BOEKBESPREKINGEN

Dr. Bert Loonstra
Willen en voelen en uitverkiezing.
Hoe Arminius en Dordt tot elkaar kunnen komen.
Uitg. Buijten & Schipperheijn, Amsterdam; 136 blz.; € 14,50.

Hoe kom je tot geloof? De een zegt: je kiest ervoor om Gods aanbod van genade te aanvaarden. De ander: je wordt overweldigd door de genade van God, waaraan je geen weerstand kunt bieden. Je voelt dat Zijn Geest op je inwerkt. De een zegt: je wilt of je wilt niet. De ander: het overkomt je of het overkomt je niet. Wie heeft gelijk?

De remonstranten, Arminius voorop, verdedigden de eerste positie. Gods genade is nodig, maar je moet wel als een bedelaar je hand uitsteken om die genade aan te nemen. Arminius wilde de verantwoordelijkheid van de mens overeind houden en God niets ongerijmds toeschrijven. God verkiest dié mensen in wie Hij van tevoren zag dat zij de goede keuze van het geloof zouden maken.

De Dordtse Leerregels (DL) reageren afwijzend. God heeft van eeuwigheid mensen uitverkoren. Zij ontvangen de Heilige Geest, komen tot geloof en worden in dat geloof voor eeuwig bewaard. Dordt wil de vrijmacht van Gods genade overeind houden.

Dr. Bert Loonstra neemt dit conflict uit de zeventiende eeuw als uitgangspunt voor een ‘theologische oefening’, een wel heel bescheiden typering. Het is dus geen historische studie, maar een dogmatische, met pastorale inslag. Volgens ds. Loonstra, christelijk gereformeerd predikant in Gouda, kleven er bezwaren aan beide posities. De oplossing van Arminius overtuigt beslist niet. Er is geen bijbelse grond voor. En hij maakt God afhankelijk van onze menselijke keuze. ‘Christus gaf Zijn leven voor iedereen, alleen: nu moet u dat nog aannemen.’ Dat levert een rationalistisch en oppervlakkig geloofstype op. De DL beroepen zich terecht op allerlei bijbelteksten, maar laten ook een hele reeks teksten eenvoudig buiten beschouwing, bijvoorbeeld teksten die waarschuwen dat een mens zijn geloof kan verliezen (Hebr.6:46; 2 Pet.2:21; Openb.2:1-7) of teksten die oproepen om de Heilige Geest niet uit te doven. En dan de beruchte cirkelredenering: het is genade om genade te krijgen; daar mag je wel om bidden, daar moet je om bidden; maar je kunt alleen écht bidden als je genade kent, en dat kan alleen als je uitverkoren bent. Verder categoriseert Dordt de mensen in verkozenen en verworpenen, nog los van hun reactie op het Evangelie.

Dr. Loonstra stelt dat er meer coördinatoren nodig zijn om het geheimenis enigszins te kunnen benaderen. Arminius en Dordt denken allebei uitsluitend vanuit één perspectief: het eeuwige raadsbesluit van God. Dat heeft z’n goed recht. Alleen: de Bijbel kent een tweede perspectief: denken vanuit het einde. God werkt door de heilsgeschiedenis heen naar Zijn toekomst toe. De Heilige Geest geeft aan de gemeente te leven in het krachtenveld van Christus’ nieuwe toekomst (1 Petr.1:3), nú al. Daar worden wij op aangesproken. Als we de opbrengst van de bijbelse theologie, zoals die gestalte kreeg in de twintigste eeuw, laten meeklinken, kunnen we het zeventiende-eeuwse conflict overstijgen.

Ds. Loonstra probeert eeuwigheid en tijd dichter bij elkaar te brengen dan de DL doen. ‘De eeuwige verkiezing en onze reactie op het evangelie blijken in het Nieuwe Testament nauw op elkaar betrokken te zijn, niet louter als oorzaak en gevolg, maar als resultaat van een ontmoetingsgebeuren’ (95). Dat is een riskant experiment, maar Loonstra weet waar de klemmen en voetangels liggen. Hij is een deskundige gids, die ingewikkelde kwesties helder en beknopt uiteenzet. Soms zó beknopt dat je denkt: wat gebeurt hier allemaal? Verschuift er iets? Waar precies? Houdt het stand dat beide perspectieven bijbelse papieren hebben? En dat ze elkaar nodig hebben, zonder dat ze te herleiden zijn tot elkaar? Het is een pittig, bezonken en fijnzinnig boek geworden, een theologische diepteboring. Een aanrader voor mensen die opgegroeid zijn met een te eenzijdige nadruk op de verkiezing. Maar ook voor mensen die al te verbondsmatig geloven. Loonstra wil hen van elkaar laten leren. Hij wil hen verbinden. Dat lijkt me wijs.

J.A.W. VERHOEVEN, LEERDAM

P.W. van Lunteren
Hervormd Arnhem. Ontwikkeling van een gemeenschap 1816-1998.
Uitg. protestantse gemeente Arnhem; 354 blz.; € 19,95.

In deze gebonden uitgaven documenteert de jonge historicus Paul van Lunteren de geschiedenis van de gemeente waartoe hij behoort. Wie ontdekt dat dit boek 1254 noten (veertig bladzijden) bevat, concludeert dat de auteur een man van details is. Omdat de geschiedenis van gereformeerden en lutheranen in Arnhem al beschreven was, wil deze uitgave een lacune opvullen. Nauwgezet volgt de auteur de historie van hervormd Arnhem in de negentiende en twintigste eeuw.

De uitgave is aan de ene kant een soort gedenkboek. Zo zijn lijsten opgenomen met namen van kosters, notabelen, organisten en wordt in zestig pagina’s een korte biografie gegeven van alle predikanten die Arnhems hervormde gemeente dienden, waarmee het zwaartepunt van deze uitgave ligt bij de verwoording van de feitelijke en organisatorische ontwikkeling. Aan de andere kant vinden we informatie die voor niet-Arnhemmers ook interessant is, zoals over de opkomst rond 1870 van een meer orthodoxe prediking. In 1932 zag de algemene kerkenraad geen ruimte voor een vrijzinnig-hervormde dominee, vanwege ‘de wijde kloof tusschen de vrijzinnige gedachtenwereld en het Bijbelsche Evangelie, dat Jezus Christus tot inhoud heeft’. In 1958 hebben de vrijzinnig-hervormden een ‘volwaardige plaats’ in de gemeente.

Onder meer vanwege het overlijden van de rechtzinnige ds. H.O. Roscam Abbing (auteur van Nederland, schik u om uw God te ontmoeten) in 1939 ontstaat er vier jaar later een hervormd-gereformeerd comité, dat in de prediking ‘een overwoekering van de reformatorische principes’ ervaart. Als gevolg van het verlangen van dit comité wordt ds. H. Hiensch uit Kampen in 1949 de eerste Arnhemse predikant die zich tot de Gereformeerde Bond rekent. Na ds. Hiensch komen ds. K. Ooms en ds. C. van den Berg (eerder predikant in Kesteren) als hervormd-gereformeerden naar Arnhem, waarna de identiteit van de predikantsplaats verdampt en voor de bij de Gereformeerde Bond betrokkenen volstaan wordt met een bijstand in het pastoraat. Helaas gaat deze geschiedschrijving slechts tot 1998 en ontbreekt de lijn naar ds. P. Vermaat, die alweer heel wat jaren in Arnhem werkt.

De laatste decennia zijn voor Arnhem jaren van kerkelijke neergang, nadat al halverwege de jaren zestig de gemeente er ‘geestelijk en financieel niet goed voor staat’. ‘De naoorlogse jaren brachten de teleurstelling, de grote neerslag.’ En toen volgde Samen op Weg en werd in 1998 een federatieovereenkomst gesloten.

P.J. VERGUNST

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen