Wapen tegen rooms verwijt

Dr. Moehn, bijzonder hoogleraar Geschiedenis van het gereformeerd protestantisme vanwege de Gereformeerde Bond aan de Protestantse Theologische Universiteit, licht toe wat een kleine vijf eeuwen na het eerste verschijnen het belang is van Het wapen van het christelijk geloof. De twee gebonden banden bevatten de Franstalige tekst van de eerste editie uit 1555, met op de tegenoverliggende pagina de Engelse vertaling van John Brooke uit 1577 en de Franse tekst van de uitgebreide versie uit 1565. Dr. Moehn zocht precies uit welke bronnen De Brès destijds gebruikte.

Welke plaats neemt dit boek in het oeuvre van De Brès in?

Prof. Moehn: ‘De Brès was ongeveer vijfenveertig jaar oud toen hij in Valenciennes de marteldood stierf. We weten niet precies wanneer hij geboren is. Van zijn hand hadden we menselijkerwijs nog veel meer boeken kunnen verwachten. De belangrijkste werken die hij op dat moment gepubliceerd heeft, zijn Het wapen, de Geloofsbelijdenis en een omvangrijk boek dat gericht is tegen de Dopers. Het wapen is het eerste boek dat hij geschreven heeft na zijn overgang tot de Reformatie. Het is een boek waaraan hij nog is blijven werken, nadat in 1555 de eerste druk op de markt kwam.

De Geloofsbelijdenis die we nu kennen als de Nederlandse Geloofsbelijdenis, is in november 1561 over de muur van het kasteel in Doornik gegooid. Bij het schrijven van deze geloofsbelijdenis heeft De Brès zich laten inspireren door de Franse Geloofsbelijdenis van de Hugenoten, die in 1559 tijdens de synode in Parijs was aangenomen. Daarnaast heeft hij zich in de aanloop naar het schrijven van de Geloofsbelijdenis zo’n tien jaar beziggehouden met het bestuderen van de kerkvaders. Het wapen is dus zijn eerstelingsgeschrift en het legt getuigenis af van zijn studie en vorming als theoloog.’

Hoe is de relatie van de inhoud met de inhoud van de NGB?

De Brès schreef Het wapen niet alleen met de bedoeling om zich persoonlijk te verdiepen in de theologie van de kerkvaders, maar ook om zijn medezusters en -broeders teksten in handen te geven, waarmee zij tegenover hun ondervragers rekenschap konden afleggen van hun geloof, schetst Moehn de achtergrond. ‘Van rooms-katholieke zijde klonk steevast het verwijt: “Jullie zijn nieuwlichters!” Met behulp van de kerkvaders konden zij dan laten zien dat niet zij, maar de Katholieke Kerk was afgeweken van de bijbelse leer en het onderwijs van de kerkvaders.’ Het is de hoogleraar wel opgevallen dat De Brès zich in de Geloofsbelijdenis veel minder vaak op de kerkvaders beroept dan we zouden verwachten op basis van zijn studie naar de kerkvaders. ‘In mijn onderzoek ontdekte ik dat De Brès ook intensief gebruik heeft gemaakt van de Württembergse geloofsbelijdenis, die door de Lutheraan Johannes Brenz geschreven is. In die belijdenis worden de kerkvaders juist heel vaak letterlijk geciteerd. De Brès heeft dat in zijn belijdenis niet gedaan, maar wilde uiteraard wel in het spoor van kerkvaders blijven.’

Waarom is een nieuwe publicatie na vijf eeuwen van belang, terwijl het boek in 2010 ook al verscheen?

‘Het wapen is in het Frans geschreven. Is er in de zestiende eeuw al een Nederlandse vertaling van gemaakt? Onderzoekers zijn het daarover niet eens en het is mij niet gelukt om op die vraag nieuw licht te werpen. We gaan er dus van uit dat in 2010 voor de eerste keer een Nederlandse vertaling op de markt is gekomen. Voor die vertaling is gebruikgemaakt van de meest complete versie die tijdens De Brès’ leven is verschenen. Dat is de uitgave die in 1565 in Genève is gedrukt.

In dat boek zie je niet hoe de eerste druk van 1555 eruit zag en ook niet hoe er in 1558 en 1559 geschrapt is in de tekst en vooral ook nieuwe hoofdstukken zijn toegevoegd. De eerste drie hoofdstukken over de Vader, de Zoon en de Heilige Geest zijn pas later toegevoegd. Hetzelfde geldt van het hoofdstuk over de doop en het hoofdstuk waarin hij uiteenzet wat de taak van de overheid is.’

Kritische editie

De Nederlandse tekst is een goede stap om De Brès iets beter te leren kennen, maar zodra je diepgravender studie naar hem wilt doen, heb je volgens dr. Moehn een kritische editie nodig, zoals die er nu ligt. ‘In de nieuwe uitgave kun je nu heel nauwkeurig zien welke kerkvaders gebruikt zijn, en waar de citaten te vinden zijn in hun geschriften. De Brès vertaalde niet zelf uit het Latijn (de taal waar de kerkvaders zich van bedienden) in het Frans. Daarvoor gebruikte hij de boeken van anderen. Het is nu voor het eerst gelukt om heel precies vast te stellen welke Franse boeken De Brès geraadpleegd heeft tijdens zijn studie. Anders gezegd: we weten nu van ruim veertig boeken dat hij die in ieder geval onder ogen heeft gehad en er Franse citaten uit gebruikt heeft.

Die kennis is van belang om de vraag te beantwoorden op welke manier predikanten opgeleid zijn in de begintijd van de kerk van de Reformatie in de Nederlanden.’

Is het terecht dat het christelijk geloof een wapen genoemd wordt?

De titel die De Brès gekozen heeft, heeft volgens de hoogleraar alles te maken met de tijd waarin De Brès leefde en werkte. ‘Hij en zijn gemeenteleden vormden een gemeente ‘onder het kruis’. Van overheidswege was het verboden het protestantse geloof aan te hangen en gold er een verbod om samen te komen. Zo’n boek kan beschouwd worden als een onderdeel van de christelijke wapenrusting.

In de inleiding zegt hij zelf over de titel: “Ik heb dit boek gaarne aan u (dat wil zeggen: De Brès’ gemeenteleden) willen opdragen, opdat u allen tezamen door dit middel leert strijden tegen uw vijanden met het wapen waarmee zij u zelf ook bestrijden, namelijk de kerkvaders. Ik zeg niet dat dit wapen u ervoor zal bewaren om gekwetst te worden door uw vijanden, maar ik zeg wel dat u met dit boek niet alleen de overwinning zult behalen op uw vijanden, maar dat u hen ook de mond zult stoppen.”’

Aandacht

Met de belangstelling voor De Brès in de theologie staat het volgens prof. Moehn wel goed. Hij wijst op de herdenking van het vierhonderdvijftig jarig bestaan van de Nederlandse Geloofsbelijdenis, die een aantal mooie publicaties heeft opgeleverd. Toen zijn ook alle geschriften van De Brès in een nieuwe Nederlandse vertaling beschikbaar gekomen. ‘En in de afgelopen jaren heeft een aantal van mijn studenten hun masterthesis geschreven over een onderdeel van De Brès’ theologie. En niet te vergeten, vorig jaar heeft Byunghoon Kang zijn dissertatie over De Brès en het avondmaal aan de Theologische Universiteit Utrecht verdedigd. De handelseditie is onlangs gereedgekomen. Ook in de Verenigde Staten is er aandacht voor De Brès.’

In de acht jaar van uw hoogleraarschap was u veel met De Brès bezig. Wat volgt er nu?

‘Op dit moment ben ik samen met collega’s en aio’s druk bezig om de kritische editie van de klassieke liturgie (de formulieren en de gebeden achterin het psalmboek) af te ronden. De laatste maanden heb ik me verdiept in de tekst van een aantal gebeden. We komen tot de ontdekking dat we een terrein betreden dat nog nauwelijks grondig bestudeerd is. Daarnaast ben ik aan de vrijwilligers verplicht om verder te werken aan het boek tegen de Dopers. Zij hebben de Franse tekst van het boek nauwgezet overgetypt en met die tekst kan ik dan verder werken. Verder heb ik ontdekt dat De Brès heel veel boeken van Pierre Viret bestudeerd heeft. Er zou nog eens grondig onderzoek gedaan moeten worden naar de invloed van Viret op de Nederlanden. Kortom, er blijft genoeg over om te bestuderen.’

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen