Tegenstrijdige stemmen over euthanasie

Ongeveer gelijktijdig verschenen twee herderlijke handreikingen over euthanasie. De nederlandse bisschoppen van de Rooms Katholieke Kerk deden een herderlijk schrijven uitgaan over 'Lijden en sterven van zieken'. Het geschrift is te bestellen bij het secretariaat van het RK Kerkgenootschap, Postbus 13049, 3507 LA Utrecht en het kost ƒ 2, 50 (exclusief porto). Het rapport 'Euthanasie en pastoraat', dat in november door de generale synode van de Gereformeerde Kerken in Nederland is aanvaard als een bijdrage in het proces van meningsvorming, is nu verschenen als Bijlage bij Kerkinformatie nummer 159. Het is te verkrijgen door ƒ 2, 50 over te maken op giro 513153 van het Dienstencentrum GKN te Leusden, met vermelding van 'Euthanasie en pastoraat'.

Het is niet mijn bedoeling beide geschriften in hun geheel te bespreken. Dan zouden er op allerlei onderdelen tegen béide bezwaren kunnen worden ingebracht, maar anderzijds met waardering gesproken kunnen worden van veel pastorale wijsheid die in béide handreikingen wordt gevonden. Maar wanneer in onze tijd een min of meer kerkelijk geijkt rapport verschijnt over de vragen rondom het levenseinde, concentreert de aandacht zich vooral op het daarin voorgedragen standpunt inzake euthanasie. Dat is nu eenmaal een actuele en brandende kwestie, waarin de gelovigen vragen om verantwoorde begeleiding bij hun oordeelsvorming.

Nu staan de genoemde geschriften juist op dit aangelegen punt lijnrecht tegenover elkaar. We horen hier bepaald tegenstrijdige stemmen over euthanasie. Laat ik maar meteen stellen dat het standpunt van de bisschoppen evenzeer mijn instemming heeft als het standpunt van de synodaal gereformeerden mijn ontstemming heeft gewekt. Duidelijk leveren de bisschoppen kritiek op het feit dat soms de grenzen van verantwoorde geneeskunde worden overschreden door het leven bijna eindeloos te rekken. Er wordt in zo'n geval misbruik gemaakt van medische macht. Het belang van de zieke is daarmee allerminst gediend en verlenging van zijn leven komt dan doorgaans neer op onnodig vergroten van het leed. 'Eerbied voor de mens en het mense­lijk leven houdt wezenlijk ook erkenning van de dood in als deze in aantocht is. Moed én deemoed worden gevraagd om zinloze behandelingen te staken en het hoofd te buigen.' Van stervensverlengende behandelingen moet worden afgezien. Men moet de mens gunnen heen te gaan omdat zijn uur gekomen is. Terecht weigeren de bisschoppen in dit verband van 'passieve euthanasie' te spreken. Er is immers in de geschetste situatie sprake van een natuurlijk sterven. De mens sterft aan zijn eigen ziekte en zijn dood wordt niet door een opzettelijk handelen beoogd of veroorzaakt. Alleen wordt niets meer gedaan om het sterven verder uit te stellen! Euthanasie omschrijven de bisschoppen als volgt: 'wanneer het leven van een stervende dat onherroepelijk en binnen afzienbare tijd tot de dood zal leiden, opzettelijk wordt beëindigd, hetzij door een actief ingrijpen, hetzij door een onverantwoord en beoogd nalaten dat krachtens zijn aard de dood veroorzaakt... Het woord euthanasie gebruiken wij dus uitsluitend voor doelbewuste levensbeëindiging van stervenden'.

Tegen euthanasie, op deze wijze omschreven, zeggen de bisschoppen ondubbelzinnig 'neen'. Niet alleen omdat de vraag van een stervende om euthanasie dikwijls in feite een vraag om betere stervenshulp, meer effectieve pijnbestrijding en een meer persoonlijke behandeling en benadering is. Maar ook wanneer stervenden werkelijk bedoelen wat ze vragen en weten wat ze willen, blijft dit 'neen' gehandhaafd. De eerbied voor het leven vereist dat dit niet naar eigen inzicht mag worden beëindigd. We kunnen zo'n persoonlijke géwetensbeslissing van een stervende medemens wel invoelen en er ook wel begrip voor opbrengen en vragen. Maar vanuit christelijk perspectief kan een dergelijk verzoek niet gehonoreerd worden. De mens mag niet beschikken over zijn eigen leven. Het leven is door God geschapen en wij zijn daarover geen heer en meester. 'De fundamentele band van iedere mens met de levende God mag een mens nooit eenzijdig verbreken door zichzelf het leven te benemen of te laten benemen, ook niet als hij stervende is. Want God is de Schepper en Heer van het leven. Hij heeft een Verbond gesloten met de mensen.' Voortgekomen uit de hand van God, behoren wij niet onszelf toe. Er zijn grenzen aan het vermogen om het lijden in eigen en andermans leven uit te bannen. Ook mag een mens de wezenlijke en diepe verbondenheid met de medemensen niet verbreken door zichzelf het leven te benemen of te laten benemen, ook niet als hij stervend is. Nu zullen wij ons niet altijd dankbaar voor het leven voelen. In een ellendige periode kan er een aangrijpende zinloosheids-ervaring zijn. Maar ook dan mogen wij er geen eind aan maken noch anderen daartoe een verzoek doen. De slotsom luidt op blz. 26: 'Uit het voorgaande moge duidelijk zijn dat de Kerk op grond van het geloof, dat de mens door God is geschapen, en op grond van de waardigheid van de menselijke persoon ervan overtuigd is dat mensen niet het recht hebben zo definitief over hun eigen leven te beschikken'. Dit geluid kan zondermeer met dankbaarheid begroet worden. Uiteraard zullen wij als orthodoxe protestanten hier en daar kritische kanttekeningen plaatsen bij de bewoordingen van de argumentatie. Ook missen we al te zeer het direkte beroep op de Schrift, waarbij een aantal bijbelteksten expliciet geciteerd kan worden. Maar in principe zijn we het van harte eens met de positiebepaling van de bisschoppen! Het is te hopen dat op dit punt de leden van de RKK zich laten gezeggen of liever gezegd: aan het denken laten zetten. Recente enquêtecijfers hebben inmiddels vermeld dat maar liefst 71 procent van de rooms-katholieken euthanasie aanvaardbaar acht! Bovendien is te hopen dat dit bisschoppelijk spreken een steun in de rug betekent voor die krachten binnen het CDA die zich verzetten tegen een nieuwe euthanasie-wetgeving, die dan in navolging van de abortus-wetgeving in het teken van een onacceptabel compromis zou staan.

Helaas heeft de nieuwe praeses van onze generale synode, ds. H. Huting, gemeend zich bij zijn eerste presentatie aan de pers meteen al uiterst kritisch te moeten uitlaten over dit euthanasie-standpunt van de bisschoppen. Hij sprak van een botweg en zwak beargumenteerd veroordelen, een opstelling die zou getuigen van onderschatting van en gebrek aan respect voor de mensen. Een teleurstellend en moed-benemend begin, ds. Huting!

Een gereformeerd geluid?

Kenmerkend voor het gereformeerde rapport is dat het zelfbeschikkingsrecht over eigen leven onder bepaalde voorwaarden en in bepaalde situaties wordt erkend. Een verzoek om euthanasie zal 'niet bij voorbaat afwijzend of misprijzend tegemoetgetreden behoeven te worden'. In plaats van het kloeke 'neen' van de bisschoppen staat een 'ja, mits' van de synodaal-gereformeerden. In het reformatorisch opinieblad Koers van 23 november 1984 ben ik uitvoerig en kritisch op deze handreiking ingegaan. Ook na herlezing en heroverweging moet ik de daar getrokken conclusies handhaven. De wissel is omgehaald en de trein kan voortrazen op het spoor van 'de moraal van het zelf-beschikte-sterven' (S. Meijers). Het rapport is in voorzichtige bewoordingen gesteld, maar de daarin voorgedragen visie heeft intussen verstrekkende konsekwenties. Tekenend daarvoor is wat Rex Brico schreef in Elseviers Magazine van 16 maart jl. Dhr. Brico mag getypeerd worden als een uitgesproken progressief zich opstellend rooms-katholiek leken-theoloog. Hij blijkt ook moeite te hebben met de bisschoppelijke handreiking. Maar hij heeft evenzeer moeite met de pastorale handreiking uit Leusden. Ik citeer: 'Het gereformeerde rapport vervalt volgens mij in het andere uiterste. Ik kan me namelijk goed voorstellen dat een moeder, die een gehandicapt kind baart, in dit rapport ampele reden meent te vinden om dit kind een spuitje te laten geven. Betekent dit dat geschonden menselijk leven voor gelovigen geen zin heeft? Dat lijden ten koste van alles vermeden moet worden? Waar liggen de grenzen voor onze beheersingsdrift? Het rapport besteedt daar te weinig aandacht aan. Dit in tegenstelling tot het bisschoppelijke document'.

Ook naar aanleiding van dit rapport moet de vraag worden gesteld: waarheen zijn we als hervormden en gereformeerden samen op weg? Aan dit gereformeerde rapport hebben de hervormde theologen dr. E. Schroten en dr. W. den Toom als adviseurs meegewerkt. Inmiddels hebben drie raden van onze kerk, die voor de Herderlijke Zorg, voor zaken van Kerk en Gezin en voor zaken van Overheid en Samenleving, zich positief over dit rapport uitgesproken. Het ligt in de bedoeling dat het ook een rol zal spelen in de meningsvorming in hervormde kring.

Waarheen zijn we samen op weg? Naar een oecumenisch-evangelisch kerk-zijn waarin de mens met zijn zelfbeschikkingsrecht centraal staat, de mens 'die zijn mannetje staat' tegenover God? Een mens-middelpuntige theologie, een theologie waarin het besef van creatuurlijke afhankelijkheid ver te zoeken is?

Het ergste is dat mede door het onzuiver en onzeker geluid van onze kerken het respect voor het menselijk leven - dat afgeleid is van het respect voor de grote Schepper aller dingen - verder ondermijnd kan worden.

Veenendaal

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen