Uit de pers

Redding van Deense Joden in de Tweede Wereldoorlog

Het maandblad Israël, als altijd zeer lezenswaardig t.a.v. informatie over Israël en het Jodendom, geeft in het januarinummer een boeiend relaas over de redding van Deense Joden. Hierbij heeft Georg Ferdinand Duckwitz, scheepvaartexpert van de Duitse legatie in Kopenhagen, een grote rol gespeeld. De ruim 7000 Joden van Denemarken profiteerden aanvankelijk van de Duitse politiek, die geen radicale ophitsers wensten, om overigens heel verschillende redenen. Maar langzamerhand veranderde de betrekkelijk vreedzame politieke situatie. Als gemachtigde van het Derde Rijk kwam in 1942 dr. Werner Best, een van de duisterste figuren van Hitler-Duitsland, naar Kopenhagen. Aanvankelijk wist Duckwitz Best te weerhouden van felle maatregelen. Maar er waren ook anderen.

De door Duckwitz beïnvloede Best trad zacht op, maar generaal von Hannecken, een gunsteling van Hermann Goring, deed juist het tegenovergestelde. Hij beval Berlijn strenge maatregelen aan tegen de tegenstribbelende Denen. De S.S. dacht dat hun uur gekomen was. Naast andere terreuracties wilde de S.S. ook de "Endlösung", de liquidatie van alle Joden, in Denemarken ten uitvoer brengen. In het begin weerde Best zich. Hij had niet de geringste behoefte om zijn visie en plannen vanwege een luttele 7000 Joden te laten bederven. Maar Hannecken zette door.

Op 24 augustus 1943 werd Best in het "Führerhauptkwartier" Wolfschanze in Oost-Pruisen ontboden. Hij werd door een onvriendelijke Ribbentrop ontvangen. Vier dagen later keerde hij met een ultimatum terug. De Deense regering moest de uitzonderingstoestand uitroepen, stakingen en vergaderingen verbieden en de doodstraf op sabotage en bezit van wapens afkondigen. Zoals te verwachten was weigerde Scavenius en zijn coalitiekabinet en moest aftreden. Het democratisch gekozen parlement hield op te functioneren. De koning kwam in een soort eervolle hechtenis terecht. Denemarken stond onder oorlogsrecht en generaal von Hannecken voerde een wrede heerschappij.

Nu was de deportatie van de Joden slechts een kwestie van tijd. Om aan alle kanten gedekt te zijn maakte Best een tactische fout, die bijna niet meer goed te maken was. Zelfs de Gestapo in Kopenhagen vond het tijdstip voor een dergelijke massaoperatie nog te vroeg. Best rekende met een afwijzing toen hij met verwijzing naar het oorlogsrecht dit aan Berlijn in september 1943 voorstelde.

Hevig ontsteld reageerde Duckwitz op dit bericht. Hij dreigde Best, dat hij zich zou laten overplaatsen, daar hij de verantwoordelijkheid niet kon dragen. Men vond een compromis. Duckwitz bleef, nadat Best toegestemd had, dat hij al het mogelijke zou doen om de tragedie nog af te wenden. Maar het "Führerbefehl" was reeds gegeven. Slechts de datum van de deportatie moest nog ingevuld worden.

In Berlijn vond Duckwitz bij anders betrouwbare vrienden geen gehoor. Een verzet tegen het "Führerbefehl", of zelfs maar het pogen om zo'n bevel op de lange baan te schuiven, betekende zelfmoord. Men gaf hem de welgemeende raad om in deze zaak niets te doen, maar de mensenvriend Duckwitz dacht hier anders over. Best stemde er zelfs in toe dat Duckwitz een bezoek aan Stockholm mocht brengen.'

Deze poging leverde weinig op. Op 28 sept. 1943 deelde Best mee dat tot deportatie van de Joden was vastgesteld en dat zij begin oktober zouden worden aangehouden en gearresteerd.

'Nu was er geen seconde meer te verliezen. Op dezelfde middag deelde Duckwitz dit staatsgeheim aan zijn socialistische vrienden, de latere Minister-President Hans Hedtoft en H. C. Hansen mede. Onmiddelijk gaven beiden de waarschuwing door aan de voorzitter van de joodse gemeenschap C. B. Henriques. Deze afstammeling van de eerste Spaanse 17de eeuwse immigranten wilde dit bericht eerst niet geloven.

Uniek en één van de roemrijkste bladzijden in de geschiedenis van Denemarken werd de welgeorganiseerde ca. 4 weken durende reddingsactie. Christelijke Deense vrienden, maar ook totaal vreemden verborgen onder grote persoonlijke risico's dagen en nachten lang hun vogelvrij verklaarde joodse medeburgers. Daar de Joden niet over hun spaargeld konden beschikken, brachten duizenden vrijwillige helpers aanzienlijke sommen geld bijeen. De coördinator was H. C. Hansen, de eerste Deense Minister van Financiën na de oorlog. Met het ingezamelde geld werd een hele vloot van vissersboten gehuurd en een brug over de Öresund gevormd. Taxi's, particuliere auto's, brandweer en lijkwagens stonden in dienst van de goede zaak. Ziekenhuizen en zenuwinrichtingen hadden bedden voor gefingeerde patiënten vrijgemaakt.

In de tussentijd onderhandelde Duckwitz met Zweden en daar werd een goed georganiseerde opname van vluchtelingen klaar gemaakt. Bovendien nam Duckwitz zijn vroegere collega, de commandant van de Haven van Kopenhagen Camman, in vertrouwen. De Duitse snelboten, die bijzonder geschikt waren voor een achtervolging, werden door Camman ineens voor een technische controle vasthouden. Daarmee was de eigenlijke kustbewaking dus buiten werking. In kleine vissersboten werden de Joden bij nacht, nevel en storm naar Zweden gebracht. Aan de andere kant wachtte hun een welkom door de Zweedse reddingspatrouilles. Overal was voor onderdak gezorgd. 492 Joden die niet wilden vluchten, meestal oudere mensen, vielen in handen van de Gestapo die hen naar de synagoge bracht.

Best, die na beëindiging van de eerste spanningen weer meer invloed kreeg, bewerkte dat ze niet naar Auschwitz gedeporteerd werden, maar naar het ghetto van Theresienstadt. Twintig mensen stierven tijdens de reis, vijftig in het kamp.

In tegenstelling tot andere Joden mochten de Denen levensmiddelenpakketten en bezoek van het Rode Kruis ontvangen. Kort voor het einde van de oorlog lukte het graaf Folke Bernadotte de kampbewoners naar Zweden over te brengen. Zoals alle gereddenen konden ze naar hun geboorte- of asielland Denemarken wederom terugkeren. Een ware sensatie was het, dat Duckwitz nog eens naar Stockholm mocht reizen. Hij zette toen tegen vele intriges in de capitulatie van alle Duitse strijdkrachten in Denemarken en Noordduitsland aan de Britten door. Grote gebieden werden hierdoor voor vernietiging gespaard en vele mensenlevens werden gered.

Duckwitz is na de oorlog voor zijn houding en acitiviteiten verschillende keren onderscheiden, zowel door Denemarken als Israël. Hij stierf in 1973. De voor de overtocht gebruikte roeiboot is in oktober 1983 opge­steld in Yad Vashem. De geschiedenis is vol van grote namen. Maar telkens blijkt hoe de inzet van minder bekende personen grote gevolgen heeft. De geschiedenis van de Joden in 1933-1945 blijft terecht onze aandacht vragen. Dit artikel geeft een klein fragment van menselijk tekort en wreedheid, maar tegelijk van offerbereidheid en inzet, de praxis van de naastenliefde aan hen die tot het volk van Gods Verbond behoren.

***

Hulpverlening in Zuid-Oost Azië

Van de veertiger jaren naar 1984. Van Kopenhagen naar Hong-Kong. Van de Joodse vluchtelingen naar de vluchtelingen in Zuid-Oost Azië. Cees Baan had in het Centraal Weekblad van 10 febr. een gesprek met dr. Diny van Bruggen, coördinatrice van de hulpverlening. Over de vluchtelingen van Vietnam zegt ze:

'De mensen komen uit Noord-én Zuid-Vietnam. In Zuid-Vietnam wonen de mensen die altijd tegen het communisme hebben gevochten. Nu vluchten zij voor het communisme. Noord-Vietnam was communistisch en vocht tegen Amerika. Veroverde Zuid-Vietnam. Heeft vervolgens gedacht: "Nu komt de hemel op aarde". De realiteit is dat het communisme haar ware gezicht laat zien. Het is de allergrootste tegenvaller dat er absoluut geen vrijheid is. De mensen zijn (dus) diep teleurgesteld en vluchten.

De Zuidvietnamezen zijn op de vlucht voor het communisme. De Noordvietnamezen ook. Mensen die eerst hebben gevochten om die "hemel" in huis te halen, kregen toen de kous op de kop ("Is dit het communisme? "). Vóóral de Noordvietnamezen zijn voor het Westen nauwelijks acceptabel. Eerst vele jaren lang vechten voor wat je waard bent om de Amerikanen weg te krijgen en nu zeggen: "Jullie, Amerikanen, hadden het tóch bij het rechte eind. Wil je ons alsjeblieft helpen? "

Men wil weg omwille van de vrijheid. Daar draait alles om. Men hoort tegenwoordig wel beweren dat het allemaal economische vluchtelingen zijn die naar het land "vloeiende van melk en honing" willen. Dit geldt echter slechts voor een enkeling. De gevluchte Vietnamezen zijn op zoek naar vrijheid. Er is in Vietnam geen vrijheid om kinderen te sturen naar de school van jouw keus. Er is geen vrijheid om hen op te voeden in de levensstijl die jij wilt. Het communistische systeem is pure indoctrinatie. Er gebeurt niets zolang jij je rustig houdt. Verzet je niet, want dan kom je in een opvoedingskamp. Men is op de vlucht voor die her-opvoedingskampen. Op de vlucht omdat er geen vrijheid is van godsdienst, opvoeding.''

In 1979 kwam de grote stroom vluchtelingen naar Hongkong op gang. Maar de stad raakt overvol. Vandaar dat vluchtelingen in een 'gesloten kamp' terechtkomen. Ze krijgen de kans te overleven. Verder niet. Brieven naar Vietnam worden steevast vergezeld met de mededeling: 'Kom niet naar Hongkong. Als je komt, kom je in de gevangenis'. Het lijkt wreed... dit afschrikkingsbeleid, maar Diny ter Bruggen meent dat deze manier toch iets menswaardigs heeft, hoe erg ze ook is.

Hongkong is gewoon gedwongen tot die bijsluiter. Toch wordt er hulp verleend onder deze medische verschoppelingen der aarde. Om hen te helpen bij vorming, scholing, medische zorg. In Hongkong bevinden zich de armsten der armen. De vluchtelingenhulp ZO A probeert materiële en geestelijke hulp te bieden. Over dat werk en haar eigen motivatie zegt Diny van Bruggen:

'Mijn doel is zieke kinderen medische hulp te bieden. In eerste instantie via direct contact. Nu indirect. En dat werkt langduriger, breder én intensiever.

Had je ook principiële redenen om ontwikkelingswerk te gaan doen?

Je christen-zijn speelt een rol in je héle leven. Hetgeen betekent dat je je medisch werk niet gebruikt voor een hoog salaris of status, je medisch werk maak je daarom dienstbaar aan je medemens. Op die manier toon je je "naastenliefde" tot Hem. Héél praktisch. Ik wil mijn medische kennis ten dienste stellen van een ander. En wil mij hierbij laten leiden door de normen uit Gods Woord.

Ik kom aan dit aspect ruim toe. Beter dan in Nederland. Daar zien de mensen hun problemen véél sneller in. Praten er óver en denken na. Zoeken naar oplossingen. In Nederland zien de mensen hun eigen probleem niet eens. Men dénkt gelukkig te zijn met een auto, een kleuren-t.v. en een eigen huis. Ik vind dat griezelig. Morgen wordt de één ziek. Een dag later wordt de auto in de prak gereden. Dan brandt het huis af... De wereld van "Nederlandse" zekerheden is gebouwd op onzekerheden. Begrijp je wat ik bedoel? In tegenstelling hiermee heeft men in het Verre Oosten géén zekerheden. En men gaat zoeken... Daarom kan ik daar beter getuigen van de echte zekerheden. Getuigen van de Woorden van Eeuwig Leven.

We praten afsluitend, nog over de giften. De manier waarop door vele organisaties via "zielige foto's" mensen gevraagd wordt geld over te maken.

Ik denk dat het beter is, antwoordt Diny van Bruggen, je werk te laten zien en te tonen dat het gewoon goed werk is. Hong Kong is een cultureel-educatief project van ZOA. Weliswaar verschaft de regering een dak en eten, maar men is er niet gelukkig. Als je twee jaar lang achter prikkeldraad zit en over steeds dezelfde weg moet lopen, is er geen perspectief. De kern van ons werk in Hong Kong is om mensen die het materieel betrekkelijk goed hebben een stuk "levensinhoud" te geven. Moed om verder te gaan. En: "Al accepteert het Westen jullie niet; er zijn in ieder geval mensen uit het Westen die jullie wél accepteren. Wij kunnen wel naar jullie toekomen om te helpen met leren lezen en schrijven en een dagvulling te vinden". Het is belangrijk dat we dat niet doen als materialistische westerlingen. Maar als christenen uit het Westen die ons geroepen weten tot dit werk. Als christenen kunnen we vertellen dat noch communisme, noch materialisme werkelijke vrijheid biedt.

Gelukkig zijn er ook in de kampen christelijke kerken waar Gods Woord gepreekt wordt. Om op deze manier te werken, is geld nodig. Hierbij kunnen andere mensen meehelpen. We zijn dan samen bezig de vluchtelingen een dagvulling én een toekomst te bieden.'

Het is goed om zo met de neus gedrukt te worden op een stuk christelijk dienstbetoon onder hen die op allerlei wijze verworpen zijn. Slachtoffers van de wrede dictatuur van het communisme in dat gebied. Slachtoffers ook in een maatschappij die vaak meer bedacht is op eigen welvaart dan op welzijn voor allen. Levend in een noodsituatie van een propvolle stad. Maar ook hier straalt in woord en daad het licht van Christus. Het interview met dokter Van Bruggen wil appèl op ons doen, om waar mogelijk te helpen en tegelijk een appèl tot een nieuwe levensstijl, waarin dienen prioriteit krijgt boven verdienen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen