Van Agt en de moraal

Het overlijden van oud-premier Dries van Agt en zijn vrouw Eugenie op 5 februari jl. heeft veel aandacht gekregen, vooral vanwege de wijze van hun overlijden. Zij kozen ervoor om tegelijkertijd door euthanasie hun leven te beëindigen. In de media werd uitvoerig ingegaan op de periode dat Van Agt premier was, maar ten minste evenveel aandacht was er voor de zelfgekozen dood. Want zo vaak komt het nu ook weer niet voor dat een echtpaar tegelijkertijd euthanasie pleegt. In 2022 gebeurde dat 29 keer. Is dit niet in strijd met de rooms-katholieke moraalleer? In Trouw (16-02) wijdde de rooms-katholieke journalist Stijn Fens er een beschouwing aan.

Volgens kerkhistoricus Peter Nissen is het niet zo opmerkelijk meer dat een katholiek, prominent of niet, voor euthanasie kiest. ‘Veel katholieken weten dat het gebeurt, ook in hun eigen parochie. Ze vinden het geen probleem en geven er geen ruchtbaarheid aan. Misschien zouden ze het zelf ook doen. Hier in Nijmegen is het overlijden van Dries van Agt en zijn vrouw nog altijd het gesprek van de dag. Eigenlijk was iedereen het erover eens dat het heel mooi was dat ze zo samen konden sterven.’

Nissen woonde een tijdje tegenover Van Agt en de twee voerden lange gesprekken over het geloof. Over de inhoud daarvan wil Nissen niet te veel zeggen, maar hij keek niet op van de keuze van Van Agt om zelf het moment van zijn dood te bepalen.

‘Nam hij in de jaren zeventig nog heel duidelijke standpunten in over sommige medisch-ethische zaken, aan het einde van zijn leven was hij daar niet meer zo zeker van.’ Maar katholiek, dat was Dries van Agt natuurlijk wel. En hoe; hij ademde het zelfs, zoals het Katholiek Nieuwsblad treffend schreef bij zijn dood.

Ooit stond hij te boek, mede door zijn opstelling als minister van justitie in de abortuskwestie, als een oerconservatieve katholiek. Zo wilde hij midden jaren zeventig de abortuskliniek Bloemenhove sluiten, waar abortussen werden verricht bij zwangerschappen langer dan zes weken. Uiteindelijk dwong de rechter hem hiervan af te zien.

Maar ook in zijn geloof heeft de volstrekt eigenzinnige Van Agt zijn eigen weg afgelegd. Tegen Tijs van den Brink zei hij in 2018 dat hij zijn geloof in God nooit heeft losgelaten, maar hij vond het onwaarschijnlijk dat de schepper, tussen ‘miljarden hemellichamen’, zich om dat ene ‘planeetje aarde’ zou bekommeren en zijn zoon ernaartoe zou sturen. Het beeld van de almachtige God die alles bestiert, had geen stand gehouden.

Ook over euthanasie is Van Agt anders gaan denken. Peter Nissen: ‘Hij is in heel veel ethische kwesties toch wel enorm opgeschoven in zijn leven. Ik heb het ook wel vaak met hem daarover gehad. Van Agt was echt wel de overtuiging toegedaan dat als het voor hem en zijn vrouw allebei uitzichtloos was, dat een menswaardige manier van sterven belangrijker was dan dat het moment van sterven niet door jouzelf bepaald zou mogen worden.’

Was Van Agt aanvankelijk een verklaard tegenstander van euthanasie, later kon hij zich toch vinden in het wettelijk mogelijk maken van levenseindehulp. Mits zorgvuldig gereguleerd kon zelfs ‘actieve euthanasie een uiting zijn van medemenselijkheid’. Daarmee ging hij in tegen de leer van zijn kerk.

In paragraaf 2277 van de catechismus van de Katholieke Kerk valt te lezen: ‘Wat de motieven en de aangewende middelen ook mogen zijn, de directe euthanasie bestaat erin om een einde te maken aan het leven van gehandicapten, zieken of stervenden. Deze is moreel onaanvaardbaar. Ze is een handeling die of een verzuim dat – in zichzelf of qua intentie – de dood bewerkt teneinde de pijn weg te nemen, een moord die ernstig in strijd is met de waardigheid van de menselijke persoon en met de eerbied voor de levende God als zijn Schepper.’

De Nederlandse bisschoppen lieten in een in 2011 bekend geworden instructie weten dat gelovigen die van plan zijn in het volle bewustzijn euthanasie te plegen, ook de sacramenten zoals de communie en de ziekenzalving dienen te worden onthouden.

Hun gelovigen dachten toen al anders over actieve levensbeëindiging en de kloof tussen hen en de kerkleiding is sindsdien alleen nog maar groter geworden. (...)

Nissen: ‘Hij is meegegroeid met de ontwikkelingen in katholiek Nederland. Ik denk dat als je zo’n zelfde onderzoek in de jaren zeventig had gedaan, de uitkomst anders was geweest. Dan hadden de voorstan-ders van euthanasie lang niet zo hoog gescoord. Dat zegt iets over de verandering in de moraal. Die richt zich minder op de regels en meer op wat mensen met een gezond verstand acceptabel en barmhartig vinden.’ Over het algemeen krijgt een katholiek die hulp kreeg bij zijn overlijden, een kerkelijke uitvaart. Dat het ook anders kan gaan, bleek in 2011 in het Brabantse kerkdorp Liempde. Daar weigerde de toenmalige pastoor Norbert van der Sluis een parochiaan te begraven die had gekozen voor euthanasie. (...)

De Nederlandse bisschoppen lieten in de al eerdergenoemde instructie weten dat een kerkelijke uitvaart voor iemand die na euthanasie is gestorven in principe niet mag. Maar er is een uitzondering. Als iemand door emoties, angst en stress is overmand toen hij de beslissing tot actieve levensbeëindiging nam en daardoor in zijn innerlijke vrijheid en toerekenbaarheid werd verhinderd, kan de priester na rijp beraad besluiten toestemming te geven iemand kerkelijk te begraven.

Peter Nissen denkt niet dat Dries van Agt in deze categorie valt. ‘Neem maar van mij aan dat hij het besluit weloverwogen heeft genomen en dat daar geen sprake was van een onvrije keuze.’

De uitvaart van Dries en Eugenie van Agt-Krekelberg vond plaats in de Cenakelkerk in Heilig Landstichting, onder de rook van Nijmegen. Ze kwamen graag in deze kerk. Pastor Herwi Rikhof was de celebrant bij de uitvaart.

‘Ik weiger nooit als mensen om sacramenten vragen of om een kerkelijke uitvaart’, zegt Rikhof. ‘Ik weet dat er priesters zijn die gelovigen de communie of een uitvaart ontzeggen. Ik denk dan: daar ga ik niet over. Dat is iets tussen die mensen en God, en dan moet ik niet in de weg staan. Ook al omdat het in dit geval mensen waren die heel trouw naar de kerk kwamen en heel meelevend bleven toen ze fysiek niet of nauwelijks meer konden komen.’

Rikhof stuurde zijn bisschop, Gerard de Korte van ’s-Hertogenbosch, een mailtje waarin hij uitlegde waarom hij de uitvaart had gedaan. ‘Hij stelde mijn uitleg op prijs.’

In het bovenstaande treffen mij twee woorden: groei en ontwikkeling. Van Agt is ‘meegegroeid met de ontwikkelingen in katholiek Nederland’ zegt prof. Nissen. Dat geldt van veel rooms-katholieken en protestanten. Ze groeien mee met de ontwikkelingen. In het woord ‘groei’ zit vooruitgang, tot rijpheid komen. Het woord ‘ontwikkeling’ drukt iets dergelijks uit: de wikkels wegdoen, je ontdoen van wat overbodig is, van ballast. Bijvoorbeeld de leer en de ethiek van de kerk. Meegroeien met de ontwikkelingen lijkt heel natuurlijk. Dat is van toepassing op meegaande mensen, zou je denken. Maar Van Agt was niet meegaand. Van Agt wordt getypeerd als ‘volstrekt eigenzinnig’. Zelfs hij groeide mee met ‘de ontwikkelingen’ (denk ook aan zijn Palestinavisie). Van Agt, de strijder tegen abortus, gaf zich over aan ‘de ontwikkelingen’. En in hem een hele generatie. Het zelfgekozen einde was geen eigenzinnige daad van Van Agt, het was een grote tragedie. Een capitulatie voor wat niet te keren lijkt: ‘de ontwikkelingen’.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen