Pascal, een christen-denker

In ieder mens leeft de aandrang om te erkennen en te doorvorsen wat de wereld in haar binnenste tezamen houdt en stuurt. De mens vraagt naar oorsprong, zin en doel van het totaal van de wereld. Hij vraagt ook naar God. Dat hij zo vragen moet, is het teken van zijn grootheid en hoogheid. Ieder mens is in deze zin een filosoof. Maar nu bergt de filosofie een groot gevaar in zich. Ze poogt de diepe vragen van de mensheid naar het waarom, het vanwaar en het waarheen eigenmachtig te beantwoorden. Ja, ze probeert dit eigenmachtige antwoord als alleen maatgevend en goddelijk te beschouwen. Niet het vragen en nadenken is verwerpelijk, maar het antwoorden op al die vragen zonder God – dat is ijdel bedrog.

De lezer kan gevoegelijk verstaan, dat derhalve in de filosofie al heel gauw twee richtingen openbaar komen. De eerste richting tracht door middel van het eigen denkvermogen de wereldvragen te beantwoorden. Ze beschouwt het eigen verstand en de rede als een autonome grootheid. De andere richting daarentegen wil graag de Heilige Schrift raadplegen en telkens weer vragen: Wat zegt de Heere onze God in Zijn Woord ten aanzien van die diepe problemen? Tussen deze twee visies bestaat al vanouds een scherpe tweespalt. De zogenaamde wereldfilosofen willen alleen leven bij hun eigen wijsgerige bespiegelingen. Zij willen van Openbaring Gods niets weten. De Schriftfilosofen strekken zich onophoudelijk uit naar het geopenbaarde Woord van God en laten vandaar uit licht vallen op de diepe levensvragen. Deze Schriftfilosofen verwerpen het verstand niet. In geen enkel opzicht. Maar ze weten maar al te zeer, dat ons verstand maar een walmende nachtpit is in het grote wereldduister. Ze willen het licht der Openbaring over de grote wereldvragen graag opnemen en doorgeven.

Wij willen voor ditmaal eens enige aandacht schenken aan een groot filosoof: Blaise Pascal. Wij willen in een volgend artikel iets nader mededelen over zijn leven, maar kunnen nu al zeggen, dat Pascal zeer duidelijk een man geweest is, die met de Schrift heeft geleefd en dit ook zeer duidelijk heeft laten merken. Hij wordt dan ook maar al te gauw beschouwd als een stiefkind onder de filosofen. Velen van zijn vakgenoten vergeven het hem niet dat hij een christelijk denker is en anderen veroordelen het in hem dat hij de stroom van het denken van zijn tijd niet heeft gevolgd. Daar komt nog bij, dat Pascal ons geen enkel werk heeft nagelaten, dat stelselmatig een bepaalde gedachtegang volgt. Integendeel, het voornaamste werk dat wij van hem hebben is een groot aantal gedachten. Losse gedachten, op stukjes papier neergeschreven, met de bedoeling om als voorstudie te dienen voor een groot werk ter verdediging van het christelijk geloof. Korte fragmenten zijn het, van een spitse geest. Na zijn dood vond men deze papieren onder zijn nalatenschap. Hun bondigheid geeft ze een diepte, die men tevergeefs zoekt in wijsgerige boeken van dikke delen, die geen mens zonder hoofdpijn kan doorlezen. Neen, in deze pittige gedachten tintelt het al van leven.

Als men ze goed op zich laat inwerken, dan hebben de gedachten van Pascal dikwijls de uitwerking van een donderslag, van een door de bliksem worden getroffen. Zoals het bliksemlicht in een enkele tel geheel een landschap kan doorlichten, zo kan een enkele gedachtenflits van Pascal een wereld een wereld van overpeinzing naar voren brengen. Pascal waarschuwt en doet opschrikken en wat zo merkwaardig is bij deze christendenker: hij gaat niet uit van dogmatische overwegingen, van theologische beginselen. Hij spreekt zijn gedachten uit en wil ons niet beleren. Hij neemt de lezer bij de hand en brengt hem tot een punt waar hij in staat is om te begrijpen wat noch de natuur noch de mensen hem tot dan toe hebben laten zien.

Zo beoordeeld is Pascal niet een man, die duidelijk in een bepaald tijdperk thuishoort. Je moet eerst beter zijn tijd kennen om de diepten van zijn ideeën te leren verstaan. Neen, Pascal is uiteraard evengoed als iedereen in een bepaalde tijd geboren, maar hij is niet simpelweg een man van zijn tijd. Hij is een man van alle tijden. Hij rijst er boven uit en is in staat ze te doorgronden en te beoordelen. Zulke denkers zijn altijd eenzaam. Zij zien verten en horizonten, die de doorsnee mensen niet zien. Ze signaleren gevaren waar de massamens niet van droomt. Zulke denkers lijden vaak aan de tijd. Ze weten beginselen aan te duiden, waar bepaalde verschijnselen op volgen. En – omdat de grote menigte hen niet vat, worden ze als zonderling gedoodverfd. Maar dat komt, omdat ze uit een andere wortel leven. Ze leven niet horizontaal, maar uit de eeuwige diepten Gods. Ze hebben iets van de Alpenpracht. Ze rijzen boven het heuvellandschap ver uit.

Pascal heeft zijn heil niet gezocht in de bronnen der wetenschap. Hij is gevoed geworden door de gedachten van de Heilige Geest. Hij had wel een weergaloze wetenschappelijke aanleg, maar hij doorgrondde al gauw dat wetenschap alleen geen genezing biedt voor de wereldellende. Daarom behoort Pascal tot de kring van denkers als Augustinus, Kierkegaard en Dostojevski. Deze denkers verwoorden de droefheid van het menselijk bestaan in hun ontmoeting met zichzelf, de dingen en de wereld. Pascal behoort tot diegenen die een ankerplaats gezocht hebben in God. Het rationele denken bood hun onvoldoende toevlucht in ogenblikken van neerslachtigheid en lijden. Pascal was één van die mensen, die niet uit kan komen met de wereldse glorie van het verstand. Hij doorgrondde ook het ijdel vermogen van de zogenaamde wetenschap. Zonder hemelslicht over het menszijn blijven wij in deze wereld in een tragisch mysterie gevangen.

Meen intussen niet, dat zulke geniale denkers geheel alleen staan. Het is ons vaak opgevallen dat in iedere gemeente enkele gewone leden leven, die aan de hand van het Woord nadenken over wereld en tijd. Ze hebben een originele visie op hun gemeente, op de prediking ter plaatse. Ze getuigen vaak van een diepe begeerte naar een andere weg. Maar ze komen niet of nooit aan bod omdat de toonaangevende massa hen niet verstaan wil of kan. De heersende mode wordt bepaald door de opiniemakers. Glimmende lieden met gladde monden. Daarom blijven deze eenvoudige gemeenteleden veelal eenzaam. Dezen zijn het, die de grote denkers verstaan. Dezen zullen ook altijd blijven. En als ze verdwijnen dan is de adelaarsvlucht der gemeente toch tot een mussengefladder geworden.

Neen, Pascal is geen zonderling of een maniak. Maar niemand dan hij heeft beter getoond dat de mens zichzelf niet genoeg is. Het kwaad is niet een simpele ziekte, die met wat goede wil en wat intelligente voorbeelden kan worden genezen. Seneca, over wie wij onlangs schreven, moge zo denken. Pascal daarentegen boort veel dieper. Beter nog kunnen wij zeggen: hij heeft hoger vlucht. De wetenschappen zijn een gave Gods. Maar dacht u nu werkelijk dat de psychologie, de pedagogie of de economie ons van het kwaad kunnen afhelpen? Wij moeten ons in onze armoede uitstrekken naar het eeuwige Woord. Een eenvoudige Veluwse ouderling zei eens tegen ons in een gesprek: Er is in deze landstreek al eeuwenlang het Licht van het Woord ontstoken. Maar het is toch nog zo donker. Hij bedoelde daarmee het ongeloof en de onwil waarop het Licht stuit. Pascal zou iets dergelijks hebben kunnen zeggen.

Wie Pascal leest gevoelt als vanzelf, dat achter zijn filosofie het Licht der wereld straalt. Wie dat Licht niet wenst, keert zich ook van Pascal af. Wij willen beweren, dat de genezing van ons leven slechts daar kan inzetten waar wij afstand nemen van het triomfantelijk optimisme dat tegenwoordig menigeen beïnvloedt. De kerk geneest niet door rationele gemeenteopbouw, pedagogie en politiek. Genezing geschiedt door ontmoeting met Jezus Christus alleen. Buiten Hem weten wij niet wat ons leven is, noch wat onze dood is, noch wat God is, noch wat wijzelf zijn.

A. van Brummelen, Huizen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen