Waarom is Jezus niet door een man verwekt?

'Waarom geen kerstgeboorte in de weg van de seksualiteit?', zo luidt letterlijk de vraag die door de redactie van de Waarheidsvriend aan mij is voorgelegd. Waarom kon Jezus niet 'gewoon' geboren worden uit het geslachtelijk samenzijn van Jozef en Maria? Elke zondag belijden we dat de Verlosser is 'geboren uit de maagd Maria'. Zou er nu zoveel veranderen wanneer we gingen belijden: 'geboren uit Jozef en Maria'? Als mensen van deze tijd grote moeite hebben met het dogma van de maagdelijke geboorte, dan kunnen ze dat toch wel laten vallen en intussen voluit christenen blijven? Er zijn inderdaad heel wat theologen en meelevende gemeenteleden die van opvatting zijn dat het helemaal niet nodig is in deze tijd nog vast te houden aan die belijdenis of zoals ze zelf liever zeggen 'die oude voorstelling' van de maagdelijke geboorte van Christus. Ik geef twee voorbeelden die moeiteloos met vele andere aan te vullen zouden zijn.

'Het verhaal gaat…'
Ds. Nico ter Linden schrijft in deel 2 van zijn serie Het verhaal gaat… over het tekstgedeelte Mattheüs 1 : 18 - 25 dat het verhaal van de maagdelijke geboorte 'een nieuwe versie van een oud motief' is. In de verhalen van Genesis horen we toch ook steeds van onvruchtbare aartsmoeders die slechts door Gods genade zwanger worden en een zoon baren? Mannen als Simson en Samuël worden toch ook uit onvruchtbare moeders geboren? 'Zo beelden die verhalen Israëls geloof uit dat het heil geheel en al van gene zijde komt en dat de Eeuwige dood in leven kan doen verkeren.' Welnu, dan kan Mattheüs er ook niet omheen als hij de geboorte van de Messias beschrijft. In lijn met die aloude motieven schrijft ook hij over een wonderbare geboorte, om zo duidelijk te maken dat mensen Jezus ervaren hebben als een geschenk uit de hemel. Nu zou Mattheüs er natuurlijk voor hebben kunnen kiezen om Maria en Jozef een poos getrouwd te hebben laten zijn en Jezus geboren te laten worden na jarenlange kinderloosheid van dat echtpaar. Dus op dezelfde manier als in het geval van Johannes de Doper die geboren werd uit de onvruchtbare Elizabeth. Maar de evangelist heeft nog een andere mogelijkheid: in de hellenistische cultuur van zijn dagen is het motief bekend van de koningen of helden die door een godheid bij een maagd zijn verwekt. 'De evangelist kiest voor deze mogelijkheid: in zijn evangelie zal Jezus uit een maagd worden geboren en zal niet Jozef maar God de verwekker zijn' (blz. 180).
Ja, u leest het goed: volgens Ter Linden is de Heere Jezus helemaal niet uit de maagd Maria geboren, er is in biologische zin geen sprake geweest van een maagdelijke geboorte. Maar het is een zinvol verhaal dat Mattheüs heeft uitgedacht om zo het bijzondere van Jezus van meet af aan te onderstrepen. Maria was geen biologische maagd, maar een 'theologische maagd'. En daar kun je dan vervolgens heel diepzinnige dingen over zeggen, zoals Ter Linden dat ook doet: 'Zoals in den beginne de Geest van God over de wateren zweefde, zo zal nu, bij dit nieuwe begin, de Geest van God vrouwe Israël overschaduwen. De Eeuwige zal de verwekker van Jezus zijn. Jezus, de zoon van Abraham, de zoon van David, zal ook Zoon van God zijn. Was Hij niet sprekend zijn Vader?' Prachtig gezegd! Een waardevolle gedachte! Maar wat heeft dit voor zin als het alleen maar om een verzinsel van Mattheüs gaat? Wat hebben we aan mooie verhalen van bekwame schrijvers, aan literaire fictie? Kan dat onze enige troost zijn in leven en in sterven? Ik moet heel eerlijk zeggen dat ik een ontzaglijke vervreemding voel ten opzichte van het getheologiseer van mensen als Ter Linden en dat hier de fronten liggen waar in onze dagen belijdend positie moet worden gekozen!

'Geloven vandaag'
Nico ter Linden staat hierin, zoals gezegd, niet alleen. Als tweede voorbeeld, van al wat ouder datum, noem ik de populaire dogmatiek Geloven vandaag van mevrouw dr. E. Resseman – van Leer, verschenen in 1972. Zij is al heel gauw klaar met 'de zogenaamde maagdelijke geboorte': 'Zo kom ik tot de overtuiging dat geloof aan de feitelijkheid van de maagdelijke geboorte ten enenmale onbelangrijk is. Niets wordt erdoor verklaard, niets door gefundeerd. En als interpretatie of symbool van het geloof acht ik het alleen maar gevaarlijk, omdat wij daardoor gemakkelijk het gewone mens-zijn van Jezus dreigen te vergeten' (blz. 103). Op de mij door de redactie voorgelegde vraag zou dus door de boven geciteerde auteurs geantwoord worden: de kerstgeboorte heeft juist wel plaats gevonden in de weg van de seksualiteit, want Jezus van Nazareth is gewoon net als ieder ander mensenkind door een man verwekt bij een vrouw!

Ook heel andere geluiden
Staan we dan in de hedendaagse theologische wereld helemaal geïsoleerd wanneer we toch met volle overtuiging willen blijven belijden dat Jezus geboren is uit een maagd, zonder toedoen van een man? Toch niet, er zijn gelukkig ook heel andere geluiden. In zijn recente boek Jezus Kurios. De christologie als hart van de theologie schrijft dr. A. van de Beek 'Maria werd zwanger vanwege de Geest van God, die het leven schiep in haar schoot' (144). God doet vreemde dingen en daar hebben we rekening mee te houden, zo schrijft deze auteur, en hij voegt er veelzeggend aan toe: 'Dat moge ook het hart onrustig maken van hen voor wie de maagdelijke geboorte net zo vanzelfsprekend is als tegels van het trottoir'. Hij bedoelt daarmee: wanneer we het klakkeloos aannemen dat Jezus nu eenmaal uit een maagd geboren is, omdat we dat van jongs af aan zo hebben geleerd, mogen we wel eens bedenken of hier bij ons sprake is van echt persoonlijk geloof in de onnavolgbare God of van een uit het hoofd geleerd lesje dat ons verder niets doet! Iets om als rechtzinnig protestanten eens goed over na te denken…
Met veel overtuiging beleed ook dr. A. A. van Ruler in zijn bekende boek over de apostolische geloofsbelijdenis Ik geloof (1968) dat Jezus ontvangen is van de Heilige Geest en geboren uit de maagd Maria. Bijzonder helder en waardevol is wat hij schrijft over de betekenis van dit belijden. In het hieronder volgende grijp ik in sterke mate op hem terug en sluit ik mij verder aan bij de Heidelberger in zondag 14: Wat nuttigheid verkrijgt gij door de heilige ontvangenis en geboorte van Christus? Dat Hij onze Middelaar is, en met zijn onschuld en volkomen heiligheid mijn zonde, waarin ik ontvangen en geboren ben, voor Gods aangezicht bedekt.

Betekenisvol belijden
Puntsgewijs geef ik een aantal overwegingen om de rijke betekenis van Jezus' ontvangenis door de Heilige Geest en geboorte uit de maagd Maria aan te duiden.
De Geest zorgde voor de vorming van de menselijke natuur van Jezus in de schoot van de maagd Maria. Hij nam niet de plaats van een man in: er is geen sprake van zoiets als eert goddelijk zaad, geen enkele voorstelling die maar in de verte doet denken aan heidense verhalen over goden die mooie meisjes verleiden. Heel eerbiedig en terughoudend wordt aangeduid hoe de Geest op een bijzondere, wijze aan deze ontvangenis te pas kwam. Zo wordt van meet af aan duidelijk dat Jezus op de een of andere manier tegelijk waarachtig God en waarachtig mens is.
De Geest heiligde de menselijke natuur van Jezus. Zo is Jezus daarin de grote uitzoridering op het hele menselijk geslacht dat Hij niet als zondaar is geboren en vervolgens ook heel zijn leven zonder zonde is gebleven. Jezus wordt meteen 'van boven geboren' en behoeft dus niet wederomgeboren te worden, zoals dat van elk ander mensenkind geldt. Doordat aan Jezus' geboorte de man niet te pas komt, wordt Hij uitgelicht 'uit de samenhang, welke als een oordeel van God tussen de geslachten bestaat en is Hij niet krachtens zijn geboorte beladen met de erf schuld, maar kan Hij daar vrijwillig onder gaan staan, om haar te dragen in onze plaats' (A. A.van Ruler). Zou Jezus geboren zijn uit Jozef en Maria samen of uit welk ander menselijk paar dan ook, dan zou Hij in zonde ontvangen en geboren zijn en daarom in Adam aan allerlei ellende, ja de verdoemenis zelf onderworpen. Dan zou Hij van nature een kind des toorns zijn en zonder wedergeboorte het koninkrijk van God niet kunnen binnenkomen! Dan zou Hij dus ten enenmale ongeschikt zijn geweest om de Middelaar tussen God en mensen te zijn.
De Geest verenigde de menselijke natuur met de persoon van de Zoon van God. Er is dus nooit een compleet menselijk individu, een 'meneer Jezus van Nazareth', geweest los van de Zoon van God. Er is sinds de ontvangenis in Maria's schoot alleen 'de Zoon van God in de menselijke natuur'. Hij is gebleven Wie Hij was, God, en Hij is geworden wat Hij niet was, mens. Mits goed verstaan kan dus gezegd worden dat God geboren is en dat Maria de moeder van God is. Er zijn geen twee mensen die God voortbrengen. Er is God die een mens, het meisje Maria, in dienst neemt om zo op aarde geboren te worden. In de geboorte van Jezus wordt de man uitgeschakeld omdat bij dit heilsfeit niet een bepaalde reeds bestaande persoon, een individu wordt aangenomen (en zoals we weten is er vanaf de conceptie al sprake van unieke individualiteit), maar de menselijke natuur wordt aangenomen! In de geboorte, of liever: bij de ontvangenis, voegt God de Zoon aan zijn God-zijn ook het mens-zijn toe. Er is geen sprake van dat een reeds bestaand mens vergoddelijkt wordt!
Jezus is niet verwekt door een menselijke vader en daarom ter wereld gekomen als een lot dat Hem overkwam. Neen, Hij is vrijwillig gekomen. Hij wilde geboren worden en daartoe heeft de Geest de weg gebaand.
Gods heilig Kind Jezus kon nooit geboren worden langs de gewone weg van het samenkomen van man en vrouw. Zeker, het is iets moois wanneer man en vrouw in liefde seksueel samenzijn en wanneer zo de kinderzegen ontvangen wordt. Maar omdat wij mensen zondaren zijn, onreinen, kunnen wij nooit een rein kind voortbrengen. De menselijke akker kan sinds de zondeval nooit meer een volkomen heilige vrucht voortbrengen. Alle menselijke mogelijkheden lopen hier dood. Wij hebben in Adam wel het oordeel over ons ingeroepen, maar we kunnen dat niet meer ongedaan maken. Dat is de diep ontdekkende waarheid van de ontvangenis uit de Heilige Geest en de geboorte uit de maagd Maria. Diep beschamend voor ons mensen, die zoveel menen te kunnen. Hier staan we met al onze menselijke mogelijkheden en prestaties radicaal buiten spel. Hier gaat het om Gods werk alleen en Gods werk volkomen. Hier draagt de mens niets bij, hij is niet productief en hij heeft geen verlossingspotentie. Hier is de mens slechts receptief, ontvangend, aannemend in geloof.
Met deze overwegingen is zeker niet alles gezegd, maar wel is naar mijn overtuiging hiermee de kern geraakt. Laten we met diepe verwondering, ja in aanbidding dit heilsfeit van Christus' geboorte uit de maagd Maria gedenken en vieren. Komt, verwondert u hier, mensen, ziet hoe dat u God bemint!

J. Hoek, Veenendaal

[Tekst afbeelding: Jozef, de timmerman (detail)
Georges de la Tour (1593-1652)
Louvre, Parijs
Uit: Een schat aan gebeden, Ten Have, Baarn

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen