Zou men er geboren willen zijn?

Ik las in mijn vakantie, dat mevrouw Groen van Prinsterer in een brief, gedateerd 2 februari 1833, na een bezoek aan Italië het volgende schreef: 'Mocht weer een Luther opgewekt worden en uitgezonden om onder deze blinde leidslieden der blinden het eeuwig Evangelie te verkondigen. Bij ons is veel donkerheid, veel levenloosheid, maar ik kan niet ophouden te danken dat ik in Groningen en niet in Italië geboren ben'.

Het is bijna anderhalve eeuw geleden, dat mevrouw Groen dit schreef maar hetzelfde zou ook nu geschreven kunnen zijn. We klagen in onze tijd over donkerheid en 'levenloosheid'. En wie zou niet bezorgd zijn als men ziet hoe de afval, de secularisatie om zich heen grijpt, de onkerkelijkheid toeneemt en zich steeds meer symptomen van verwording in ons volksleven voordoen ? En voorzover het kerkelijk leven nog functioneert moet met mevrouw Groen worden gezegd, dat er veel levenloosheid is, liever nog veel geesteloosheid, lauwheid en onverschilligheid.

Maar wie z'n vakantie in het buitenland pleegt door te brengen vindt toch misschien ook wel aanleiding om met mevrouw Groen te zeggen: 'ik kan niet ophouden te danken' hier geboren te zijn en niet daar. Er zijn prachtige vakantieoorden in Europa. Al enkele jaren pleeg ik zelf naar Zwitserland te gaan en dan geniet je van Gods goede schepping: een land als geen ander. Maar als je ziet wat er van de kerk over is of hoe het kerkelijk leven functioneert dan ervaar je het toch ook als een schril contrast met het vele goede wat ons hier nog gelaten is.

Ik sprak in Zwitserland een Hollandse predikant, die daar al enkele jaren werkt. Hij vertelde me dat de situatie er zo is dat er geen deur dicht blijft wanneer de dominee zich aandient. Je kunt als predikant bij ieder binnenkomen. Maar wie 's zondags de Zwitserse kerken bezoekt ontdekt er een handjevol Zwitsers. En wanneer de kerk dan desondanks goed gevuld is dan komt dat door de vakantiegangers. De Zwitsers zélf laten het afweten. Wel iedere zondag een doopbediening. Maar daarna komen diezelfde doopouders voorlopig niet meer in de kerk. Niet dat men per se ongodsdienstig is. Het lukt best om over de kerk en het godsdienstig leven met de mensen te praten. Maar ga je zelf 's zondags naar de kerk dan kan het gebeuren dat men volstaat met te vragen: denk in de kerk ook aan mij.

En dan, wat de doopbediening betreft: geen formulier, ook geen vermaning aan de ouders, slechts een oppervlakkig aandoend praatje eromheen. Ook de doorsnee prediking, die ik de afgelopen jaren hoorde was erg oppervlakkig of lag helemaal in de sfeer van de moderne horizontaal gerichte theologie. Een preek met geestelijke diepgang is een uitzondering. Ik mag natuurlijk niet generaliseren. Ik hoorde dit jaar ook een preek, waarin de bijbelse lijnen van zonde en genade, van bekering en vergeving duidelijk doorkwamen. Maar in het algemeen was het weinig inspirerend. Misschien zijn er ook vakantiegangers, die in het buitenland betere ervaringen hadden. Maar de diensten in het buitenland — één keer per zondag en dan hoogstens één uur lang — hebben mij toch wel doen zien dat er altijd nog een schril contrast is tussen het kerkelijk leven hier en daar. AI kan ik mij ook best voorstellen dat iemand uit het buitenland, die thuis een goed functionerend kerkelijk leven gewend is, hier in Nederland op zijn vakantie dezelfde teleurstellende ervaring opdoet als wij in het buitenland. De onkerkelijkheid is in vele delen van óns land tenslotte ook schrikbarend.

Achtergronden

In een land als Zwitserland zie je de funeste gevolgen van de sterke verwevenheid van kerk en staat. Het kerkelijk leven vraagt van de mensen geen offers. De dominee wordt door de staat betaald, uit de gemeenschappelijke pot. Het kerkelijk leven kan voortgang vinden of er nu een gemeente achter staat of niet. Dat moet de werfkracht van de gemeente wel schaden.

Maar er is ook een ander punt. Dat is het punt van de zondagsviering. In een preek, die ik vorig jaar in Zwitserland van een Duitse predikant hoorde, werd ingegaan op het verschil in zondagsviering in de lutherse landen en de calvinistische. Hij stelde, dat Luther vrij onbevangen stond tegenover het werken op zondag en dat de gemeenteleden in zijn tijd na de kerkdienst direct weer aan het werk gingen. De scheiding tussen de zondag en de werkdag was er in dat opzicht nauwelijks, en dat heeft gevolgen gehad voor de zondagsviering in de lutherse landen. In de calvinistische landen kreeg de zondag een meer puriteinse inslag, waarbij de Woorddienst centraal stond en al 't werk rusten moest en allerlei voorschriften voor de zondagsviering ontstonden. Nu is 't inderdaad zo, dat Luther vrij onbevangen tegenover de zondagsviering stond, maar van Calvijn kan niet zonder' meer gezegd worden dat hij de grondlegger is van de puriteinse zondag. Zowel Nederland als Zwitserland hebben sterk het stempel gekregen van de Geneefse reformator maar wat de zondag betreft hebben hier te lande de Engelsen en de Schotten hun grote inbreng gehad en de puriteinse zondag van daar naar hier overgebracht, terwijl de vraag gewettigd is of in een land als Zwitserland toch de zondagsopvatting van de lutherse landen niet veel méér invloed heeft gehad. Hoe dit ook zij, een feit is dat het ook in een land als Zwitserland gebeurt dat men — voorzover men nog naar de kerk gaat — de kerk uitstapt en zo aan het werk gaat of inkopen gaat doen. De zondag is sterk geseculariseerd.

In zijn boek 'Ook dat was Amsterdam', zegt dr. R. B. Evenhuis over de puriteinse Voetianen en de rekkelijke Coccejanen dat de Voetianen 'hoewel zij door de Coccejanen op een soms al te wettische inslag konden worden betrapt' het meest het grote belang van de zondagsheiliging hebben ingezien en dat de Coccejanen weliswaar ons land voor een feestloze zondag hebben behoed maar dat ze zijn secularisering wel hebben bevorderd. Me dunkt dat je dit laatste in landen als Zwitserland en Duitsland sterk ziet. Een rekkelijke zondagsopvatting, die tenslotte weinig geestelijks en — om in de woorden van Evenhuis te blijven — weinig feestelijks meer heeft. Ook al weet ik zeer wel dat een al te wettische inslag van de zondag deze dag óók tot een feestloze maken kan. Maar de waarde van de zondag ligt toch met name in de dienst van het Woord. En dat element is toch in ons land veel duidelijker aanwezig dan in het buitenland. Als je een Zwitser vertelt dat er in ons land plaatsen zijn waar nog vele duizenden — zelfs tweemaal per zondag — naar de kerk gaan dan kijkt hij je aan of hij water ziet branden. Dat in het buitenland vele Nederlanders de diensten opvullen is tóch nog sprekend. Het kan zelfs gebeuren dat in Hollandse diensten in het buitenland de kerkgang massaal is en dat mensen er vele kilometers voor komen rijden, al is er dan ongetwijfeld ook sprake van het element van de ontmoeting van landgenoten, van vrienden en bekenden misschien. Maar een massaal bezochte kerkdienst in het buitenland is een uitzondering. Ik vernam dat de diensten van dr. Walther Lüthi in Bern massaal bezocht werden. Maar voor het overige zal men dat weinig vinden. En dan zeg je toch weer: dankbaar dat ik er niet geboren ben. We hebben geen reden om op te geven over onze kerkelijke situatie maar wel alle reden om dankbaar te zijn om wat ons gelaten is en om het feit dat onze wieg stond daar, waar de religie een stempel zette en ernst gemaakt werd met de instellingen Gods.

Het unieke van Dordt

Iemand zei mij dezer dagen: 'Dordt is in de wereld uniek'. Bedoeld werd uiteraard de Nationale Synode van Dordrecht. Een wat te pretentieuze, te chauvinistische uitdrukking ? Je moet altijd oppassen om je eigen situatie niet te idealiseren en te verheerlijken, maar toch, een feit is dat de synode van Dordrecht ons een erfenis naliet, die eeuwenlang een stempel heeft gezet op het godsdienstige leven onder ons. Wat hebben we van Dordt niet meegekregen ? Ik noem alleen al de Statenvertaling en de Vijf artikelen tegen de Remonstranten ofwel de Dordtse Leerregels. Dit alles kreeg z'n neerslag in de gereformeerde prediking hier te lande, die daardoor haar diepgang kreeg. Er is van de Dordtse Leerregels al heel wat gezegd: de daarin vervatte leer zou de mensen wanhopig maken. God tot auteur van het kwaad maken, zorgeloze mensen kweken.

De werkelijkheid is echter, dat deze leer elke vorm van remonstrantisme, die in de mens nog iets goeds vindt, die de mens tot medebewerker van het heil maakt, de nekslag geeft. Genade is voor honderd procent genade voor goddelozen. De mens wordt getekend zoals hij is: zondaar, tot in het diepst van z'n bestaan verdorven. Maar voor zulke mensen is de aanbieding van de genade in Christus ook ruim en onbevangen. Zo ernstig de mens wordt getekend in de diepte van zijn schuld en verlorenheid, zo ruim is ook de aanbieding. 'Voorts is de belofte des Evangelies, dat een iegelijk die in de gekruisigde Christus gelooft, niet verderve maar het eeuwige leven hebbe; welke belofte alle volken en mensen, tot welke God naar Zijn welbehagen Zijn Evangelie zendt, zonder onderscheid moet verkondigd en voorgesteld worden met bevel van bekering en geloof. En dat velen zich niet bekeren is niet te wijten aan de ongenoegzaamheid van Christus' offer maar aan eigen schuld'. Nogmaals, deze leer van zonde en genade is in Dordt diep uitgegraven. En daarmee werd de gereformeerde prediking hier te lande op een spoor gezet, dat eeuwenlang het hart van de gereformeerde prediking heeft bepaald. Tot in onze tijd zijn de Canones van Dordt hoogst actueel en het is wel opmerkelijk dat telkens weer deze Canones opduiken in theologische discussie. De Dordtse Leerregels houden zich bezig met zaken, die het hart van de gereformeerde prediking uitmaken. En is het dan teveel gezegd dat Dordt uniek is in de wereld ? In ieder geval heeft deze leer sporen getrokken die je zó in andere landen, in de prediking niet of weinig tegenkomt.

Ik zeg nogmaals met mevrouw Groen: dankbaar dat ik hier geboren ben. Om Dordt ? Niet om Dordt als een ornament vanuit het verleden maar om de gereformeerde religie die vanuit Dordt haar loop kreeg onder ons. En dan besef ik zeer wel dat de vermaning voor ons geldt: houd dat ge hebt opdat niemand uw kroon neme ! Een vakantie in het buitenland leert erg veel over hoe het worden kan als de leer verwatert.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen