Proeve van psalmpoëzie

Hoewel de statige verzen van 1773 en de verheven verzen van 1967 op velen een diepe geestelijke indruk hebben gemaakt, getuigen jonge generaties minder van dankbare geloofservaringen bij deze psalmberijmingen. De taalkloof blijkt groot. Daarom heb ik waardering voor dichters die niet aanvaarden dat het psalmboek als geheel terzijde wordt geschoven, maar de roeping ervaren deze oude woorden ‘in onze eigen taal’ te laten klinken. In Weerklank schreef ik ooit: ‘Wie het primaat van de psalmen serieus wil uitdragen, moet ze ook in toegankelijke taal aan de gemeente aanreiken.’ Daar is behoefte aan, mits de verwoording geschikt is voor de eredienst.

De Bruijn, freelancejournalist en schrijver, werd ooit door een prijsvraag aangespoord tot psalmberijmen. Gestimuleerd door positieve reacties zette ze dat voort, met Nieuw berijmd als resultaat. Maar hoe recenseer je een dichtbundel? Ik wil letten op de criteria van Bijbelgetrouwheid, literaire kwaliteit en compactheid.

Balanceren

In haar verantwoording beschrijft De Bruijn berijmen ‘als balanceren op een evenwichtsbalk: te letterlijk, te krampachtig verwerken van elk woordje uit de brontekst kan leiden tot teksten die technisch kloppen, maar waaruit de sprankeling verdwenen is. Maar te weinig aansluiten bij de bron kan ook weer leiden tot gedichten die zich hebben losgezongen van de oorspronkelijke tekst. Het streven was dus om zo goed mogelijk tussen die twee klippen door te varen.’ In deze doelstelling is ze ronduit geslaagd. Ze hanteert een toegankelijk en hedendaags taalregister, dat echter nergens populair, oppervlakkig of eenzelvig wordt. Haar taal is aansprekend, raak en sterk: ‘Mijn ziel gaat open naar het licht’ (Ps. 17:7); ‘Ik heb heimwee naar de tijd …’ (Ps. 42:2); ‘Het landschap lacht, de heuvels stralen’ (Ps. 65:6); ‘Hij dwingt de rotsen om een bron te zijn’ (114:4); ‘De hoge God daalt af in ons bestaan’ (LvZ:3). Deze woorden klinken werkelijk als nieuw. Tegelijk doet ze recht aan de eigen poëzie van de psalmen, door consequent verantwoord om te gaan met de Hebreeuwse beeldtaal en haar uitweidingen.

Doordat de dichteres niet eigenmachtig samenvat, kennen vrijwel al haar liederen evenveel coupletten als de berijming van 1773. Wat ik daarbij bewonder, is dat elk couplet op zichzelf staat. Waar de oude berijming veel coupletten kent die halverwege van ‘inhoudelijke toon’ veranderen, weet De Bruijn per couplet een kerngedachte af te bakenen. Dit is een groot pluspunt, dat werkelijk behulpzaam is. Eindelijk ga je begrijpen wat een psalm in zijn verband wil zeggen.

Stieren uit Bazan

Ondanks bovenstaande waardering bekroop me soms toch de vraag of de verwoording niet beknopter had gekund. Ik denk aan de opstapelende klachten in Psalm 6, of aan de gelijksoortige vijanden in Psalm 22. Mogen de stieren, honden en leeuwen niet gecomprimeerd worden; zeker waar ‘stieren uit Bazan’ voor ons een onduidelijke verwijzing is? Omgekeerd was ik soms om woorden verlegen. De Bruijn legt met Psalm 137 een spannende casus neer: ‘Gezegend wie je kinderen, o trotse/en boze stad, verplettert op de rotsen.’ Mag je de gemeente deze woorden op de lippen leggen? Natuurlijk weet ik dat dit geen wraakoefening is, maar een gebed, en dat ook de kerk om gerechtigheid mag schreeuwen. Maar toch: sinds onze Heiland aan het kruis bad om vergeving voor Zijn vijanden, wil dit ook ons bidden stempelen. Wat dit betekent, is ook voor mijzelf niet uitgekristalliseerd. Enerzijds moet een goede psalm-berijming geen interpretaties (van nieuwtestamentische, actualiserende of meditatieve aard) toevoegen. Anderzijds is eeuwenlang de uitzondering gemaakt dat elk psalmgezang tijdens het getijdengebed besloten werd met een trinitarische doxologie. Dat doet me mijmeren over Christus in de psalmen.

Frisse vaart

Ook andere taalkundige uitgangspunten onderschrijf ik graag: ‘Elisie en epenthesis (afkortingen als ‘’k ben’ in plaats van ‘ik ben’, en uitbreiden als ‘weder’ in plaats van ‘weer’) heb ik vermeden. (…) God wordt in de berijmingen met ‘U’ aangesproken; mensen, dingen of de eigen ziel van de dichter met ‘je’.’ Woord- en melodieaccenten vallen goed samen. Prachtig vind ik de wijze waarop zij zinnen vaak laat doorlopen over de regels heen (bijvoorbeeld Ps. 93), wat voor een frisse vaart zorgt.

Zo ontvangen we in haar bundel vele fraaie liederen, zoals Psalm 23, 84, 90, 93, 134 en de Lofzang van Maria. Andere psalmen vind ik even fraai, al is er soms dat ene woordje dat ik iets minder vind (cursivering van mij): ‘Treurig blijf ik naar u klagen, tranen eet ik dag en nacht’ (Ps. 42:2); ‘Ik zal Egypteland en Babel met je noemen in verband’ (Ps. 87:2); Ik zie de hoge bergen staan (Ps. 121:2); ‘Stel geen hoop op stervelingen, zelfs geen prinsen, vol van macht’ (Ps. 146:2).

Teamwork

Met deze details wil ik niet gewild kritisch eindigen, want ze doen geen afbreuk. Ik noem het slechts omdat het mij bevestigt in de overtuiging dat wanneer er een psalmberijming voor de kerk(en) vervaardigd zou moeten worden, dit altijd teamwork zal moeten zijn. Hoewel Barnard daarover ooit verzuchtte: ‘Nooit meer zal ik mij laten lijmen/ambtelijk voor de kerk te rijmen’, kan een psalmberijming slechts tot stand komen als teamwork van meerdere exegeten, dichters, taalkundigen en musici, die opnieuw theologische uitgangspunten en dichterlijke kwaliteitseisen overdenken (en zich ook over melodieën durven buigen?). Dankbaar zie ik de proeve van De Bruijn als hoopvolle input. Zo zou het kunnen!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen