Rome is wel een eucharistie waard

Een delegatie van 12 personen — tien mannen en twee vrouwen — vertegenwoordigende de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken en de Evangelisch Lutherse Kerk hebben een bezoek aan Rome gebracht. Toen de Paus in 1985 Nederland bezocht en een ontmoeting wilde hebben met vertegenwoordigers van deze drie kerken, is daarin toegestemd onder voorwaarde dat een tegenontmoeting in Rome zou plaats vinden. Die vond dan van 17 tot 21 maart plaats op het Secretariaat voor de Eenheid in het Vaticaan, waar de nederlandse kardinaal Willebrands de gastheer was en waar van nederlandse zijde ook kardinaal Simonis aanwezig was. Gesproken is over de oecumenische verhouding van de protestantse kerken en de rooms katholieke kerk, toegespitst op de wederzijdse toelating aan avondmaal en eucharistieviering en de plaats van de vrouw in de kerk. Alle gesprekken zouden plaats vinden onder het thema 'oecumene met het oog op de pastorale problemen'.

Drs. H. Eikelboom, die namens de Gereformeerde Kerken deel uit maakte van de delegatie, schreef in het Centraal Weekblad over 'twaalf simpele protestanten, die samen de reformatorische apostolische successie vertegenwoordigden'. Het zal wel wat speels bedoeld zijn omdat de schrijver erbij vermeldde dat de stad Rome zich als een bruid voor deze twaalf had versierd. Maar in ieder geval zit hier toch een uitermate pretentieuze inschatting in. De twaalf vertegenwoordigden de reformatorische apostolische successie. Dan moeten we ons dus als protestanten, liever nog als leden van de kerken die in Rome vertegenwoordigd waren, wel aangesproken weten. We werden er apostolisch vertegenwoordigd! Toe maar. De vraag is dan of en hoe reformatorisch het in de ontmoeting tóeging.

Ingepakt

Er is groot krakeel ontstaan na terugkeer van de delegatie. De Rooms Katholieke prof. dr. H. M. Fiolet, voorheen secretaris van de Raad van Kerken, heeft — hoewel op persoonlijke titel — niets minder gezegd dan dat de delegatie zich in Rome heeft laten inpakken. Dat zette een domper op de feestvreugde. Want de delegatieleden waren min of meer hooggestemd. 'We zagen er eerlijk gezegd wel tegenop maar de wijze waarop wij van het begin af aan zijn tegemoet getreden door onze gastheren heeft al meteen geleid tot een grote mate van vertrouwelijkheid', aldus de hervormde dr. C. P. van Andel, volgens het Hervormd Weekbulletin. En na de eerste dag riepen de protestanten — aldus Hervormd Nederland — 'het is meegevallen, er is een gewillig oor.' En prof. dr. D. C. Mulder, voorzitter van de nederlandse Raad van Kerken, zei: 'ik heb gehoopt dat het gesprek een stimulans voor het oecumenisch klimaat zou zijn. Dan vind ik dat er iets heel bizonders gebeurd is in Rome. De leidende figuren van de drie protestantse kerken en de leidende figuren van de r.k. kerk hebben bijzonder fundamenteel met elkaar gesproken over de zaken van theologie en van pastorale zorg.'

En, zei hij verder, de oecumenische samenwerking heeft voor de Paus grote prioriteit. Ze waren in Rome van bepaalde oecumenische activiteiten in Nederland goed op de hoogte; ze keurden die wel niet goed maar 'met de afkeuring viel het wel mee'.

Onthullend

Op buitengewoon onthullende wijze heeft prof. dr. Fiolet echter bloot gelegd waarom de protestanten in Rome zijn ingepakt. Hij achtte het denkbaar dat ook protestanten vatbaar zijn 'voor het virus, dat des te aanstekelijker werkt naarmate men dichter bij het hart van de wereld-, de moederkerk mag verwijlen'. Simpel gezegd: men gaat gemakkelijk door de knieën voor de 'eer', dicht bij de Paus te mogen vertoeven.

Maar — aldus Fiolet — men heeft niet in de gaten gehad dat men in feite geen oor vond voor het thema 'oecumene met het oog op de pastorale zorg', om de eenvoudige reden dat Rome de pastorale problemen onoplosbaar acht buiten de eenheid om 'en die eenheid bestaat alleen in de rooms-katholieke kerk'. De paus — aldus een bijdrage in Hervormd Nederland — draaide de zaak in zijn toespraak precies om: de pastorale nood is een gevolg van de gescheidenheid en de oplossing voor de problemen ligt in de eenheid (binnen de schoot van de moederkerk, v.d.G.).

Toen het er dan ook op aankwam bleek van rooms-katholieke zijde een door de protestanten gewenste gezamenlijke eucharisteviering, het rooms-katholieke avondmaal, niet mogelijk. Wel was er een gebedsdienst. Men stond in feite voor het harde rooms-katholieke kerksysteem. De protestanten vonden Rome wel een eucharistie waard maar de paus zei onverbiddelijk nee. Kardinaal Simonis heeft dat ook eerlijk verwoord. Hij zei: 'Echte oecumene is dat je probeert te streven naar de eenheid die Christus wil en Christus wil één zichtbare kerk. Die heeft Hij gesticht, en niet meerdere kerken. Dus als je oecumene bedrijft met het zicht op meerdere kerken, dan zit je niet op het goede spoor... de structuur waarin de Heer zijn kerk heeft gewild is onze geloofsbelijdenis ten aanzien van onze eigen kerk waarvan wij in het Credo belijden "Ik geloof één heilige, katholieke Kerk". Wat de structuur betreft, door de Heer gewild, daarvan geloven wij dat die in onze kerk aanwezig is'. Men ziet, terugkeer naar de moederkerk is de enige weg in de oecumene.

Een incident

Dan is er ook nog een binnenhuisbrandje geweest binnen de delegatie. De drie synodepraesides hielden elk na afloop een evaluerende toespraak en niemand van hen maakte enige melding van het beraad, dat had plaats gevonden over de problemen rondom de vrouw in de kerk. De beide vrouwelijke delegatieleden waren buitengewoon verontwaardigd over de nalatigheid van de heren, want er was een dag lang over de vrouw-problematiek gesproken, hoewel met weinig concrete resultaten. Op de slotpersconferentie is dat nog goedgemaakt maar de pers had intussen de vrouwelijke gedelegeerden bevraagd, zodat de vrouwproblematiek alle kranten haalde en de blijde mare van de heren, dat het allemaal zo goed was geweest, aanvankelijk helemaal niet doorkwam.

Hoe protestants?

Na in diverse organen de verslagen, impressies, discussies gelezen te hebben blijft één vraag over: wat is nu eigenlijk de protestantse inbreng geweest van de delegatie in Rome? Daarover enkele kritische opmerkingen.

Men ontkomt niet aan de indruk dat de delegatie met een gevoel van eerbied en diep ontzag voor de wereldwijde kerk van Rome naar het Vaticaan is getogen. Uitdrukkingen als 'we hebben er tegen op gezien' en 'het is meegevallen' spreken boekdelen. In het Centraal Weekblad schreef ds. I. de Jong, één van de gereformeerde delegatieleden (Maastricht) dat de Reformatie 'ondanks alle schade en schande die ook zij heeft aangericht' bij Rome meer respect verdient 'omdat zij kwestbare mensen nabij bleef' en 'moedig onderkende dat het verlangen naar individualiteit en mondigheid een zeer legitiem verlangen is.' Welnu, dat is dan wel een zeer vernauwde, eigentijdse interpretatie van de betekenis van de Reformatie. Alsof niet in het geding was het Sola Scriptura, het Sola Gratia, kortom de bijbelse leer van de rechtvaardiging van de goddeloze, zonder de werken. Niets van dit laatste kwam ik in enig verslag van het bezoek tegen.

Wel vond ik dat drs. R. van den Beld, hervormd delegatielid (Maastricht) de vraag stelde of de Heidelbergse Catechismus in vraag en antwoord 80 nog wel mogelijkheid biedt tot een open oecumenisch gesprek. Er wordt daar immers gesproken over de mis als een vervloekte afgoderij. En dat is 'nog nooit herroepen', aldus Van den Beld. Is dat dan de reformatorische inbreng (geweest)? Moest dan namelijk ook niet aan de orde komen de vervloeking van de leer der genade door het concilie van Trente, die óók nooit herroepen is? Ik vrees dat de delegatie met een verdunde, zo niet onherkenbare reformatorische boodschap uit is getrokken en dat het slagwoord oecumene is geweest, hóé dan ook gevuld. En daar stuitte men nu in Rome net op een stuk meer eerlijkheid en duidelijkheid.

En dan de kwestie van de vrouw in de kerk. De rectificatie van de nalatigheid der heren synodepraesides in hun slotbetoog ten spijt, er is een dag lang over de problematiek zonder resultaat gesproken en er is intussen geen woord over gerept tegenover de paus. Nu zal men van mij niet verwachten dat ik een pleidooi voer voor een zaak, waarmee we zelf in de protestantse kerken de grootste principiële moeite hebben. Maar menigmaal wordt óf laatdunkend óf in grote felheid gesproken naar die protestanten, die de vrouw in het ambt nog steeds niet kunnen aanvaarden. We vinden dat in de Hervormde Kerk. We vinden het nog sterker in de Gereformeerde Kerken. Daar werd de beslissing om de vrouw tot de ambten toe te laten vijftien jaar later genomen dan in de Hervormde Kerk maar daar is de zaak intussen met zo grote voortvarendheid doorgevoerd, dat er thans vrijwel geen gereformeerde kerkeraad meer is waar niet de vrouw aanwezig is, zo mogelijk in fifty-fifty verhouding met betrekking tot het aantal mannen. En vaak blijkt er dan louter onbegrip te zijn voor diegenen die 'zo ver nog niet zijn'. Dat de vrouw-problematiek zo expliciet als een protestants thema in Rome aan de orde moest worden gesteld is op zich veelzeggend. Nog veelzeggender is het dat de delegatie zweeg toen men aangezicht tot aangezicht met de paus stond.

Een vraag blijft intussen hoe het komt dat én in het jodendom én in de romana de vrouw geen plaats kreeg in de liturgie en waarom dat ook binnen het protestantisme eeuwenlang zo was en er nu pas inzicht is gekomen dat de vrouw in het ambt moet. Valt hier van Rome en het jodendom te leren?

Een laatste vraag tenslotte. Het Centraal Weekblad sprak over 'Samen op Weg naar Rome'. Voor de radio sprak één van de gedelegeerden over een principieel Samen op Weg met Rome. En drs. Van den Beid verwees in het Centraal Weekblad naar het geschrift 'Onze gezamenlijke opdracht in de jaren '80' van het Hervormd Rome Beraad. Is het wonder dat bij velen de principiële vrees opduikt dat achter Samen op Weg de bredere oecumene met Rome oprijst? Het is eerder zo uitgesproken. De delegatie naar Rome bevestigde het. Samen naar Rome, achter Samen op Weg. Simonis maakte, als echte rooms katholiek, duidelijk wat dat betekent.

Ik verzucht dan: ook dat nog. Alle verlangen naar eenheid ten spijt.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen