JOHANNES FONTANUS

Eerste predikant van Arnhem. Hervormer van Gelderland. Stichter van Kerken aan Maas en Waal.

2)

Wij weten dat Fontanus uit Duitschland afkomstig is. Hij heeft onder de predikanten aldaar vele vrienden. Dikwijls doet hij moeite dezen over te halen in Gelderland predikant te worden. Deze moeite is niet vruchteloos. Meer dan een is bereid over de grens te komen om alhier predikant te worden. De stadhouder stelde bij het garnizoen van alle Geldersche vestingen Evangelieverkondigers aan. Het hof van Gelderland bevordert het werk der Kerkhervorming. Johannes Fontanus krijgt de opdracht in de provincie te wer­ken aan den voortgang hiervan. Lange vermoeiende reizen moet hij daar­ voor ondernemen. Urenlang rijdt hij in een huifkar, zooals tegenwoordig nog in de binnenlanden van Noord-Brabant gebruikt wordt. Afgetobd door de lange tochten treedt hij op in stad en dorp, sprekende ten bate van de hervorming. Een groot deel van de Veluwe en Betuwe heeft hij aldus bezocht en niet zonder vrucht. Mede door zijn toedoen is het dat reeds 20 Augustus 1579 de eerste Geldersche Provinciale Synode kan worden gehouden.

Het wordt ons niet vermeld, maar waarschijnlijk is het wel, dat Fontanus van deze vergadering de voorzitter is geweest.

Aanwezig zijn o.a. predikanten uit Tiel, Wageningen, Eist, Harderwijk enz.

In 't algemeen blijven de dorpen bij de steden ten achter. Vrees voor Spanje zal daarvan dikwijls de oorzaak zijn geweest.

Toch breidt het werk van Fontanus zich uit. Wij kunnen dit werk vergelijken bij eenen steen, die in het water wordt geworpen. De kringen, gevolg van dezen worp, worden hoe langer hoe grooter. Ditzelfde verschijnsel vinden wij ook bij het werk van ds. Fontanus.

De dorpen rondom Arnhem zullen dus ook gewaar worden wat in de stad is gebeurd.

De pastoors en andere geestelijken aldaar werkzaam, komen voor de vraag te staan of zij misschien ook tot de Hervorming willen overgaan. Daardoor wordt de gelegenheid gegeven predikant te worden, mits zij voldoen aan het examen, dat zal worden afgenomen.

Het Groot Gelders Plakkaatboek, deel 2, pag. 23, weet ons van dit examen het een en ander te berichten.

Wij vinden daarin een Plakkaat van-22 Februari 1583. Dit beveelt, dat „alle pastoors en geestelijken van de Geldersche dor pen binnen Arnhem moeten verschijnen om met den Kerckendienaren een Christelijcke und fruntlijcke (vriendschappelijke) communication (bijeenkomst), gespreek und on derreding (Onderhoud) van den hoeftstukken des Christelicken gelovens tho halden. und also te vernemen, welcke dat tot bedienungh der Kercken, und Stichtungh der gemeenten bequaem (bekwaam) zijn mogen".

Waarschijnlijk is ds. Fontanus lid van deze examen-commissie.

Enkelen hebben aan dit bevel voldaan. Zij onderwerpen zich aan het examen. De afloop moet natuurlijk zijn, sommigen slagen, anderen worden afgewezen. Toch zullen dezen de belofte hebben gekregen, dat zij later nog eens terug mogen komen om opnieuw hun geluk te beproeven. De toegang tot de Kerk wordt niet voor goed voor hen gesloten.

Zoo werkt Ds. Fontanus er toe mede, dat de Hervormde Kerk predikanten krijgt.

Hij doet nog meer. Ook strijdt hij tegen bijgeloof en heidensche ruwheid, die vooral op het platte land gevonden worden.

Hoe het er met name op de Veluwe destijds uitziet, blijkt uit eene beschrijving, die zegt, dat deze is een groot, woest landt, ongeferlich 28 groote mijlen in 't rondt, derhalven dagelix veel moorden ende schelmerien geschien". i

Hij ziet en hoort zooveel dat hem ergert en bedroeft.

Al wat in zijn vermogen is, wendt hij aan om hierin verbetering te brengen. Geen wónder, dat het werk van Ds. Fontanus algemeen geprezen en zeilfs in Den Haag door de Algemeene Synode wordt gewaardeerd.

Deze besluit hem te benoemen tot inspecteur over de Over-Veluwsche Kerk. Deze benoeming neemt hij aan. Het hof van Gel­derland stemt hiermede in en vermeerdert daardoor zijn invloed en macht.

In zijn hoedanigheid als inspecteur heeft hij heel veel verre reizen gemaakt ; o. a. vinden wij melding gemaakt van een tocht naar Nijkerk. Aldaar moeten voor hem verschijnen eerst de koster, daarna de schoolmeester. Beiden ontvangen een terechtwijzing, de eerste belooft beterschap, de tweede volhardt bij zijn gedrag. Gevolg is, dat hij bij het einde van het jaar zijn betrekking heeft neer te leggen. Alzoo geschiedt.

Zijn werk te Nijkerk is hiermede nog niet afgeloopen. Te Nijkerk heeft hij gebracht ds. Zwitters, afkomstig uit de classis Leer (Duitschland). De gemeente begeert, dat Ds. Fontanus den nieuwen predikant zal bevestigen, wat door hem gaarne wordt gedaan. Dan keert hij naar Arnhem terug.

Bij hem ontstaat nu de wensch dat er in de provincie Gelderland een Hoogeschool moge verrijzen. (Hij heeft ingezien, dat er bezwaren aan verbonden zijn telkens predikanten uit Duitschland over te laten komen. Een bezwaar dat telkens terugkeert is, dat er in de  gemeenten over geklaagd wordt, dat de prediking van Duitsche predikanten niet verstaan wordt, zelfs niet al zijn zij reeds eenige maanden in hun nieuwe standplaats werkzaam).

Zulk een wensch moet bij Ds. Fontanus werkelijkheid worden.

Het komt hem wenschelijk voor, dat bedoelde Hoogeschool te Harderwijk gesticht wordt. Eeuwen lang bevindt zich aldaar een Latijnsche school. Deze dateert reeds van 1372.

In 1603 krijgt deze school van den stadhouder Maurits den naam van „Gymnasium Nassovicum of de Nassousche schole".

Het jaar 1600 ziet de Hoogeschool gesticht. Ds. Fontanus wordt curator. Hij beweegt de Synode der Hervormden met raad en daad deze school te steunen wegens gebrek aan (bekwame predikanten.

In 1605 reist Ds. Fontanus met Lands Rentmeester en Heer Johan van Golstein naar Harderwijk om er de zaken der Hoogeschool verder in orde te brengen.

Ondanks deze vele werkzaamheden van Ds. Fontanus is in onze provincie veel niet in 't reine. In 't bijzonder geldt dit van de Bommeler en Tielerwaard. Een schrijver uit dien tijd zegt : „In de Tielerwaard is een heel barbarisch wezen."

26 Juni 1604 is het in Arnhem Synode. Fontanus is voorzitter. De vergadering verneemt, „dat in de Tieler-en Bommelerwaard de toestanden zoo schrikkelijk zijn, dat men er onlangs een vroom man, die tegen den bedroefden staat van de Kerk en scholen aldaar getuigde, in arren moede heeft doodgeslagen".

Ook ïs er nog iets anders, dat de Hervorming aan den Maas-en Waalkant tegen houdt.

(Slot volgt).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen