Een cultuur van onderop

Ds. Mink diende sinds 1983 de gereformeerde kerken van Arnemuiden, Katwijk aan Zee, Kampen, Maasdijk en Herwijnen, en is sinds acht jaar verbonden aan hervormd Sliedrecht. Hij behoort tot de ruim tien gereformeerde predikanten die na de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland lid werden van de Gereformeerde Bond. Sinds vijf jaar leidt hij de redactie van het Historisch Tijdschrift GKN, dat zich na 23 jaar en ruim vijftig nummers richten gaat op de geschiedenis van alle drie de kerken die zich in 2004 verenigden.

Van 1834 tot 2004

Het HTGKN wil aandacht geven aan de geschiedenis van de Gereformeerde Kerken uit de periode 1834- 2004. In 1834 vond de Afscheiding uit de Nederlandse Hervormde Kerk plaats, waarmee kerken ontstonden die zich weer ‘gereformeerd’ gingen noemen. In 2004 werden de Gereformeerde Kerken in Nederland samengevoegd werden met de Nederlandse Hervormde Kerk en de Evangelisch-Lutherse Kerk tot de Protestantse Kerk in Nederland.

In het eerste nummer, oktober 2002, schreef kerkhistoricus Jaap van Gelderen namens de redactie: ‘De jongste generatie wil weten waar die merkwaardige ‘gereformeerden’ nu voor stonden, de ouderen willen stof hebben om na te denken over wat zij hebben meegemaakt en wat dit alles betekende en nog betekent – voor de toekomst.’ Het ging om het scheppen van geheugenruimte voor de GKN.

Wie googelt (www.historischtijdschriftgkn.nl), ontdekt dat sindsdien een keur aan voor geïnteresseerden boeiende bijdragen verschenen is: over in de gereformeerde wereld bekende namen als J.G. Geelkerken, J. Verkuyl, Tj. Baarda en F.W. Grosheide of de afgescheiden kunstschilder Frederik Hendrik Hendriks, over de kerk in oorlogstijd, de geestelijke verzorging van ‘onze jongens’ in Nederlands-Indië, het dopen van aangenomen kinderen in de Gereformeerde Kerken, de relatie van de gereformeerde zendeling J. Belksma tot de GZB, de gereformeerde Jodenzending in Antwerpen voor en na de Shoah, over scheuringen in gereformeerd Urk in de jaren zeventig, enz.

‘Kennis van materieel en immaterieel erfgoed mocht niet verwateren,’ zegt ds. Mink. ‘Omdat de jaarboeken van de Gereformeerde Kerken een veelgelezen rubriek ‘In memoriam’ van predikanten hadden, zetten we die traditie voort. De derde pijler onder het blad was aandacht voor het materiële, denk aan gereformeerde kerkgebouwen waarvan er vele buiten gebruik gesteld zijn of worden. Via de romanfragmenten hebben we het geestelijke leven in de Gereformeerde Kerken van binnenuit willen typeren. Dat was iets eigens van ons blad. Het gaf een tekening van hoe het gewone gemeentelid het geloof gestalte gaf.’

Verbreding

En nu is het 2025 en verbreedt de redactie zich naar alle geledingen in de Protestantse Kerk. Ds. Mink: ‘Omdat we inmiddels meer dan twintig jaar na de fusie zijn, het kerkeigene van vroeger steeds meer op de achtergrond geraakt is, leek het ons goed om de bakens te gaan verzetten. HTGKN maakt een doorstart als HTPKN, om ten dienste te staan van alle kerken die nu de Protestantse Kerk in Nederland vormen. Het HTPKN stelt zich ten doel op populairwetenschappelijke wijze de geschiedenis en het erfgoed van de Protestantse Kerk op zowel landelijk als regionaal en plaatselijk niveau levend te houden. Geïnteresseerde lezers van populairwetenschappelijke artikelen over verleden en heden van de kerk als geheel, de kerkelijke gemeenten, het christelijk geloof en de cultuur, kunnen we veel bieden.’

Arnemuiden

Ds. Mink heeft in zijn leven de veelkleurigheid van de Gereformeerde Kerken meegemaakt en maakte als student prof. H.M. Kuitert mee, die in 1992 Het algemeen betwijfeld christelijk geloof schreef en die op hoge leeftijd in zijn vraag naar de herkomst van godskennis nog een stap verder ging door te betogen dat er eerst mensen waren en toen pas God. ‘Aan de Vrije Universiteit kreeg ik colleges Inleiding dogmatiek van prof. Kuitert. De colleges werden toen met gebed geopend en – het is misschien raar gezegd, want je mag over een gebed niet oordelen – het was ‘een vroom gebed’. De catechismus kwam in positieve zin ter sprake. Ik ben daarom altijd wat genuanceerder als mensen scherp over Kuitert en dr. H. Wiersinga oordeelden.’ Wiersinga wees in zijn proefschrift de klassiek-gereformeerde verzoeningsleer af, waardoor hij in 1976 door de gereformeerde synode veroordeeld werd.

In zijn eerste gemeente, Arnemuiden, diende ds. Mink een gereformeerde dorpskerk, ‘met goede ouderlingen van wie ik veel leerde. Gelukkig, want in de Gereformeerde Kerken waren er toen nauwelijks stages. Bij gereformeerden werd een ‘confessionele’ gemeente niet als zodanig gelabeld. Ik begon direct met prediking uit de Catechismus, daarna uit de Nederlandse Geloofsbelijdenis en hield zelfs zeventien preken vanuit de Dordtse Leerregels.

Veel heb ik samengewerkt met mijn hervormde collega ds. L.W.Ch. Ruijgrok. Er was ruzie ontstaan in het bestuur van een gemeenschappelijke christelijke school. Ds. Ruijgrok en ik vormden anderhalf jaar samen het schoolbestuur. We hebben mensen benoemd, nieuwe statuten geschreven; zelfs als het tuinhekje aan vervanging toe was, moest dat via hem en mij.’

Gereformeerde cultuur

‘Ja, gereformeerd en hervormd is wel een andere cultuur. Gereformeerde kerken zijn kerken van onderop, hervormde gemeenten van bovenaf. De gereformeerde ambtsdrager was na vier jaren in principe aftredend, al moet hierbij worden aangetekend dat zijn ambtsperiode ook met een jaar kon worden verlengd. Hervormden zeggen: ‘Is er wat aan de hand dat je na vier jaar niet herkiesbaar bent?’ Ik verbaasde me er ook over dat het bij het beroepingswerk zo anders gaat.

Op een gemeentevergadering van de gereformeerden wordt een dominee voorgesteld, over wie door belijdende gemeenteleden in een speciaal hiervoor bijeengeroepen gemeentevergadering een stemming plaatsvindt. Bij de hervormden deelt de kerkenraad de gemeente mee dat hij een beroep heeft uitgebracht, waarbij de gemeente denkt: Wie zou dat zijn? Ik chargeer natuurlijk iets, maar dit maakt toch wel een verschil in organisatie en beleving helder.’

In de Hervormde Kerk is vanouds meer gerekend met minderheden.

‘Ja, Gereformeerde Kerken waren kerken waarin je het eens moet zijn. Daarom konden er eigenlijk vroeger geen modaliteiten ontstaan, zoals de Gereformeerde Bond in de Hervormde Kerk, en daardoor kreeg je slappe compromissen. Later ontstonden wel groepen binnen de kerk, zoals het Confessioneel Gereformeerd Beraad.

Ik hoop dat HTPKN breed gelezen gaat worden, omdat er beeldvorming aan beide zijden is die geen recht doet aan de realiteit. Zo heeft de Gereformeerde Bond de gereformeerden geen recht gedaan in de aanloop naar ‘2004’. Dat heeft mijzelf erg zeer gedaan.’

‘De’ Gereformeerde Bond?

‘Als het over onze kerken ging, werd voor alles negatief gesproken over Kuitert, Wiersinga en later prof. C.J. den Heyer, die zich richtte tegen de in de catechismus verwoorde verzoeningsleer. Er is meer over te zeggen, zoals ik eerder over Kuitert deed, terwijl de leer van Wiersinga expliciet veroordeeld is. Van Den Heyer is nadrukkelijk afstand genomen.’

Wat is de plaats van het HTPKN tussen andere tijdschriften?

‘Er is het DNK, Documentatieblad Nederlandse kerkgeschiedenis na 1800, nu onder leiding van prof. dr. George Harinck. Dat heeft echt een academisch niveau en is ook breder dan de Gereformeerde Kerken. En je hebt het Tijdschrift voor Nederlandse Kerkgeschiedenis, dat heel de geschiedenis van de kerk beslaat, waarvan prof. Sabine Hiebsch hoofdredacteur is. In het HTPKN zal een substantieel deel van de huidige inhoud gecontinueerd worden, al worden de ‘In memoriams’ van alleen gereformeerde predikanten niet gehandhaafd. In de redactie komen onder meer een theoloog uit de Gereformeerde Bond, ds. J. Admiraal uit Nieuwe Pekela, en de lutherse promovendus Joram Reichel.

Je kunt de geschiedenis van de gereformeerden niet beschouwen zonder die van de hervormden. Je hebt met elkaar geworsteld en gestreden én je hebt in elkaar dingen kunnen ontdekken. We kunnen ons de luxe van het oppoetsen van het eigen kerkelijk verleden niet langer permitteren. Laten we niet vergeten dat er in de Gereformeerde Bond aanvankelijk veel verwantschap met Kuyper was; alleen wilde men de kerk niet breken.’

Verwondering over de kerk

Aandacht voor kerkgeschiedenis vind ik belangrijk, omdat onze geschiedenis grotendeels bepaalt wie wij zijn. Dat geldt voor ons persoonlijk maar ook voor de kerk. Door je te verdiepen in de kerkgeschiedenis ontdek je de sterke punten van je eigen voorgeslacht, maar zie je ook hun beperkingen. Kennis van de geschiedenis helpt op die manier bij het ontwikkelen van zelfkennis. Zelfkennis zorgt voor een bescheiden en realistische levenshouding. Zo kan kennis van de geschiedenis ons behoeden voor fouten die gemaakt zijn in vergelijkbare omstandigheden als die van ons vandaag. Kennis van de geschiedenis is behulpzaam bij het maken van keuzes hier en nu. Juist in de bestudering van de geschiedenis van de kerk kan door alle menselijkheid heen iets zichtbaar worden van Gods handelen in deze wereld en groeit de verwondering over het feit dat de kerk er nog steeds is.

Ds. J. Admiraal, Nieuwe Pekela aantredend redactielid HTPKN

Alle nummers van het HTGKN zijn te raadplegen via www.historischtijdschriftgkn.nl. In het komende nummer van het HTPKN zal een veel uitvoeriger vraaggesprek met ds. Mink geplaatst worden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen