Kort commentaar

In de loop van de weken stapelen zich wat onderwerpen op, soms aangereikt door lezers, die zich lenen voor kort commentaar. In het volgende wordt aan verschillende van dergelijke onderwerpen wat aandacht besteed.

Ouderwets geluid

Uit het blad van de principieel-vrijzinnigen Zwingli - een blad dat als motto voert: 'op de bres staan voor het vrijzinnig christendom zijn wij aan het evangelie verplicht-knippen we een ouderwets vrijzinnig geluid aangaande de opstanding. Ds. P. D. van Roijen schrijft:

‘Pasen betekent: en tóch. Ondanks zijn kruisiging had Jezus toch gelijk. De door hem gewezen weg was de juiste weg. Na zijn smadelijke dood voelden Jezus' leerlingen zich verslagen en ontgoocheld. Maar het oude geloof en het oude vertrouwen keerden al spoedig terug. Over de manier, waarop dit geloof terugkeerde, lopen de meningen uiteen. De orthodoxie houdt zich vast aan het 'heilsfeit van de opstanding. Jezus was gekruisigd, hij was gestorven, maar 'ten derden dage is hij uit de doden gewekt, uit het graf verrezen en tenslotte ten hemel gevaren'. Dit 'heilsfeif is zozeer in tegenspraak met de fundamentele wetten, die het leven en de dood beheerden, maar ook met het moderne wereldbeeld, dat ik mij vaak afvraag, hoe ontwikkelde orthodoxen dit heilsfeit met hun verdere opvattingen kunnen rijmen. Maar dat is hun zaak, niet de onze.

Als vrijzinnigen zoeken wij naar een geloof, dat niet op heilsfeiten berust, maar naar een geloof, dat in werkelijkheid verankerd is. Wij verwerpen het heilsfeit van de opstanding. 'Maar zo vragen orthodoxe Christenen ons wat stelt u daarvoor dan in de plaats? Jezus heeft immers door zijn opstanding de macht van satan gebroken en de dood overwonnen!' Wie zo spreekt, zit vast aan een totaal achterhaalde wereld- en mensbeschouwing. Satan of de duivel met zijn trawanten is evenals de hemelse Christus met zijn engelenscharen een product van Perzische fantasie. (. . .)

Wij hebben geen opstandingsgeloof nodig, om Jezus als voorbeeld te aanvaarden. Ook al werd Jezus door het Sanhedrin veroordeeld - of deze veroordeling terecht of ten onrechte was, lagt ik in het midden - en door de Romeinse overheid ter dood gebracht, toch had hij gelijk met zijn Bergrede en met zijn gelijkenissen, met zijn hart voor uitgestotenen en rechtelozen, met zijn eenvoudig en zuiver Godsvertrouwen. Toen Jezus de banier op Goede Vrijdag liet vallen, namen zijn leerlingen na enige tijd de gevallen banier weer op. Dit en toch is de kern van Pasen’.

In deze radicaliteit komen we deze straatarme boodschap niet zo vaak meer tegen. Indien Christus niet is opgewekt zo zijn we de ellendigste van alle mensen! Wat is het evangelie nog als het Kruis en het open graf ontbreken? De oproep tot 'navolging' wordt dan een wettisch juk...

Intussen vergeten we niet, dat in gans ander gewaad eenzelfde theologie zich heeft breed gemaakt, waarin de verzoening, als het stillen van de toorn Gods door het offer van Christus, óók is weggedrongen, en wel achter standaard-begrippen als 'bevrijding, messianiteit, opstandigheid, dialoog, medemenselijkheid, revolutie, mondigheid, Gods-volkonderweg', zoals die in het oecumenisch christendom gehanteerd worden. We citeerden hier dr. W. Aalders, die in zijn magistrale boek Theocratie of ideologie de wortel van deze theologie bloot legt, waarin over God gesproken wordt in de zin van: 'Hij is een God van mensen, Gods menselijkheid, Gods humanisme. God en mens zijn bondgenoten, . . .' Het is de theologie, waarin de mens centraal staat, die met zijn daden van bevrijding het nieuwe Rijk nabij brengt, maar waarin de troost der verzoening ontbreekt. Dr. Aalders zegt:

‘Te spreken over heil, redding, verlossing buiten het Kruis der verzoening om, is een vermetele waan. Alsof er sprake zou kunnen zijn van een herstelde, nieuwe betrekking tussen God en de wereld zonder dat Gods toorn en verbolgenheid vanwege de schending van Waarheid en Recht gestild waren’.

In het genoemde blad Zwingli treffen we vaak ook scherpe stukken aan tegen de maatschappijkritische theologie. Maar of de verzoening en opstanding nu ter ener of ter anderer zijde van hun heilsfeitelijk karakter worden beroofd, maakt voor de gemeente geen verschil. In beide gevallen blijft het hart leeg, blijven mensen die roepen om vergeving in de kou. Gelukkig dat we het weten mogen uit de Schriften: het Kruis is leeg en het graf is open. Maar neen, daar is vergeving!

Ufo’s

Verschillende malen kreeg ik vragen over zogeheten ufo's. Het gaat hier om één van de nieuwe religieuze verschijnselen van onze moderne tijd, waarin velen met de godsdienst afrekenden maar intussen hun toevlucht namen tot oosterse religies, mystieke ervaringen, geloof in allerlei onwezenlijke toestanden en verschijnselen. Naar ik las hebben statistieken in Amerika uitgewezen, dat veertig procent van de bevolking gelooft in vliegende schotels of ufo's, bemand met wezens van andere planeten. Amerikaanse helicopterpiloten zouden ze tegen gekomen zijn, allerlei mensen hebben de verschijnselen ervan aan de hemel waargenomen. Mensen vangen boodschappen op van de bemanningen van de ufo's. lemand hoorde een stem zeggen, dat Jezus verblijft op de planeet Venus en dat hij nu van Venus naar de aarde gekomen was om duidelijk te maken, dat de geestelijke leiders in het Westen bepaalde dingen over gaan nemen van de geestelijke voormannen uit het oosten.

Men proeft het raffinement. De boodschappen, afkomstig van zulke ufobemanningen, worden intussen - zo is gebleken - gelanceerd door mensen met paranormale gaven, beoefenaars van het occulte. Gespeculeerd wordt op de gevoeligheid van de mensen voor het paranormale, voor (tóch) het bovennatuurlijke. Mensen gaan er geloof aan hechten en intussen gebruikt de Boze deze beoefenaars van het paranormale als de zoete vogelaars, die quasi christelijke boodschappen lanceren of die anti-christelijke boodschappen lanceren.

We kennen de vermaningen uit de Schrift, dat valse Christussen zullen opstaan en valse profeten en dat ze grote tekenen en wonderen zullen doen en als het mogelijk was ook de uitverkorenen zouden verleiden. Maar, gaat er aan vooraf. Zo iemand tot u zal zeggen: Ziet hier is de Christus of daar, gelooft het niet. We mogen betere dingen geloven dan wat van ufo-bemanningen komt, namelijk wat geen oog heeft gezien en geen oor heeft gehoord.

Onwetenschappelijk

Minister Van Kemenade heeft zich de laatste jaren sterk ingezet voor de reorganisatie van het onderwijs. Het ging Van Kemenade om de zelfontplooiing en zelfverwerkelijking van het kind. Interessant en ontdekkend is wat prof. H. C. J. Duyker, hoogleraar in de psychologie te Amsterdam daarover zegt. In een mij toegezonden krantenknipsel lees ik:

H. C. J. Duyker, hoogleraar psychologie te Amsterdam, herinnert aan de primaire doelstelling van de door Van Kemenade beoogcte reorganisatie van het onderwijs, te weten de zelfverwezenlijking of zelfontplooiing van de leerling. Dat klinkt leuk en valt politiek goed, aldus Duyker, doch stoelt niet op wetenschappelijke waarneming.

Er bestaat in de psychologie niet zo iets als een theorie van de persoonlijkheid en het is onmogelijk om vast te stellen welke aanleg de mens heeft en in hoeverre die tot ontplooiing kan worden gebracht. Daarom kan er bij leraren ook geen deskundigheid met betrekking tot zelfontplooiing bestaan, evenmin als objectieve maatstaven om die te meten. Desondanks pretenderen de auteurs van de nieuwe onderwijsorde, dat de zelfontplooiing ontleend is aan de psychologie en wel degelijk stuur- en beoordeelbaar is. Onwaar, zegt Duyker. Die theorie ligt geheel buiten de psychologie en is in feite geen theorie, doch een heilsleer, zoals bijv oorbeeld het christendom. Met dit verschil echter dat de leer van de zelfontplooiing zich hult in een schijnbaar wetenschappelijk kleed en het christendom niet’.

Dat er bij de huidige onderwijsvernieuwingen sprake is van een zicht op de mens, dat andere wortels heeft dan het Bijbels mensbeeld, en dat er niet zelden een a-christelijke filosofie achter steekt is lang bekend. Meerdere malen hebben in de Tweede Kamer christelijke politici - we denken b.v. aan drs. G. van Leyenhorst - de degens daarover met Van Kemenade gekruist. Het christelijk onderwijs zal waakzaam hebben te zijn. Het bovenstaande spreekt zijn eigen taal.

Oecumenisch

H. Nederland heeft al enige tijd als ondertitel 'Oecumenisch opinieblad voor kerk, cultuur en samenleving' • Vroeger had Hervormd Nederland deze toevoeging niet en werd het blad aangemerkt als de officiële spreekbuis van de Hervormde Kerk. Dat is thans niet meer het geval. Het is een blad in dienst van de oecumene. Dat wordt van IKON ook gezegd. Onder oecumene dan wel te verstaan datgene wat in de Wereldraad van kerken is gekanaliseerd. Als men nu duidelijk voor déze opstelling gekozen heeft, wat overigens in overeenstemming is met de in de jaren gegroeide praktijk, dan mag de vraag worden gesteld waarom de benaming Hervormd Nederland gehandhaafd blijft. Want dat suggereert méér dan wat het reëel is. De binding aan de Hervormde Kerk blijft toch in de naam gehandhaafd om nog maar te zwijgen over binding aan het reformatorisch erfgoed. We citeerden in het eerste artikeltje iets uit het boek van dr. W. Aalders als hij schrijft over het oecumenisch christendom. Alle daar genoemde begrippen vinden we in Hervormd Nederland op vrijwel elke pagina terug. Aalders zegt dan ook - en dan bedoelt hij de enorme betekenis van Groen van Prinsterer te onderstrepen - 'Maar zolang het Kruis het middelpunt is van het apostolische, reformatorische christendom, zolang blijft de levensovertuiging van Groen en blijven zijn gedachten en inzichten voor de Nederlandse christenheid, en mogelijk zelfs wel voor de Europese van immense geestelijke waarde’.

Het zou interessant zijn te lezen hoe in Hervormd Nederland het boek van Aalders beoordeeld zou worden. Het zou op z'n minst een confrontatie kunnen worden met de naam van het blad.

Stemadvies?

Mensen vragen om stemadviezen; gegeven de gecompliceerde situatie bepaald méér dan ooit het geval is geweest. Een politieke aardverschuiving lijkt zich te voltrekken. Met name ondergaat de christelijke politiek een geweldige herstructurering.

De Raad van Kerken heeft een verklaring uitgegeven , waarin ze zegt het niet juist te vinden een stemadvies te geven maar waarin wel wordt opgeroepen, in overeenstemming met de doelstellingen van de oecumenische beweging, zodanig te stemmen, dat een rechtvaardige verdeling van welvaart, arbeid, macht en zeggenschap wordt bevorderd. Het is in feite het devies geweest van het kabinet Den Uyl. Nu hebben wij er geen enkele moeite mee, dat christelijke politiek ook door deze stellingname gekenmerkt zal moeten zijn. Maar we hebben er wel moeite mee, dat in alle toonaarden gezwegen wordt over het gebod Gods, dat ook in politicis ten leven is en over de beloften van het evangelie, die ook politieke reikwijdte hebben.

Wij geven ook geen stemadvies maar pleiten wel voor beginselpolitiek, waarin plaats is voor het Recht Gods. We hebben nu al enkele malen het boek van dr. Aalders genoemd. Het is een hartstochtelijk pleidooi voor eerherstel van Groen van Prinsterer, de man die aan de wieg stond van de beginselpolitiek. H. Algra heeft van dit boek in het Friesch Dagblad gezegd, dat het het meest Groeniaanse boek is na de dood van Groen. En de NRC schreef erover, dat dit boek de breuklijn aan zal geven binnen het C.D.A. N. van Gelder zegt:

‘De godsdienstige breuklijn die door het CDA loopt, is de theologische tegenstelling die Aalders hier blootlegt. Aantjes, Boersma, Goudswaard en geestverwanten kiezen voor het Exodus-motief. Hun politiek handelen laat zich leiden door hun geloof in Gods beloften van heil - dat wil zeggen van een toekomst die bevrijding zal brengen voor armen en verdrukten. Daarom zijn zij -'volk onder weg' - gericht op fundamentele veranderingen in de samenleving. 'Scheppings-gerechtigheid' is, naar hun overtuiging een geloofsmotief tot handhaving van de status quo.

Van Agt en de zijnen ervaren nu juist een diepe affiniteit met alles, wat wortelt in die scheppingsgerechtigheid - het onveranderlijk Recht, dat de grondslag is voor staat en gezag, gezin en plicht, huwelijk en zede, kerk en geweten’.

Ik zou niet graag direct de lijn doortrekken van Groen naar Van Agt. Maar feit is, dat er binnen het CDA een breuklijn ligt, die door Aalders' boek wordt weergegeven.

Voor mij blijft het de grote vraag of beginselpolitiek a la Groen mogelijk is in een verbinding van protestant en rooms-katholiek. Den Uyl verwachtte zelfs dat het CDA een vergrote KVP zou zijn (Hervormd Nederland van 30 april). Het is voor mij de reden, waarom ik de keuze voor het CDA niet meemaken kan, al zijn daar zeer gerespecteerde politici en al hoop ik dat, als er een grote winnaar uit de bus komt, dit het CDA zal zijn en niet de progressieven als PvdA, PPR, PSP etc. Er zijn - dat is bekend - mensen die pijn hebben over het ontstaan van het CDA en toch, vanwege jarenlange activiteiten binnen één van de partijen van het CDA, selectief op de CDA lijst stemmen. De praktijk zal leren of diegenen die een werkelijk theocratisch genormeerde politiek voorstaan, of zeg een beginselpolitiek a la Groen van Prinsterer, een reële kans op koersbepaling binnen het CDA zullen hebben.

Het is intussen een verheugende zaak, dat de kleine drie protestants christelijke partijen tot lijstverbinding zijn gekomen. Wellicht zal het mogelijk zijn dat zó ook nog een stuk confessionele politiek, gestempeld door theocratisch besef, vanuit de Gereformeerde Gezindte gehandhaafd blijft, waarmee regeerverantwoordelijkheid te dragen zal zijn en waarin naast het streven naar recht en gerechtigheid in de zin van spreiding van inkomen, kennis en macht (het ernstig nemen van de sociale paragraaf) voluit aandacht gegeven zal worden aan Gods recht.

We beseffen intussen dat het uitbrengen van onze stem een gewetensvolle zaak is. De keuze zal ook onder gereformeerde belijders verschillend zijn. Maar het gaat wel om hoge belangen. Een briefschrijver wees op de noodzaak van een bidstond op de zondag voor de verkiezingen. Ik denk, dat niemand die behoeft uit te schrijven omdat overal in de gemeenten de verkiezingen dunkt me wel in de gebeden en wellicht ook in de prediking een plaats zullen krijgen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen