Boekbespreking

Ton Jorna & Denise de Costa: Van aandacht en adem tot ziel en zin – Honderd woorden uit het levensbeschouwend idioom van Etty Hillesum. Uitg. Kwadraat; 584 pagina's, ƒ 39,90.
Begin jaren tachtig verschenen dagboek en brieven van Etty Hillesum (1914-1943). De inhoud maakte op velen grote indruk. Herdruk op herdruk volgde van Het verstoorde leven (1981), Het denkende hart van de barak (1982) en In duizend zoete armen (1984). In 1991 verscheen een integrale editie van Hillesums werk. Etty was een joodse vrouw die op 15 januari 1914 in Middelburg werd geboren en op 30 november 1943 in Auschwitz is vermoord. Ze is zevenentwintig jaar als ze ermee begint om bijna dagelijks haar gedachten op papier te zetten. In een korte periode van anderhalf jaar schrijft ze elf schriften vol. Daarnaast en daarna, als ze in kamp Westerbork is, verzendt ze ook nog eens zeventig brieven. De samenstellers van het hier besproken boek ontdekten dat Hillesums dagboekaantekeningen hebben geleid tot een bijzondere woordenschat, een zeer eigen levensbeschouwend idioom.
Jorna en De Costa zijn beiden docent aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. Ze hebben een onderzoek ingesteld naar de dagboeken en brieven van Etty Hillesum. Daar is een tweeluik uit tevoorschijn gekomen. Een al eerder verschenen boek De moed hebben tot zichzelf en het boek dat we hier vermelden. De samenstellers hebben honderd woorden gekozen uit het werk van Hillesum. Daar hebben ze een beschrijving aan gewijd: hoe heeft ze dit woord gebruikt, in welk verband, hoe vaak en welke betekenis hecht ze eraan. Ze zijn in alfabetische volgorde vermeld en gaan van 'aandacht' tot 'zorg'. Voor wie de drie genoemde publicaties van Hillesum al eerder las, biedt deze leesmethode veel herinnering aan en verheldering van het inderdaad indrukmakende werk van deze jonge joodse vrouw. Als ze niet onder wrede hand gevallen was, zou ze zeker na de oorlog nog veel van zich hebben laten horen. Haar denktrant is niet christelijk te noemen. Veeleer joods-humanistisch van een indrukwekkende menselijkheid waar voor een christen veel uit te leren valt. Wat zijn er een unieke persoonlijkheden verloren gegaan in dagen dat de duisternis heerste over de volken. Maar juist iemand als Hillesum leert je toch vast te houden aan de zin van het bestaan.
J. Maasland

Piet Thomas, Nu en altijd. Klein getijdenboek 2. Psalmen en andere liederen. Uitg. Lannoo/Gooi & Sticht, 168 blz., ƒ 29,50.
Piet Thomas is hoogleraar aan de Katholieke Universiteit te Leuven en publiceerde eerder onder andere het Groot Gebedenboek en een verzameling liedteksten die de titel Klein getijdenboek meekreeg (uitgave Lannoo, 1997). Deze bundel is er het vervolg op, vandaar de titel Klein getijdenboek 2. Het bevat teksten van 51 psalmen en 42 andere liederen, waarvan een aantal van Hildegard van Bingen. De auteur zegt van de psalmen: 'Nergens in de wereld werd het mysterie van de natuur, de mens en wat schepselen te boven gaat zo universeel aangrijpend weergegeven als in deze rijkste schat van de joodse beschaving'. Overigens geeft hij de psalmteksten op een heel vrije wijze weer omdat, zoals hij zegt, we te maken hebben met de ontwikkeling van het theologisch denken en de veranderde context waarin vandaag de dag gebeden wordt: de sociale en politieke positie van de joodse bidder is niet meer die van de moderne christen.
De psalmen en liederen zijn bedoeld voor het getijdengebed dat de rooms-katholieke kerk kent. De psalmen zijn van een dikwijls ontroerende eenvoud. Ik maakte een enkele aantekening, zoals bij Psalm 146: 'De God van Jakob echter helpt al wie zijn hoop op Hem gevestigd heeft'. Dat is wat anders dan de oorspronkelijke bijbeltekst bedoelt.
Het tweede deel, 'andere liederen' acht ik minder geslaagd. De weet ook niet of die liederen de hedendaagse mens zo aanspreken. Mij stootte het dat God in vele liedteksten aangesproken wordt met jij of jou. Wat moet ik met een van de liederen over de Geest: 'Toch woon ik in je wensen, in je dromen, in je werk, in al wat je denkt en doet; als je goedheid vindt en liefde, dan ben ik heel dicht bij jou, dichter dan je ooit vermoedt'. Uit het Salve Regina blijkt de rooms-katholieke achtergrond van de auteur: 'Maria, onze hoop en ons leven (…), die voor ons ten beste spreekt, zie genadig op ons neer!'
In het Ten geleide zegt de auteur: 'Hopelijk kunnen deze liederen een kleine bijdrage zijn tot de vernieuwing van de gebedscultuur die door Vaticanum II werd voorbereid.' Juist daarom zou ik het bij voorkeur op de Psalmen willen houden, als het gebedenboek van Israël en de kerk.
H. Veldhuizen, Huizen

Jannes Hoeksema, Veertig komma's. Bezinningsmomenten in en rond de school. Uitgave: Unie voor Christelijk Onderwijs, Postbus 1492, 3800 BL Amersfoort, 102 blz. ƒ 15,50 (excl. verzendkosten).
De bedoeling van dit boek is schoolleiders, leraren, leiders van vergaderingen en bijeenkomsten behulpzaam te zijn bij het zoeken naar materiaal voor hun opening. Het is een bundeling van 'komma's' die de voormalige Unie-voorzitter Jannes Hoeksema in het Unietijdschrift 'Bulletin' schreef, aangevuld met wat materiaal dat hij gebruikte voor zijn openingen. De 'komma's' bestaan voor een groot deel uit citaten, gedichten, gedachten en verhalen, die de schrijver her en der vandaan haalde. Het is niet de bedoeling dat men ze klakkeloos overneemt, maar dat ieder er passende elementen uit pakt die hij of zij kan gebruiken. Men leest de komma's niet zomaar; in de meeste gevallen moet men ze nog eens lezen om goed de zin ervan te vatten. Maar dan bevatten ze vaak diepe gedachten. Een paar citaten: 'Christelijk onderwijs is: achterste bank een streepje voor', 'Het belangrijkste wat kinderen ook in school aan goede gaven nodig hebben, is zorg en liefdevolle aandacht van volwassenen', 'Het wordt tijd dat we in Nederland met z'n allen op een volwassen manier omgaan met de Bijbel, zonder angst voor terugval in patronen die we niet terug willen'.
Er zijn best wel vragen te stellen over het bijbels gehalte van de komma's en de wijze waarop de schrijver met de Bijbel omgaat. Voor een kritische lezer, die de komma's op een eigen wijze wil gebruiken, geeft het boek echter vele gedachten die kunnen helpen de dingen te verstaan en te verwoorden.
H. Veldhuizen, Huizen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen