Barmhartigheid en de wet

Wie in een situatie van teleurstelling en gebrokenheid zijn huwelijk voortzet, ervaart verdriet. Iedere gelovige beseft dat een bepaald verdriet eigen is aan de navolging van Christus – naast vrede en vreugde. Navolging vindt altijd plaats in een situatie van gebrokenheid. Dan wordt zelfverloochening gevraagd.

Genegenheid

Deze gronden zijn gebaseerd op Exodus 21: een man mag zijn slavinvrouw op geen enkele wijze tekortdoen als hij een tweede vrouw neemt (vs.10-11). Hij moet haar voldoende voedsel en kleding geven om haar taak in haar huishouding te kunnen vervullen. Ook moet hij haar echtelijke genegenheid blijven betonen. Als hij haar echter ten opzichte van deze zaken verwaarloost, mag zij hem verlaten en de vrouw worden van een ander.

De Heere is met ontferming bewogen over diegene die in haar huwelijk niet ontvangt waar zij recht op heeft, of die gebukt gaat onder lichamelijk of psychisch leed. Barmhartigheid behoort tot het voornaamste van de wet (Matt.23:23).

De vraag is hier niet wat de status was van de slavinvrouw in de toenmalige tijd. Het was zeker niet in overeenstemming met Gods oorspronkelijke bedoeling dat een man meer dan één vrouw bezat. Wat wel aan de orde is, is dat Joodse wetgeleerden de desbetreffende bepaling nader hebben uitgewerkt.

Deze bepaling werd het fundament van het Joodse echtscheidingsrecht in de dagen van Jezus. Deze wetgeleerden werkten deze bepaling uit via de regel dat wat voor het geringere geldt, ook voor het meerdere geldt. Als een slavinvrouw haar man mag verlaten in een dergelijke situatie, mag een vrije vrouw dat des te meer. Deze man moet haar dan het geldbedrag betalen dat bij de huwelijkssluiting is afgesproken. De genoemde regel houdt ook in dat wat voor een vrije vrouw geldt, nog sterker geldt voor een man.

Echtelijke verplichtingen

Vooral David Instone-Brewer heeft erop gewezen dat Exodus 21 de kern was van het Joodse echtscheidingsrecht in de tijd van Jezus. Wetgeleerden bespraken aan de hand van deze bepaling wat onder verwaarlozing moet worden verstaan. Zij maakten onderscheid tussen immateriële en materiële verwaarlozing. Doorgaans waren de rabbi’s terughoudend in het bespreken van concrete zaken, maar ten aanzien van dit onderwerp toonden zij geen terughoudendheid. Over de geldigheid van deze bepaling was in die tijd geen enkele discussie. Er zijn aanwijzingen dat het Nieuwe Testament daarnaar verwijst. Paulus schrijft in 1 Korinthe 7 over de zorg van een getrouwde man voor de dingen van de wereld, hoe hij zijn vrouw zal behagen. Een vrouw draagt op haar beurt ook zorg voor de dingen van de wereld, hoe zij haar man zal behagen (vs.32,34). Bij de dingen van de wereld hoort de zorg voor voedsel en kleding.

Paulus stelt eveneens dat gehuwden hun echtelijke verplichtingen jegens elkaar moeten nakomen. Als zij zich van seksuele omgang zouden willen onthouden (en sommigen in Korinthe deden dat), mogen zij dat slechts doen met wederzijdse instemming (vs.1-9). Daarnaast noemt Paulus de ultieme vorm van verwaarlozing, namelijk dat de een de ander verlaat (1 Kor.7:15). De apostel stelt dan dat hun huwelijk in dat geval tot een einde is gekomen.

Overspel

Jezus profeteerde tegen een lichtvaardige scheidingspraktijk, maar sprak niet over de scheidingsgronden die algemeen werden aanvaard op basis van Exodus 21. Hij heeft deze bepalingen niet afgeschaft, maar vervuld (Matt.5:17); daarmee heeft Hij gebracht wat de wet niet kon brengen: herstel van gebroken relaties. In Christus is er geen verwaarlozing in het huwelijksleven meer. Hij heeft eveneens de bedoeling van deze wet aan het licht gebracht: de barmhartigheid van God ten aanzien van diegenen die gebukt gaan onder het leed dat hun door anderen wordt aangedaan. Hij zag om naar de zwakken en de kleinen, de armen en verdrukten. De barmhartigheid van God, die in de wet van Mozes reeds naar voren kwam, komt op een rijkere wijze naar voren in het onderwijs van Jezus. De Heiland laat daarmee ruimte voor huwelijksbeëindiging bij ernstige verwaarlozing van de huwelijksbelofte, bij lichamelijk, psychisch en seksueel geweld. Psychisch geweld kan bestaan uit het voortdurend kleineren en bekritiseren van de ander, in het steeds doordrukken van eigen egoïstische wensen en in andere ernstige onhebbelijkheden. Dagelijkse treiteringen zijn niet minder erg dan één grove zonde van overspel. Verwaarlozing tast de basisveiligheid van de naaste aan.

Schuldig

Daarnaast laat Jezus ruimte voor beëindiging van de huwelijksrelatie bij ontucht. Dit houdt in dat een huwelijk niet bij overspel móét worden beëindigd. Dat is een verschil met de wet van Mozes. Volgens deze wet komt een huwelijk altijd tot een einde bij overspel vanwege de straf die daarop staat: de doodstraf. Gezien het getuigenis van Jezus moet een huwelijk niet per se tot een einde komen als een van beiden evident schuldig is, maar kán het tot een einde komen. Evidente schuld van een van de partijen kan een situatie doen ontstaan waarin echtscheiding mogelijk is.

Na een ernstige schending van de huwelijksbelofte denken diegenen die in Christus zijn, allereerst aan de mogelijkheid van herstel van wat gebroken is. Dit herstel ligt in de lijn van de beloften van het Evangelie. Als een van beide echtgenoten evident schuldig is en de ander wil desondanks uit vrije wil het huwelijk voortzetten, is dat een geschenk van God.

Tot dit geschenk is echter niemand verplicht en kan niemand worden gedwongen, zeker niet als de ernstige schending van de huwelijksbelofte een patroon is waarin geen verandering is te verwachten en er tekort is aan veiligheid, zorg en seksuele trouw. Dan is er ruimte voor beëindiging van de levensverbintenis, gezien het spreken van de Schrift over overspel.

Misbruik

Daarnaast is die ruimte er op grond van Exodus 21: 10-11. Zoals God in het oude Israël Zijn barmhartigheid toonde jegens diegene die door zijn huwelijkspartner wordt benadeeld, zo is Hij vandaag barmhartig ten opzichte van diegene die slachtoffer is van ernstige schending van de huwelijksbelofte. Echtscheiding is een optie als de evident schuldige huwelijkspartner geen tekenen van berouw toont en aan de zonde vasthoudt. Volharding in de zonde maakt een einde aan de levensverbintenis, zoals God de band met Zijn volk verbrak na hardnekkigheid in het kwaad (Jer.3:8).

Dat volgens de Schrift een huwelijk tot een einde kan komen, blijkt onder andere uit de instelling van de scheidingsakte in het oude Israël. Deze akte gaf aan de vrouw die zich losmaakte van haar man, of door hem werd losgemaakt, de vrijheid een nieuw huwelijk te sluiten. Daarmee zei de man dat hun huwelijkscontract voorbij was. Daarna had de vrouw de vrijheid voor een nieuw huwelijk.

Jezus heeft Mozes op dit punt – die uitging van het gewoonterecht om een verstoten vrouw een scheidingsakte te geven – niet gecorrigeerd. Hij heeft de mogelijkheid van scheiding niet afgeschaft. Wel heeft Hij het misbruik dat Zijn tijdgenoten maakten van de scheidingsakte scherp bekritiseerd.

Nieuwe verbintenis

De gedachte dat man of vrouw na een scheiding alleen zou moeten blijven en geen nieuw huwelijk zou mogen aangaan, was onbestaanbaar in het oude Israël en ook in het Jodendom ten tijde van het Nieuwe Testament. Voor de christelijke gemeente ligt dat iets anders. Anders dan het Oude Testament legt het Nieuwe Testament geen nadruk op gehuwd moeten zijn. Daar staan gehuwd-zijn en ongehuwd-zijn als twee mogelijkheden gelijkwaardig naast elkaar.

Voor wie in Christus is, ligt een nieuwe verbintenis daarom niet direct voor de hand. Wie geen nieuwe verbintenis aangaat, kan daarmee uitspreken dat hij groot gewicht hecht aan het eens gegeven jawoord. Eveneens kan dit een signaal zijn voor andere gehuwden, namelijk dat zij niet aan elkaar voorbij leven en dat zij zorgvuldig omgaan met de kostbare gave van het huwelijk.

Daarmee is niet gezegd dat wie toch hertrouwt, geen eerbied zou hebben voor de ordening van God. De gelovige wil echter in elk geval de indruk vermijden dat hij aan de gebrokenheid van zijn vorige huwelijk voorbijgaat. En dat hij lichtvaardig zou zijn gescheiden en even gemakkelijk een nieuwe verbintenis is aangegaan.

Diegene die na een scheiding alleen verder gaat, zelfbeheersing kent en zoekt naar de wil van God, mag echter vertrouwen op de hulp en bijstand van de Heilige Geest. De kerkelijke gemeente heeft de roeping de alleengaande te omringen met pastorale zorg.

Ongeloofwaardig

Paulus wijst hertrouw na huwelijksverbreking op grond van verwaarlozing niet af. Ook niet in 1 Korinthe 7, waar hij schrijft dat een vrouw haar man niet mag verlaten en dat als dit toch gebeurd is, zij ongehuwd moet blijven of zich met haar man moet verzoenen (vs.11). De apostel Paulus geeft hier geen algemene regel over huwelijksbeëindiging en hertrouw. De context van zijn opmerking betreft een specifieke situatie in de gemeente van Korinthe, waar dwaalleraren actief waren.

Met het oog op diegenen die hun huwelijk om religieuze redenen hebben beëindigd, stelt Paulus dat zij dan ook ongehuwd moeten blijven. Want als zij dan toch weer een relatie zouden aangaan, zouden ze volstrekt ongeloofwaardig zijn en het Evangelie in diskrediet brengen. Dan lijkt het er sterk op dat zij hun eigen verlangens zijn gevolgd; dat zij van hun man af wilden voor een ander en daarvoor geestelijke motieven gebruikten.

Daarom stelt Paulus dat zij ongehuwd moeten blijven of zich moeten verzoenen. Ze zouden er echter beter aan doen als ze niet zouden luisteren naar dwaalleraren en gewoon gehuwd zouden blijven.

Echtscheiding

Deze serie belicht het thema echtscheiding vanuit allerlei invalshoeken.

1 bijbels-theologische lijnen

2 rouw na een scheiding

3 huiselijk geweld en de rol van de kerk

4 ervaring van kinderen

5 eenzaam binnen het huwelijk

6 catechese over relaties

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen