Vrijheid en verantwoordelijkheid

1

Wanneer we met elkaar op eenvoudige wijze in deze rubriek spreken en denken over allerlei dingen, die zo voor de aandacht komen vanuit de praktijk van het geestelijk en kerkelijk leven, dan blijkt, dat er tegenwoordig Ook heel wat vragen leven, die meer op het gebied van de ethiek dan op dat van de dogmatiek liggen. Meer dus verband houden met de levenswandel dan met de geloofsleer. Nu moeten we natuurlijk deze twee niet op gewelddadige wijze van elkaar scheiden. Ethiek en dogmatiek houden met elkaar nauw verband. De eerste wordt door de tweede bepaald. Een rooms katholiek, een vrijzinnige schrijver, een Lutheraan of een gereformeerde theoloog zal op het gebied van de levenswandel een verschillende kijk hebben, verschillende lijnen trekken. Dat hangt af van de geloofsvoorstelling en - beleving.

Ik herinner me nog uit de studietijd, dat een eindcriticus bij de bespreking van een geleverde preek van een onzer opmerkte, de dogmatiek is het skelet, het geraamte van de preek. Je moet geen dogmatiek preken, maar de dogmatiek is, als 't goed is, wel erin verwerkt. Een preek zonder dogmatische achtergrond is als 'n lichaam zonder geraamte. Wordt de Gereformeerde, beter nog de bijbelse geloofsleer niet gekend, dan zit er in de prediking niets op zijn plaats. Het verschuift en beweegt alles.

Het zal wel samenhangen met het ingewikkelde levenspatroon van deze tijd, waar­ bij zo ontzaglijk veel verandert in opvattingen, dat heel wat vragen van jongeren en ouderen op ons afkomen met steeds weer de kernvraag: hoe moet ik / moeten wij nu daartegenover staan? Wat is onze houding en opdracht? Wat mag / wat mag niet?

Nu willen we proberen de komende weken enige keren na te denken over de beide woorden en begrippen Vrijheid en verantwoordelijkheid.

Twee tegengestelde begrippen?

Zo op het eerste gezicht roepen die beide woorden vrijheid en verantwoordelijkheid heel verschillende reacties op. Zo gretig als men het woord vrijheid spelt en leest, en hanteert, zo met moeite het woord verantwoordelijkheid.

Vrijheid, ja, dat lijkt ons. Dat ligt ons. Tenminste, wat wij onder 'vrijheid' dan verstaan. Dat betekent dat je mag doen en laten wat je wilt. Dat je aan niets en niemand gebonden bent. Dat je wat te zeggen hebt. En dan komen al heel gauw de woorden inspraak, medezeggenschap, democratisering er bij. Maar verantwoordelijkheid doet op de blijde en vrolijke gezichten rimpels komen. Hè, neen, dat niet. Nu is het niet leuk meer. Nu wordt het spel bedorven. Verantwoordelijkheid houdt in, dat je aan iemand anders rekenschap hebt te geven, dus dat die iemand ook meer/hoger is dan wij. Dat beperkt de vrijheid, schuift die weg.

Nu zijn wij, nederlanders, eén volk, dat zeer op vrijheid gesteld is. Vrijheid om te denken en te zeggen en te geloven wat men wil. Wij zijn niet zo slaafs, volgzaam, onderworpen. Ligt het daaraan, aan onze volksaard dat we die beide woorden Vrijheid en Verantwoordelijkheid zo heel verschillend waarderen? Neen, zo komen we er niet goed uit.

Wij zijn ook ten diepste, in de kern van ons bestaan op vrijheid, op de door ons bedachte vrijheid gesteld. We willen eigen baas zijn, onafhankelijk zijn. We hebben ons, geestelijk gezien, losgemaakt van de binding aan God, onze Schepper en uit de verhouding van dienende liefde tegenover onze naaste. Ons bestaan is bepaald door de breuk met God en met onze naaste. We wilden vrij zijn en weigeren verantwoordelijk te zijn voor God en voor onze door Hem gegeven roeping.

Niet in de Bijbel zijn Vrijheid en Verantwoordelijkheid tegengestelde begrippen maar wel door de zonde in ons leven. Bijbels gezien kunnen we zeggen, dat vrijheid en verantwoordelijkheid bij elkaar behoren.

In de Bijbel wordt de mens en het menselijk leven telkens weer gesteld in verhouding tot God. Waar echter deze belichting ontbreekt, zoals bij voorbeeld in het wijsgerig denken, speelt zich het leven af op een geheel ander terrein. Zonder dat we u nu gaan lastig vallen met allerlei moeilijke woorden en begrippen is het toch leerzaam om een ogenblik na te gaan, hoezeer de woorden vrijheid en verantwoordelijkheid juist in de wijsbegeerte een geheel andere inhoud hebben. Des te heerlijker evenwel komt dan ook voor de dag de bijbelse boodschap over en de bijbelse benadering van deze beide woorden en begrippen.

Katwijk a. Zee.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen