Paulus, de mens en de apostel (3)

Wie na het boek van Den Heyer het boek van Tom Wright ter hand neemt, krijgt te maken met een werk dat een andere geest ademt. Het vormt het tweede deel van een serie 'Evangelicale Theologie' en wie geen vreemde in dit land is, weet dan dat hij te maken heeft met boeken waarin men voluit het gezag van de Schrift wil laten gelden. Toch is de studie van Wright bepaald geen fundamentalistische studie. Ook Wright gaat te werk met behulp van de gangbare literaire en historische methoden, zij het ook dat deze methoden ten dienste staan van een nauwgezet en respectvol luisteren naar de stem van de apostel als een gezaghebbend woord voor ons. In onderscheid van Den Heyer geeft Wright in dit boek een beknopte inleiding in de theologie van Paulus, zoals al uit de titel blijkt: Paulus van Tarsus. Een kennismaking met zijn theologie (196 blz., ƒ 32,50. Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer 1998).

Van vervolger tot verkondiger
Wright blijkt een dankbare, maar niet kritiekloze leerling van geleerden als Dunn en Sanders. Dat blijkt al direct uit het tweede hoofdstuk. Saulus, de vervolger, gegrepen door het ideaal van de radicale Farizeeërs uit de school van Sjammai, wordt door hem getekend als een ijveraar voor God (Rom. 10 : 2). Hij wil desnoods met geweld zijn volksgenoten, dus ook de volgelingen van Jezus, ertoe brengen, de Thora te houden. Want zo alleen zal het rijk van God kunnen doorbreken.
Wat gebeurde er op de weg naar Damascus? Wright spreekt van een omkeer. De bekeerling Paulus ontdekt, dat de enig ware God voor Jezus van Nazaret nu al gedaan had, wat Saulus verwachtte voor Israël aan het einde der tijden. De opstanding van de gekruisigde Jezus betekende Gods definitieve overwinning over de zonde en het aanbreken van de toekomende tijd.
Dat betekende voor Paulus een nieuw perspectief, zij het ook dat dit perspectief geworteld was in zijn vroegere verbondstheologie. Israëls bestemming was samengevat in Jezus, de Messias. En Paulus werd geroepen om de heidenen te betuigen dat de HEERE, de God van Israël, de enig ware God van heel de aarde was.
Daarom gaat het in het evangelie van Paulus, dat, zoals Wright het uitdrukt, niet zozeer een boodschap is over hoe iemand gered wordt in een individuele zin, maar een viervoudige aankondiging bevat over Jezus, de gelcruisigde en opgestane Overwinnaar. Zo, in deze christologische concentratie, is het een kracht van God tot behoud.

De enig ware God
Het is bekend dat met name van joodse zijde nogal eens geponeerd wordt dat Jezus helemaal thuis hoort in het jodendom, maar dat Paulus de eenvoudige prediking van de man van Nazaret onder invloed van het Griekse denken vervormd zou hebben door Jezus te vergoddelijken. Ook christelijke theologen zijn soms door deze visie beïnvloed en neigen er toe vraagtekens te zetten achter het dogma aangaande Christus, waarachtig God en mens, en de leer van de Drie-eenheid, dat voor joodse oren neigt naar driegodendom. Juist op dit punt is het boek van Wright zeer verhelderend. Hij tekent Paulus als de jood, die onverkort vasthoudt aan de oerjoodse belijdenis aangaande de ene God, zoals deze verwoord is in Deuteronomium 6: 'Hoor Israël, de HEERE is onze God; de HEERE is één'. Maar tegelijk laat hij zien aan de hand van 1 Korinthiërs 8 : 1-6 Galaten 4 : 1-11, Filippenzen 2 : 5-11 en Kolossenzen 1 : 15-20 hoe de apostel, voortbouwend op joodse wijsheidstradities, Jezus predikt als de openbaring van de enige God.
In de kern van het joodse monotheïsme, de belijdenis van de ene en enige God, is er bij Paulus sprake van een meervoud, een wederzijdse relatie, zonder dat hij zijn joodse geloof verloochent. Ook de Geest krijgt binnen dit belijden zijn plaats: De Geest is God die handelt. Joodse geschriften omschrijven de Wijsheid en de Thora als de aanwezigheid van de levende God onder zijn volk. Dat wordt door Paulus gezegd van de Geest. Het is deze boodschap aangaande de God van Israël, de enig ware God, die zichzelf bekendgemaakt heeft in en als Jezus van Nazareth en die woont in de gemeente als in zijn tempel, die de apostel verkondigt als goed nieuws voor de heidenen in de wereld van zijn tijd. Dat was een wereld beheerst door veelgodendom, verering van de keizer, twijfel en bijgeloof. Voor jood en heiden betekende deze boodschap dat in Christus de kloof was overbrugd en dat niet de werken van de wet, maar het geloof in de aan Israël beloofde Messias de weg was om te delen in het heil.

Verbond en gerechtigheid
Daarom is Paulus' evangelieprediking ook goed nieuws voor Israël, het volk van Gods verbond. In dit kader stelt Wright de prediking van de rechtvaardiging aan de orde. Hij is van mening dat de klassieke dogmatiek op dit punt aan de Schrift geen recht doet. De rechtvaardigingsleer is sinds de dagen van Augustinus in het kader gezet van de vraag van de enkeling hoe een mens gered kan worden. Maar voor het antwoord op deze vraag gebruikt Paulus geen rechtvaardigingsterminologie, zegt Wright. In de prediking van de rechtvaardiging gaat het om de vraag, hoe je kunt weten wie er tot het nieuwe, eschatologische volk van God behoren. Dogmatisch gezegd: Paulus' woorden over gerechtigheid en rechtvaardiging staan niet zozeer in de heilsleer, als wel in de kerkleer.
Drie woorden zijn voor Wright in zijn uiteenzetting van dit thema bepalend: verbond, rechtspraak en eschatologie. Gods gerechtigheid is zijn verbondstrouw, waardoor Hij het ware volk van God in het gelijk stelt. De Rechter spreekt de aangeklaagde vrij. Deze uitspraak zal uiteindelijk plaatsvinden aan het einde van de geschiedenis, maar door Jezus heeft God nu al gedaan wat Hij zal doen aan het einde van de tijd. Allen die geloven horen nu al bij het ware nageslacht van Abraham.
Anders dan Sanders is Wright van mening dat de rechtvaardiging bij Paulus niet op de tweede plaats komt, maar we dienen dan wel de prediking van de apostel te plaatsen in het kader van het verbond. Kernvraag is: wie behoren er tot het volk van God in het heden en in de toekomst? Paulus houdt dan ook, zegt Wright, vast aan de vorm van de joodse leer, maar geeft er wel een nieuwe inhoud aan: deelhebben aan het verbond is voor Paulus direct verbonden met het evangelie zelf, met Jezus Christus. Het door het evangelie vergaderde nieuwe volk van God is als de door God vernieuwde mensheid geroepen tot een heilig leven, tot aanbidding en tot de dienst van de liefde. Het vindt zijn bestemming in de opstanding der doden.

Enkele vragen
Dat Wright het thema van de rechtvaardiging op deze wijze inkadert in het raam van het verbond en dat hij Gods gerechtigheid ziet als de realisering van Gods verbondstrouw lijkt me een belangrijk gegeven. Dan komen er dimensies aan het licht, die onder ons wel eens verwaarloosd zijn. Ik denk aan de gemeenschap van de gemeente, aan de relatie tussen Israël en de volken. En bovendien kan een dergelijke aanpak ons bewaren voor een anti-Israël denken. Romeinen 9-11 vormt dan geen losse zwerfsteen, maar is verbonden met het hart van Paulus' prediking. Tegelijk kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat Wright de afstand tot de klassieke theologie onnodig groot maakt. Gaat het in de vraag wie er tot het ware Godsvolk behoren ook niet om de vraag van het heil? Kun je op grond van Filippenzen 3 : 8vv en 2 Korinthiërs 5 : 21 volhouden dat gerechtigheid bij Paulus alleen maar slaat op Gods handelen? Is ze ook niet een gave die God schenkt aan allen die in Christus geloven? Geeft 2 Korinthiërs 5 geen gegronde reden om met Luther te spreken over de ruil van Golgotha. In de woorden dat Christus tot zonde gemaakt is voor ons, opdat wij zouden worden gerechtigheid Gods in Hem, ligt toch meer dan dat de apostelen belichaming zijn van de boodschap die zij brengen. Er ligt voor mijn gevoel ook iets geforceerds in de tegenstelling die Wright maakt tussen het 'evangelie' als de basis voor de gemeente en het woord 'rechtvaardiging' dat omschrijft wie tot de gemeente behoren. Het lijkt me in het licht van b.v. Romeinen 1 : 16, 17 een gewrongen tegenstelling.
Een ander aspect dat vragen oproept is de relatie tussen kruis en opstanding. Wright legt grote nadruk op het aspect van de overwinning. Maar doe je dan recht aan de paulinische woorden over het lijden met Jezus. De kracht van zijn opstanding kennen komt toch tot uiting in het deelgenoot­ schap aan zijn lijden. Paulus' theologie is toch voor alles theologie van het kruis.

Actualiteit
Maar mijn vragen nemen niet weg, dat ik voor dit boek grote waardering heb. Ik ben de redactie dankbaar dat zij dit boek hebben laten vertalen. Op deze wijze is het voor velen toegankelijk. Het grote verschil met Den Heyer is voor mij dat deze weliswaar nuttige achtergrondinformatie aanbiedt, maar tegelijk Paulus opsluit in de eigen tijd. Wie Den Heyer leest, zal niet een twee drie aangemoedigd worden uit de brieven te preken, want wat kun je er nog mee beginnen? De kracht van het boek van Wright is dat het uitnodigt om in prediking en toerusting de brieven ter hand te nemen. Met name in het slothoofdstuk laat hij zien, wat de actualiteit van Paulus' prediking is voor mensen van vandaag. Het evangelie is de verkondiging dat Jezus Kurios, Here is over alle dingen. Dat is in een tijd waarin het scheidingsdenken nog altijd aanwezig is en waar goden en machten in menigte rondspoken een uitermate belangrijke boodschap. Wright illustreert dat door na te gaan wat Paulus zegt over geld, seks en macht. Verder onderstreept hij de betekenis van de prediking van de rechtvaardiging voor de versterking van de gemeenschap tussen klassen en rassen, groepen en richtingen. En dat lijkt me in onze postmoderne cultuur, waarin fragmentarisch denken en individualisme hoge ogen gooien, maar ook slachtoffers maken, van groot belang. In de derde plaats wijst hij op de betekenis van de paulinische prediking aangaande de ene God van Israël tegenover de uitdaging van het nieuwe heidendom in de New-Age bewegingen. Graag stem ik dan ook in met de conclusie van de auteur, dat de theologie van Paulus, die we kunnen bestuderen door de oude methoden van historische exegese en theologische analyse, nog altijd bruikbaar is in de prediking en de praktijk van de kerk van vandaag. Terecht: De kerk kan niet dan tot haar eigen schade aan Paulus voorbijgaan. De mens Paulus is stellig een gecompliceerde en tegenstrijdige persoonlijkheid, een mens uit een andere wereld. Maar de boodschap die hij verkondigde, heeft eeuwigheidswaarde. De apostel zelf kende het onderscheid. Hij wist dat hij de hem toevertrouwde schat droeg in een aarden vat. Aan ons de blijvende opdracht om in prediking, toerusting en pastoraat deze schat door te geven.

A. Noordegraaf

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen