Euthanasie bij dementie

De discussie rond euthanasie komt maar niet tot rust, want de euthanasiewetgeving blijkt in de praktijk niet te werken. Huisarts dr. J. Schuurmans promoveerde 11 september aan de Radboud Universiteit over het onderwerp euthanasieverzoeken bij mensen met dementie. Het resultaat van zijn onderzoek is dat een grote meerderheid van de Nederlandse huisartsen zich onzeker voelt om het leven van patiënten met dementie te beëindigen, juist omdat er een schriftelijke wilsverklaring is. Het Nederlands Dagblad van 11 september bericht hierover.

Nederlands Dagblad (1)

‘Het was een groot dilemma’, verzucht huisarts Jaap Schuurmans (62). Hij doelt op een casus die in 2012 speelde in zijn huisartsenpraktijk in Groesbeek. Een 70-jarige vrouw meldde zich met beginnende dementie. ‘Fysiek was ze vitaal; ze kon nog schilderen en tuinieren. Ik dacht dat ze haar leven op die manier nog voldoende invulling kon geven.’

Toch kwam de vrouw, gesteund door haar familie, met een schriftelijk euthanasieverzoek op de proppen vanwege haar dementie. ‘Om haar keuze te toetsen op standvastigheid stelde ik voor dat ze – begeleid – zou stoppen met eten en drinken. Na amper twee dagen brak ze en riep ze uit: ‘Ik wil mijn kleinkinderen blijven zien.’ Ze had dus toch nog een levenswens.’

De dementie nam verder toe en een jaar later lukte het haar niet meer om te tuinieren en te schilderen. ‘Opnieuw kwam het eerder ondertekende euthanasieverzoek ter sprake. Ik heb met de familie gepraat en mezelf op allerlei manieren bevraagd om in te schatten hoe wilsbekwaam deze vrouw nog was. Uiteindelijk zag ik vanwege het persoonlijke beroep dat op mij werd gedaan het als mijn plicht haar euthanasie te verlenen. Ik had geen alternatieven meer.’ (...)

Een dokter mag in Nederland het leven van een patiënt op diens verzoek beëindigen. Daarbij gelden zes eisen, bijvoorbeeld dat sprake moet zijn van uitzichtloos en ondraaglijk lijden. Om dat vast te stellen bij patiënten met vergevorderde dementie, is nogal een opgave voor artsen. (...) Een grote meerderheid (82 procent) ervaart geregeld onzekerheid en druk van de patiënten met dementie en hun naasten, blijkt uit een vragenlijst onder 450 artsen, tientallen diepteinterviews en deskundigenpanels.

Volgens Schuurmans worstelen artsen met het bepalen van het moment waarop iemand met dementie zijn of haar wil niet meer kan uiten. ‘Vergelijk het met lopen in de mist. Eerst kijk je nog meters vooruit, maar dan wordt de mist zo dicht dat er hooguit een paar centimeter zicht is. Waar zit dan dat moment dat een patiënt nog een bewuste keuze kan maken?’ Daar komt bij dat een vooraf opgestelde wilsverklaring een te grote rol is gaan spelen in het euthanasieproces. ‘Het beeld bestaat nu dat die een soort garantie op euthanasie biedt.’ Dit komt volgens hem doordat de Hoge Raad in 2020 heeft bepaald dat zo’n verklaring volstaat bij patiënten met vergevorderde dementie. ‘Een bevestiging van de doodswens in woord of gebaar is nu niet meer noodzakelijk.’

Maar deze juridische werkelijkheid strookt echter lang niet altijd met de persoonlijke grenzen die huisartsen hanteren om wel of niet mee te werken aan uitvoering van euthanasie. ‘De prominente rol van die verklaring bevalt meer dan de helft van de ondervraagde artsen niet.’ Dat komt volgens Schuurmans door die worsteling rond ondraaglijk lijden en wilsbekwaamheid. ‘Zij kunnen een demente persoon niet doodmaken als diegene er niet meer zelf om kan vragen. Dat strijdt voor een arts met het oeroude gebod: ‘Gij zult niet doden’.’

Er is reden om hier meer aandacht aan te gaan besteden, meent hij. ‘Kankerpatiënten die ernstig lijden en waarbij het brein niet is aangetast, kunnen ook een euthanasiewens hebben. In de praktijk zie ik dat een meerderheid van deze patiënten juist wil blijven leven en de beperkingen accepteert, zelfs tot bijna volledige bedrust toe.

Bij vergevorderde dementie heb je te maken met mensen die die keuze niet meer kunnen maken en soms vrolijk met poppen spelen of iets anders. Daar wordt dan nu van gezegd: ‘Oorspronkelijk heeft de patiënt aangegeven te willen sterven bij vergevorderde dementie.’ Dat wringt enorm. Als dát dan ondraaglijk lijden bewijst, schieten we te ver door. De autonomiewens van de patiënt gaat dan boven wat geobserveerd wordt.’

Van de ondervraagde artsen betwijfelt bijna veertig procent of de schriftelijke wilsverklaring een mondeling verzoek wel kan vervangen bij ernstige communicatieproblemen door vergevorderde dementie. De helft van de respondenten wijst erop dat familie ‘niet automatisch het recht heeft om de euthanasieprocedure op te starten’ als er een wilsverklaring bestaat. Schuurmans pleit voor het aanpassen van de euthanasiewet waarin de wilsverklaring minder belangrijk wordt. ‘Steeds meer juristen vragen hierom. Zij zien ook dat die verklaring morele en filosofische vraagstukken oplevert.’

Hij wijst erop dat steeds meer stemmen opgaan dat de verstrekkende gevolgen van de wilsbeschikking strijdig zijn met het VN-verdrag Handicap, waar mensen met vergevorderde dementie onder vallen. ‘Daarin staat de beschermwaardigheid van leven voorop en dat is nu onderbelicht in de discussie.’

Op het eerste gezicht lijkt een schriftelijke verklaring juist de beschermwaardigheid van het leven te dienen, maar in de praktijk blijkt het tegenovergestelde het geval te zijn. Als je eenmaal een verklaring hebt getekend, dan kun je ook, zoals Schuurmans het nogal cru uitdrukt, ‘doodgemaakt’ worden. Hij – en het blijkt dat veel artsen er ook zo over denken – vindt dat een schriftelijke verklaring van soms al jaren oud, niet toereikend is. Ook als er een verklaring is, dan is een bevestiging daarvan, verbaal of non-verbaal, nodig, onderstreepte Schuurmans tijdens de promotie.

Nederlands Dagblad (2)

In een column van wat langer geleden legt Reina Wiskerke de vinger bij een ander probleem dat ook euthanasie bevorderend is (ND 17 januari 2023).

‘Je wenst toch een humaan einde voor iedereen?’, staat er boven een ingezonden brief in het Algemeen Dagblad van maandag. De afzender reageert op een pleidooi voor hulp bij sterven als een dementerende oudere maanden in een verpleeghuisbed ligt weg te kwijnen. ‘Er komen steeds meer ouderen die zorg nodig hebben, er zijn steeds minder zorgmedewerkers, de zorg is te duur en wordt onbetaalbaar. Hoe eenvoudig kan het zijn?’, aldus de ingezonden brief. (...)

Bingo. De link tussen euthanasie en de oplopende zorgkosten is gelegd. Je kunt zeggen: hier is slechts één krantenlezer aan het woord, lekker belangrijk... Maar dat een krant het afdrukt, zegt veel: de suggestie behoort inmiddels tot wat we denken te kunnen uitwisselen onder elkaar. Bovendien is er reden om aan te nemen dat dit suddert onder de oppervlakte van onze cultuur – het resoneert ook ergens in mij, al wil ik mij daartegen juist verzetten. (...)

Een parlementaire commissie in Canada heeft uitgerekend dat euthanasie in geval van ernstige ziekte fors kostenbesparend werkt. Ze wijst erop dat in het laatste levensjaar de zorgkosten ‘disproportioneel hoog’ zijn: 10 tot 20 procent van de jaarlijkse zorgkosten op landelijk niveau, besteed aan één procent van de bevolking. Dat mag ‘op geen enkele manier’ de suggestie wekken dat euthanasie dus ingezet moet worden om zorgkosten te drukken, tekent de commissie er keurig bij aan.

De werkelijkheid is helaas weerbarstiger dan bezweringen van commissies. Wat geen overheid zal suggereren, kan (mede) door haar beleid wel zo uitwerken. Zorgkosten stijgen een samenleving veel sneller boven het hoofd dan de kosten voor bij wet geregelde euthanasie. Er is weinig fantasie nodig om te denken dat gebrek aan zorg het lijden vergroot, dat dit de vraag naar euthanasie doet toenemen en dat de samenleving deze trend accepteert.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen