Diepe theologie

De uitdrukking diepe theologie is (in zekere zin) een pleonasme, een uitdrukking waarmee je twee keer hetzelfde zegt. Immers: theologie ís diep, anders is ze geen ware theologie. Toch geeft prof. dr. Hanneke Schaap-Jonker in de theologencolumn van Theologie.nl een helder statement af wanneer ze stelt: goede theologie is diepe theologie.

Barsten en breuken

De rector van het Kenniscentrum christelijke GGZ en bijzonder hoogleraar Klinische godsdienstpsychologie aan de VU stelt dat de theologische doordenking vandaag de dag niet om de angst, wanhoop en leegte van zovele tijdgenoten heen moet (willen) gaan. Meer nog: echte theologie, geënt op het Woord van God, weet juist als geen ander van de dorheid en doodsheid die mensen, ook gemeenteleden, kan bezetten. Houd dus alsjeblieft rekening met de barsten en breuken in het bestaan. Oneliners schampen per definitie af, zeker bij mensen bij wie het leven soms pijn doet.

De vraag die dan opborrelt, is natuurlijk: hoe doe je dat? De kerk zit vol met mensen die, zoals men tegenwoordig zegt, te ‘dealen hebben’ met de dood in hoofd en hart, gewond en gekwetst zijn. Tegelijk mag de preek geen psychologische peptalk zijn, al moeten we eerlijkheidshalve constateren dat talloze preken intussen in deze categorie vallen. We preken de Schrift en niet DSM-V (het internationaal erkende handboek over psychische stoornissen) zou ik denken. Als ik me niet vergis, preken we vandaag de dag behoedzamer. We willen in de kerk niemand kwetsen.

Psychologische hulpverlening

Min of meer gelijktijdig met de column ‘Goede theologie en de ggz’ schreef Schaap in Kontekstueel een bijdrage over therapeuten en predikers. Laatstgenoemde categorie doet er goed aan ook dit verhaal grondig door te akkeren. Er zijn nogal wat dominees die, zoals een collega laatst zei, ‘een beetje verliefd zijn op hun eigen preek’. Dat kon weleens waar zijn, maar dat betekent natuurlijk niet dat onze darlings boven alle kritiek verheven zijn. Integendeel.

In ieder geval zullen veel voorgangers het probleem herkennen dat Schaap, naar aanleiding van het boek van dr. Wim Dekker over bekering, aan de orde stelt: hoe komt het dat de psycholoog vaak sneller succes boekt dan de dominee? We zien mensen na een aantal sessies psychologische hulpverlening vlot opknappen, hun leven omgooien en andere (lees: assertieve) keuzen maken, terwijl er voor het oog zo weinig concrete verandering in gedrag zichtbaar is bij hem of haar die een kerkbank verslijt. De voorganger kan jaloers zijn op de coach.

Het tegenover

Doet de dominee iets verkeerd? Dat zou volgens Schaap inderdaad zo kunnen zijn. Op dit punt wordt haar verhaal interessant. De boodschap ‘God is altijd bij je’ sluit naadloos aan bij primaire psychologische behoeften van veiligheid en zekerheid, nabijheid en geborgenheid, troost en steun – hoewel ze, ook psychologisch gezien, te smal is. Erger is dat we God op deze manier tot een verlengstuk maken van onze behoeften. Psychologisch benaderd is het juist het zelfoverstijgende, het werkelijk tegenover zullen theologen waarschijnlijk zeggen, de transcendentie van de Ander, die echte steun en stevigheid geeft. God is méér dan projectie van de eigen verlangens, stelt de psychologe, die ook theologe is (of andersom?!).

Ondertussen hebben we te maken met (kerk)mensen die vanwege toenemende secularisatie alleen maar een gróter ego krijgen. Dat is een verhelderend en tegelijk verbijsterend inzicht, maar zeer herkenbaar – ook bij onszelf. Op het seminarie leer je natuurlijk dat moeilijke mensen het waarschijnlijk zelf moeilijk (gehad) hebben, en dat kritiek meer zegt over degene die het geeft dan over wie het wordt uitgekieperd – en daar houd je je maar aan vast als het al te bont wordt.

Prediking die ontdekt

Einde klaagzang, ter zake nu. De dominee heeft ook bekering van node. In ieder geval, als ik Schaap goed begrijp, van de neiging om te pleasen in de preek. Daar is niemand mee gediend, ook de gekwetste en gekneusde mens in de kerkbank niet. Over die kerkbank gesproken: meteen ophouden dus met dat geliefkoosde ‘we-komen-even-bij-u-in-de-bank-zitten’. Liever juist niet. Nodig is prediking die ontdekt – en dan niet in de geijkte termen waardoor in feite helemaal niets en niemand ontdekt wordt. De vinger moet op de zere plek worden gelegd. Zonde is niet: foutje, maar bedankt (voor de vergeving). Zonde is egoïstische eigenliefde. Dáárvan moeten we bevrijd worden, wij allemaal. Rond de Reformatieherdenking lijkt me dit woord van vermaning voor dominees niet onzinnig.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen