Weest waakzaam, Zuid-Holland

GEBED VOOR DE PROVINCIE [11]

Wanneer in iioi voor het eerst van het graafschap Holland melding wordt gemaakt, is de naam al geruime tijd in gebruik. Oorspronkelijk als Holtland, Houtland, waarmee aangeduid werd een bosrijk gebied. Waar het precies moet worden gezocht? Gedacht wordt aan het Kennemerland, maar ook wel aan de streek rond de monding van de Oude Rijn.

Uit archeologisch onderzoek is gebleken dat bewoning van deze lage landen bij de zee van oeroude datum is. Méér dan dit weinige is bekend uit de periode van de Romeinse overheersing. Toen vormde de Rijn in zijn oorspronkelijke loop de grens (limes) van het Romeinse rijk. De grens van dit wereldrijk liep dus dwars door wat nu Zuid-Holland is. Aan deze grens lagen Romeinse legerkampen. De oorsprong van plaatsen als Utrecht, Woerden, Bodegraven, Zwammerdam, Alphen, Leiden en Katwijk ligt in deze militaire bases.

Vol roerigheid is de geschiedenis van het graafschap Holland, vol strijd, vol nederlagen en overwinningen, tot het op den duur de omvang kreeg van wat nu het gebied van Noord- en Zuid- Holland samen is, plus een klein gedeelte van het huidige Brabant. Holland, Houüand - de naam past niet goed meer bij dit bosarme, vlakke land met zijn uitgestrekte polders, zijn weiden en talrijke, ten dele bemalen plassen en meren.

Reeds in de zevende eeuw werd naar hier het Evangelie gebracht. Met eerbied moeten de namen van Willibrord en Bonifatius, van Liudger en Adalbert genoemd worden. Egmond en Oegstgeest, Vlaardingen, Velsen en Heiloo worden als oudste centra van de christenheid in deze streken genoemd. Ook van de kerk van Hoornaar, die ligt op een 'donk', een duin temidden van een zompig gebied, wordt verteld dat Willibrord er gepredikt heeft.

Toch worden in de bisschopsstad Utrecht de Hollanders nog in de tiende eeuw beschreven als 'mensen die afgezonderd van de overige volken leven en daarom redeloos en barbaars zijn'.

Kerkhistorie

Holland - de naam is gaan gelden voor al de elf, sinds weinige jaren twaalf provinciën. Deze moeten al eeuwen lang de hegemonie van die ene provincie aanvaarden. Holland = Nederland? Dat steekt soms Limburgers en Friezen, Overijsselaars en Brabanders.

Holland, eerst in 1840 gescheiden in Noord- en Zuid-Holland, is een gebied boordevol historie. Ook vol kerkhistorie. Zó belangrijk waren handelingen van de Synode van Zuid-Holland in de zeventiende eeuw, dat zij in de twintigste eeuw (1908-1916) in zes kloeke delen werden uitgegeven door dr. W. P. C. Knuttel. Maar een Zuid-Hollandse Synode, na 1951 Provinciale Kerkvergadering geheten, bestaat sinds mei 2004 niet meer...

Haagse Heeren

Zullen we eens een korte rondgang door de provincie maken? We beginnen in Zuid-Hollands hoofdstad, de stad die nimmer stadsrechten heeft gekregen, Den Haag, eigenlijk 's-Gravenhage, 'de haag', het domein van de graaf van Holland, die in de dertiende eeuw daarheen zijn zetel verlegde vanuit 's-Gravenzande. Daar was het hof van deze kleine grote in het Heilige Roomse rijk der Duitse Natie. Eén van deze graven, Willem II, werd in 1247 ' zelfs gekozen tot koning van dit rijk. Daar woonden later de Oranjes, als stadhouder van Holland, Zeeland en nog enige gewesten, tot zij met Willem IV en Willem V de stadhouder van alle Zeven Provinciën waren. Daar is het koninklijk paleis, daar zetelen het provinciebestuur en de rijksregering. Hier werd in 1525 Jan de Bakker geworgd en daarna verbrand, de eerste martelaar van de Reformatie in Nederland. Bijna een eeuw later werd hier Johan van Oldenbarnevelt onthoofd, werden in het rampjaar 1672 de gebroeders De Witt door een volksmenigte vermoord.

Den Haag, in de negentiende eeuw één van de centra van het Réveil. Daar woonde aan de Korte Vijverberg mr. G. Groen van Prinsterer met zijn lieve echtgenote Betsy van der Hoop. Daar woonden hun vrienden. Met zes van hen verzocht Groen in 1842 de Algemeene Synode dringend de belijdenis in Neêrlands Kerk der Hervorming te handhaven. Het 'smeekschrift' van 'de zeven Haagse Heeren' behoefde niet naar een adres buiten de stad te worden verzonden, want sinds 1816 had de Kerk haar bureau in de hofstad. Nog altijd zijn de adressen Javastraat 100 en Carnegielaan 9 niet geheel vergeten. Het was in de jaren tachtig van de twintigste eeuw dat het bureau werd verplaatst naar een bedrijventerrein in Leidschendam en vandaar is het als Landelijk Diensten Centrum naar Utrecht gegaan.

Dordrecht, Leiden, Delft

Wat moet ik hierna noemen? Dordrecht, de stad met de oudste rechten van een stad of Leiden, met de eerste universiteit in de noordelijke Nederlanden? Of zal het Delft zijn, al in 1527 'vol Lutherije', waar de Vader des vaderlands in 1580 zijn intrek nam en vier jaren later werd vermoord? Breda - dat oude bezit van de Polanens, dat de Nassaus hadden geërfd, zou in de noordelijke Nederlanden de woonplaats hebben moeten zijn voor de Prins van Oranje. Maar dat was bezet gebied en daarom werd het Delft. Zo zijn daar 'toevallig' in de Nieuwe Kerk 'de prinselijke en koninklijke graven. Delft, eeuwen lang krap ingesloten tussen haar muren en grachten, werd in 1864 een Polytechnische School rijk, nu bekend als 'Technische Universiteit'.

Maar te vlug ben ik aan Dordrecht voorbij gegaan. In deze stad, alle kanten door water omgeven, kwamen in juli 1572 onder leiding van Philips van Marnix van St. Aldegonde voor het eerst de vertegenwoordigers van de vrije steden van Holland en Zeeland bijeen. Daar werd in 1578 de eerste nationale synode van de 'Nederlandischen Duytschen ende Walschen Kercken' gehouden. Nog bekender werd de 'grote synode', vani6i8/i9, waar het geding werd beslecht tussen Arminianen en Gomaristen.

Keren wij nog even terug naar Leiden, dat al werd genoemd. Zij kan er nog altijd trots op zijn dat zij als eerste in de noordelijke Nederlanden een universiteit binnen haar vesten kreeg. Dat was in 1575, als beloning voor haar dapper verzet tegen de Spaanse dwingelandij. Daar kwam ook de beroemde Statenvertaling van de Bijbel tot stand, die in 1637 in druk verscheen. Daar woonde in het begin van de negentiende eeuw de denker, dichter en historicus Willem Bilderdijk, de 'vader' van het Réveil die in zijn woning (o.a. aan het Rapenburg) colleges gaf.

Havenstad

Zuid-Holland. Daarin ligt ook de stad die van een onooglijk vlek van vissers opsteeg tot een stad met havens groot en wijd, zodat zij nu als stad met grootste havens ter wereld geldt: Rotterdam, de stad van Erasmus, de stad waarvan de vermaarde Delvenaar Huig de Groot de pensionaris is geweest. Rotterdam, doelwit van de bombardementen door Nazi-Duitsland op de i4 e mei 1940, dinsdag na Pinksteren. De ouderen weten het nog precies: zij begonnen om tien voor half twee in de middag. Na de vreselijke jaren die volgden, werd vanaf 1945 het centrum met daarin de Laurenskerk herbouwd, en nieuwe stadswijken verrezen. De tijd is te kort om alle steden aan te doen. We moeten Den Briel overslaan, dat in 1572 voor de vrijheid werd gewonnen en Gouda, Vlaardingen en Schiedam.

Is het billijk de dorpen geheel te vergeten? Ik denk aan Rijnsburg, waar de filosoof Benedictus de Spinoza woonde, die in zijn levensonderhoud moest voorzien door brillenglazen te slijpen, Rijnsburg ook bekend door zijn Collegianten. Aan Oegstgeest waar een andere filosoof, René Descartes, enkele jaren woonde en de in zijn tijd beroemde Herman Boerhaave. Aan Zoetermeer waar Jodocus van Lodensteijn en aan Westmaas waar C.E. van Koetsveld enkele jaren dominee was. Aan Nieuwe Tonge, waar in het begin van de zeventiende eeuw Caspar van Baerle (Barlaeus) korte tijd predikant is geweest, meer remonstrant en humanist dan gereformeerd. Dan was ds. J. J. le Roy in het naburige Oude Tonge in de negentiende eeuw meer gereformeerd en op afstand een vriend van het Réveil. Benthuizen verdient nog een kort bezoek. Daar wierp ds. L. G. C. Ledeboer (geboren en getogen in een Rotterdamse patriciërsfamilie) in 1840 het Gezangboek van de hervormde kansel, waarna hij dit samen met de reglementenbundel in de tuin van zijn huis plechtig begroef. Er is nog zo veel meer te vertellen, de ruimte is te beperkt. Daarom besluiten we onze rondgang. Nog dit.

Dichtst bevolkt

Steeds meer heeft Zuid-Holland zijn landelijke karakter verloren en dit proces is nog volop aan de gang. Dorpen en steden worden al dan niet door Vinex-Iocaties mateloos uitgebreid. Bedrijventerreinen, de Betuwelijn, de HSL slokken al meer groen op. Met 3.514.233 inwoners (op 1 januari 2004) tegen 526.020 op 1 januari 1840, is het de dichtst bevolkte provincie: 1217 mensen op een vierkante kilometer. Het aantal gemeenten daalde in die ruim anderhalve eeuw door samenvoegingen van 239 naar 86.

Zuid-Holland. Zijn wapen is de Hollandse leeuw, zijn wapenspreuk, oorspronkelijk aangebracht op de gevel van het oude gemeentehuis van 's-Gravenhage: 'Vigilate Deo Confidentes' (Weest waakzaam, vertrouwende op God). In 1990 is in de Staten voorgesteld die spreuk te laten varen. Maar dat is toen niet aanvaard. Zij geldt nog altijd. Mij werd gevraagd deze bijdrage te schrijven, omdat van de vijf gemeenten die ik diende, er drie (Hoornaar, Dirksland en Rotterdam) in Zuid-Holland zijn gelegen. En Woerden, mijn vierde standplaats, was oorspronkelijk een Hollands stadje. Bovendien stond mijn wieg in deze provincie.

Overheid en wetenschap

Bij het gebed voor de provincie is het goed zich de situatie van de christelijke gemeenten in te denken. Ontkerstening en secularisatie laten zich in het Hollandse geducht gelden. Twee van de drie grootste steden van Nederland liggen in Zuid-Holland. Hier is de instroom van mensen uit alle windstreken het sterkst. Hier wordt (in Rotterdam) de bouw van de grootste moskee van Europa voorbereid.

Hier zijn ook talrijke gemeenten van allochtone christenen. Laat ons gebed ook voor hen zijn. Laat ons vurig gebed zijn dat het Evangelie van de gekruisigde en opgestane Christus, de Heer der heren, de Koning der koningen onverkort wordt gepredikt en mensen worden gewonnen voor Hem en Zijn rijk.

Laat het daarin niet ontbreken aan aandacht voor de wetenschappers, die aan de drie Universiteiten in deze provincie (de Rijksuniversiteit van Leiden, de Rotterdamse Erasmus-Universiteit en de Technische Universiteit te Delft) werkzaam zijn. Laten wij daarbij de christenwetenschappers in het bijzonder gedenken.

Vergeten wij in ons gebed niet de talloos velen die werkzaam zijn in de scheepvaart, handel, industrie, nijverheid en de dienstensector. Holland is ook in dit opzicht het hart van Nederland.

En laten wij in onze gebeden gedenken aan onze landsoverheid en volksvertegenwoordiging, die in Den Haag gevestigd zijn. En aan onze koningin Beatrix en haar Huis, in verleden en heden voor Nederland van zo grote betekenis. Het is immers in Holland dat Haar huis staat?

Wanneer wij onze gebed voor de provincie samenvatten, kan dat dan indringender dan met de smeking: 'O Heere God, laten die hier wonen en werken, laten zij die ons vertegenwoordigen en regeren, laten zij en wij op U vertrouwen, opdat zij en wij in deze tijd vol dreiging en afval, wakker zijn of worden, waakzaam zijn en blijven'? Vigilate Deo Confidentes

L. J. GELUK, ROTTERDAM

Met dank voor enige actuele gegevens aan de heren S. Stoop, burgemeester uan Dirksland en lid uan de Provinciale Staten voor de SGP/Christen Unie, en Wilco de Bel te Rotterdam, jractiemedeiverker uoor de SGP/Christen Unie ten stadhuize.

de zij vijfentwintig gesprekken met bevindelijk gereformeerden uit de doelgroep en beschrijft zij de resultaten van dit empirisch onderzoek. In totaal participeerden veertien mannen en elf vrouwen in de interviews. De gemiddelde leeftijd lag tussen de vijfenveertig en vijftig jaar. Tweederde van de geïnterviewden is afkomstig uit het gebied dat valt in de driehoek Utrecht-Rotterdam-Den Bosch. Het gezelschapsleven heeft er gefloreerd. De auteur was van mening dat er dus een traditie moest bestaan om met een zekere openheid met elkaar over geestelijke zaken te spreken. Slechts één respondent was afkomstig uit Zeeland. Om haar positie als buitenstaander en onderzoeker zo min mogelijk te articuleren, paste de onderzoeker haar voorkomen aan. In de hoofdstukken 6, 7 en 8 worden de resultaten van de analyse van tien van de vijfentwintig interviews beschreven. Voor niet ingewijden hanteert zij daarbij een moeilijk toegankelijk psychologisch idioom. Er is trouwens een sterke afwisseling van wetenschappelijk jargon en huis-tuin- en keukentaal, waardoor het geheel in literair opzicht overkomt als een bonte lappendeken. Het boek leest uitermate vermoeiend.

Door middel van gesprekken hoopte zij te achterhalen hoe de bevindelijk gereformeerde geloofsleer het dagelijks leven en beleven van mensen in de rechterflank van de gereformeerde gezindte bepaalt en beïnvloedt. Het moet gezegd dat de interviewster zeer mild en sympathiek overkomt en allerminst manipulerend. Ze kan op zich goed luisteren. Maar er zijn grenzen. In voetnoot 151 stelt de schrijfster vast dat ze vaak is geconfronteerd met het oordeel dat een buitenstaander nooit echt de finesses van het beleven (van de weg der bekering) zal kunnen ontdekken en begrijpen, hoewel ze in het directe contact met de onderzoeksgroep weinig van de (voorspelde) uitsluitingsmechanismen ervaren heeft. Welnu, met dit oordeel wordt zij nu opnieuw geconfronteerd, want ik vraag me af of het mogelijk is om het onderscheid tussen bekeerden en onbekeerden in psychologische terminologie uit te drukken en om godsdienstinhoudelijke begrippen zoals 'bevinding' vanuit een psychologisch perspectief te benaderen. Eerlijk gezegd, ontgaat mij het nut van deze wetenschappelijke benadering of is ze mij volstrekt niet duidelijk. Soms doet het mij een beetje potsierlijk aan. Er wordt een heel wapenarsenaal ingezet om 'de glinstering van een parel' te omsingelen, te vangen en te ondeden. En daarmee wil dan tegelijk de onmogelijkheid van een en ander worden aangetoond. Mijn vraag is of we hier niet te maken hebben met de arrogantie van de wetenschap die de pneumatologie wil verwoorden met de psychologie. Maar het gaat daarbij wel om wezenlijk onderscheiden categorieën. Daarom heb ik geen enkele fiducie in de resultaten van dit onderzoek.

Bovendien vraag ik me af waarom de bevindelijk gereformeerde stroming onder de hervormden in de huidige Protestantse Kerk in Nederland (de vroegere hervormd-gereformeerden) kennelijk niet meetelt, terwijl de onderzoekster in deze studie meldt de bevindelijk gereformeerde stroming in het Nederlandse protestantisme op te vatten als een sociaal collectief. Zou de bevindelijkheid van de bevindelijk gereformeerden er niet bijbelser uitgezien hebben, als zij deze meer op de Reformatie georiënteerde groepering wél in haar onderzoek betrokken had? Als de auteur refereert aan Aleid Schilders boek Hulpeloos maar schuldig (1987), lijkt het er op dat zij de teneur van dit boek ten aanzien van de menselijke verantwoordelijkheid alsnog wil bevestigen. Wij zaten op dit boek niet te wachten.

C. A. VAN DER SLUIJS, ROTTERDAM

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen