De grote omslag

Een veel gehoord verwijt van de kant van hen, die aan het SoW-proces leiding geven en van de voorstanders van een VPKN is, dat de bezwaren en het weerwerk uit hervormde kring zo laat komen. Het proces is immers al jaren op gang? Men kon toch al zo lang weten wat er gaat gebeuren? Dat is nu echt hervormd om zo laat wakker te worden!
In dat laatste zit zonder twijfel een kern van waarheid. Hervormden staan dikwijls niet direct klaar met een uitgesproken standpunt of reactie, zijn dikwijls niet zo snel om met al hun kracht zich voor of tegen iets in te zetten. Zij hebben daar doorgaans wat tijd voor nodig, kijken niet zelden eerst de kat eens uit de boom, zien eens wat er nu precies aan de hand is en vinden mensen van de Gereformeerde Kerken meestal wel erg vlug met hun mond en hand. Zij zoeken de nuance.
Dit neemt niet weg dat in het prille stadium van SoW van hervormde zijde al bezwaren, grondige bezwaren naar voren zijn gebracht, met name van de kant van de Gereformeerde Bond. Maar er werd niet of nauwelijks naar geluisterd en de SoW-ontwikkelingen zijn ondanks alle weerstanden doorgegaan. Dàt is het geval.
Nu zijn inderdaad sinds vorig jaar de protesten veel luider, veel nadrukkelijker geworden. Zij worden nu ook gedragen door een veel breder grondvlak dan aanvankelijk. Van zeer vele gemeenteleden zijn immers de ogen opengegaan, omdat het begrip fusie is ingevoerd, wat inhoudt dat de Nederlandse Hervormde Kerk als zodanig gaat verdwijnen. Het concept van de kerkorde voor de nieuwe kerk toont dit duidelijk aan.
De diepste motieven, de meest geestelijke geloofsidealen, die velen in de Hervormde Kerk deden blijven en hen daar bezielden, worden hun nu ontnomen, worden dus ook òns als hervormd-gereformeerden ontnomen.

Gereformeerd
Een gewichtig motief was en is immers dat de Hervormde Kerk qua belijdenis en structuur een Gereformeerde Kerk is. De confessionelen hebben dit aanvankelijk tot uitdrukking gebracht in de naam van hun wekelijks periodiek. Dat heette: 'De Gereformeerde Kerk'. Deze naam heeft naderhand moeten wijken voor: 'Hervormd Weekblad', met nog slechts in de ondertitel een herinnering aan de oorspronkelijke naam. De Gereformeerde Bond brengt ditzelfde tot uitdrukking in de naam van zijn organisatie. Gereformeerde Bond in de Nederlandse Hervormde (Gereformeerde) Kerk. Deze aanduiding tussen haakjes is belangrijk. Zij wil zeggen: sinds ongeveer 1800 mag dan onze Kerk niet meer officieel een Gereformeerde Kerk heten, zij is het wel, èn voor wat betreft haar afkomst, èn voor wat betreft haar belijdenis, èn voor wat betreft haar structuur. De naam is dus tevens een appèl op de Kerk, op geheel de Kerk: wees wat je bent!
Hierdoor voelden allen die uit de Gereformeerde beginselen leefden in de Hervormde Kerk zich dan ook ten volle gelegitimeerd tegenover al diegenen, die vanuit hun liberale, vrijzinnige of midden-orthodoxe meerderheidspositie hun aanwezigheid bestreden of hun rechten beknotten.
Hierdoor wisten zij zich ook geroepen zich in te zetten voor het herstel en de bloei van hun door God aan de Nederlanden geschonken Kerk der Reformatie.
Hierdoor konden zij ook met vrijmoedigheid tegenover de vele gereformeerde denominaties buiten de Hervormde Kerk hun aanwezig en bezig zijn in de Kerk der vaderen rechtvaardigen.

Verandering
Dit alles gaat nu gebeuren. Tenzij een wonder gebeurt, staat een geheel nieuwe situatie voor de deur. Dat inzicht dringt nu al verder door. Was lange tijd nog veel in een schemerlicht gehuld, het concept heeft de nevels verdreven, alle onzekerheid doen verdwijnen en duidelijkheid gebracht: de Nederlandse Hervormde Kerk gaat weg. Haar naam gaat weg, het alleenrecht van haar gereformeerde belijdenis gaat weg en haar gereformeerde structuur gaat weg. En daar worden zo velen onrustig en verdrietig van. En zij laten nu in alle toonaarden horen dat zij dit niet willen.

Gaat dan ook haar gereformeerde structuur weg, kan men vragen? Het concept sluit toch nauw aan bij de hervormde kerkorde? Dat laatste moge zo zijn, op een uiterst belangrijk punt blijkt die grote verandering: het wordt niet alleen een door mensen verenigde Kerk, het wordt ook een plurale, een veelstromen-kerk, ja een principieel verdeelde Kerk. Principieel verdeeld omdat er vier soorten gemeenten in gevonden zullen worden. Artikel II, 2 van het concept luidt immers: 'De Verenigde Protestantse Kerk in Nederland bestaat uit al de gemeenten, te weten de protestantse gemeenten, de hervormde gemeenten, de gereformeerde kerken en de evangelisch-lutherse gemeenten'. Vier soorten gemeenten. En binnen elk van deze vier zijn nog weer grote differentiaties mogelijk.

Zelfs de gedachte van de eenheid van de Kerk is opgegeven. Een grote verbrokkeling is daarvoor in de plaats. Een nader bewijs daarvan is dat de kinderdoop niet langer constitutief maar facultatief is. Ooit heeft prof. dr. J. N. Bakhuizen van den Brink de hervormde synode ervan overtuigd dat de bediening van de kinderdoop èn de verwerping daarvan omdat men doop-op-belijdenis voorstaat onmogelijk in één Kerk kunnen samengaan. Maar in de SoW-Kerk zullen zij wèl samen aangetroffen worden.

Congregationalistisch
Uit dit alles wordt duidelijk wat ons wacht: de overgang van een Kerk met een gereformeerde structuur naar een min of meer congregationalistische Kerk. In een Kerk naar presbyteriaal-synodaal model staat de eenheid op de voorgrond, in een congregationalistische Kerk ligt alle accent op de autonomie van de plaatselijke gemeente. En zo zal het in de VPKN zijn: vrijheid blijheid voor de plaatselijke gemeente, met daarboven een synode omgeven door een krans van raden, die een eigen bestaan leiden, ver van het grondvlak (de plaatselijke gemeenten) en nochthans de pretentie voeren de gehele Kerk te vertegenwoordigen. Het juist verschenen rapport 'Mensen en structuren' is immers een krachtige poging de topzware bovenbouw van de Hervormde Kerk te continueren in de SoW-Kerk.

De 2e verandering is voor de huidige Gereformeerde Kerken niet zo groot als voor de Hervormde Kerk. Onder invloed van het kerkbegrip van Abraham Kuyper is bij haar altijd erg veel nadruk op de zelfstandigheid en autonomie van de plaatselijke gemeente gelegd. Het komt ook tot uitdrukking in de naam: een plaatselijke Gereformeerde Kerk tegenover een Hervormde Gemeente, landelijk Gereformeerde Kerken tegenover een Hervormde Kerk. Haar structuur van de Gereformeerde Kerken zou men semi-congregationalistisch kunnen noemen. De stap naar een nog meer congregationalistisch kerkmodel is voor haar dus niet groot. Veel groter is deze voor de hervormden, zodat het niet overdreven is te spreken van een grote omslag.

In het geding om de kerkelijke goederen in de tijd van de Doleantie heeft de rechterlijke macht zich dan ook terecht laten leiden door de gedachte van de eenheid van de Hervormde Kerk. Ook al was de grote meerderheid van een plaatselijke gemeente met de Doleantie meegegaan, de kerkelijke goederen werden toegewezen aan de minderheid, die hervormd bleef. Het verhaal gaat dat in een Friese gemeente, die minderheid slechts uit de koster en zijn gezin bestond! Later, bij de Vrijmaking in 1944 en volgende jaren, heeft het gegeven van meerderheid of minderheid van de gemeente en/of de kerkeraad een beslissende rol gespeeld. Dit is niet verwonderlijk omdat het Kerken gold met een grote mate van plaatselijke zelfstandigheid tegenover het landelijk verband, al gaat die zelfstandigheid niet zo ver als bijv. bij de Unie van Baptistengemeenten.
De volledigheid gebiedt te zeggen dat de gedachten van Kuyper een grote uitstraling hebben gehad, ook naar de gereformeerden in de Hervormde Kerk toe, zodat ook daar het subtiel evenwicht tussen plaatselijke gemeente algemene Kerk niet altijd zuiver is gezien en de gedachte van de autonomie vande plaatselijke gemeente ook wel heeft post gevat.

Kenmerken
Als kenmerken van de congregationalistische kerkfamilie worden onder meer genoemd:
a. de kerkeraad regeert niet maar voert de wil van de gemeente uit;
b. de afzonderlijke gemeenten zijn autonoom;
c. de geldigheid van besluiten van de kerkeraad is afhankelijk van de toestemming van de gemeente;
d. de synode komst slechts adviserend karakter toe;
e. een bindende belijdenis is er niet;
f. de leden kunnen zelf kiezen tot welke gemeente zij wensen te behoren;
g. de kinderdoop is doorgaans niet constitutief.
Het zal niet moeilijk vallen deze karakteristieken in het concept min of meer terug te vinden of in de praktijk te verwachten. Helaas heeft het hervormde kerkrecht in de laatste 25 jaar ook al stappen in deze richting gezet. Daarbij denk ik aan de vorming van buitengewone wijkgemeenten en deelgemeenten en de perforatie van de gemeentegrenzen, om nog maar te zwijgen van het feit dat de historische belijdenisgeschriften voor de meesten als museumstukken gelden.
De ontworpen structuur oogt als geldt het een presbyteriaal-synodale Kerk. Maar bij nader bezien blijkt zij de vermomming te zijn van een congregationalistische Kerk. Dat is de tol, die betaald wordt aan de gedachte van het pluralisme. De Kerk die ons staat te wachten is een denominatie, die poogt een aantal denominaties te bundelen.
Anders gezegd: de grote omslag die ophanden is, is dat er straks geen Kerk meer zal zijn, maar slechts een aantal gemeenten.
De accolade om deze gemeenten heen is te zwak om Kerk te zijn en Kerk te heten.

L. J. Geluk, Rotterdam

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen