van de auteur ook mee, zodat men bij bepaalde interpretaties kritische reserve heeft. Maar de totaalindruk blijft: een indrukwekkende documentaire van een tijd die niet vergeten mag worden wil men niet bestemd zijn deze opnieuw te beleven.

V. d. G.

Dr. R. B. Evenhuis: Ook dat was Amsterdam; deel 4, uitgave Ten Have, Baam, 367 pagina's, ƒ 35, - .

De geschiedschrijving, die dr. Evenhuis ter hand genomen heeft over het kerkelijk leven in Amsterdam, vordert gestaag. In dit vierde deel gaat het over de Kerk der Hervorming in de achttiende eeuw: de grote crisis. De geschiedschrijving van dr. Evenhuis in allerwege al in alle toonaarden geprezen. Minitieus gaat hij langs alle gebeurtenissen in het kerkelijk leven, de opzienbarende en de minder opzienbarende. Soms kan hij niet nalaten een stukje commentaar en beoordeling er tussendoor te geven, maar nooit zo dat het storend wordt, zodat men het idee krijgt, dat de lezer door de bril van de auteur naar de geschiedenis kijken mag. Het lezen van boeken als deze bewaart intussen voor de gedachte, dat het kerkelijk leven in het verleden altijd zo hoog gestemd was. De volkszonden doken dan hier en dan daar op. Men leest overigens van 't jaar 1730, waarin 'Nederland plotseling werd opgeschrikt door een groot aantal gevallen van homosexualiteit'. Plakkaten van de overheid daartegen werden afgewisseld door protesten van kerkeraden en boetepreken van predikanten. Maar ook waren er de processen. De barbaarse straffen, die werden toegepast, doen ons ook beseffen hoe wreed het leven kon zijn. Een triest geval is dat van een jongen uit een weeshuis, die zijn daad uit eigen beweging bekende aan de weeshuisvader en in grote gewetensnood verkeerde, maar die op de Dam werd gewurgd. Ook leest men van het optreden van de kerkeraden tegen 'de stinckende, vuyle sonde van het kaartspel', over ketterse stromingen (collegianten, kwakers, gichtelianen, deurhovianen, hattemisten en hebreeën), het weeshuis en het oude Liedenhuis. Het is onmogelijk om alle dingen te noemen, die aan de orde komen.

Een interessant hoofdstuk schrijft dr. Evenhuis over het feit, dat het Duitse piëtisme en het Engelse methodisme in de protocollen van de kerkeraad niet voorkomen maar dat wel uitvoerig wordt ingegaan op de Duitse piëtist Ludwig Ernst von Zinzendorff vanwege diens belangstelling voor Amsterdam, waar hij in 1736 een bezoek bracht, met daarna een openlijk verzet tegen de Hemhutt-beweging van de Amsterdamse kerkeraad. Verder komt uitvoerig aan de orde 'de Kerk en de Verlichting', 'De Tolerantie', 'De Patriotten en Prinsgezinden' en het einde van de bevoorrechte Kerk', namelijk met de komst van de Franse revolutie en de daardoor ontstane scheiding van kerk en staat.

Men leze dit kostelijke boek, door dr. Evenhuis op een dusdanige wijze geschreven, dat het voor een breed publiek toegankelijk is. De vier delen, die nu verschenen zijn, vormen een belangwekkend document over het kerkelijk leven van Amsterdam en ook het kerkelijk leven in OM land in ruimer zin. We hopen van harte, dat dr. Evenhuis de geschiedschrijving tot en met het heden zal mogen afmaken. Zijn boeken verdienen de kwalificatie uitmuntend.

V. d. G.

Lars Bech en Leen v. Ginkel; De Bijbel maakt nieuwsgierig; Uitgave van de Bijbel Kiosk Vereniging, 122 blz. Prijs ƒ 6, 50. Bij afname van grotere aantallen reduktie.

In dit boekje zijn de gesprekken gebundeld die gehouden werden voor de microfoon van de N.C.R.V. (van okt. 1973 tot mei 1974). In een 30-tal hoofdstukken worden allerlei themata uit de Heilige Schrift belicht, onder andere: God, de mens, de zonde, de wet, gerechtigheid, de sabbat, geloven, twijfel, rijkdom, vrijheid, liefde, dood en leven, wonderen, enz. De gesprekken zijn levendig en aktueel. Veel echter van wat gezegd wordt kan vanuit de Schrift en de Belijdenis onze instemming niet hebben. In de laatste hoofdstukken (over het gezag van de Heilige Schrift) refereren de gesprekspartners nogal eens aan de recente dogmatiek van prof. Berkhof 'Christelijk Geloof'. Ook in vele andere opzichten is zijn visie blijkbaar de hunne.

Wel een leerzaam boekje, maar dan voor kritische lezers.

Ridderkerk

W. van Gorsel

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen