Woekeren met de nalatenschap van Maarten Luther

Toen Maarten Luther op 18 februari 1546 was overleden zei zijn grote vriend Melanchton: 'ach, heengegaan is de menner van de wagen Israels, die de kerk in dit laatste tijdsgewricht der wereld heeft geleid. Want niet menselijke scherpzinnigheid heeft de leer van de vergeving der zonden en van het geloof in Gods Zoon ontdekt maar God Zelf heeft deze aan hem geopenbaard... Zo laat ons dan in ere houden de gedachtenis aan hem én aan zijn leer, op zulk een wijze als hij haar ons heeft overgeleverd.'

Laat ons hem in ere houden, zegt Melanchton. Hoe zullen we deze veelzijdige man, deze grote in Gods Koninkrijk dan vandaag eren? Wel door die dingen, die hij door Gods genade als het belangrijkste kenmerk van ons christen-zijn had leren kennen, ook in ons leven van toepassing te doen zijn. Maar Luther was zó veelzijdig dat het onmogelijk is in kort bestek alle elementen uit zijn geestelijke nalatenschap recht te doen. Luther, de theoloog. Hoeveel werken heeft hij ons niet nagelaten. Dagelijks moesten zeven drukpersen werken om al wat uit zijn pen vloeide te verwerken.

Luther als prediker, als pastor, als kerkmusicus. Luther als Bijbelvertaler. Hij bracht de Bijbel dicht bij de mensen door deze te vertalen in hun (soms volkse) taal. In ruim twee maanden vertaalde hij op de Wartburg het Nieuwe Testament uit het Grieks. Met het Oude Testament had hij meer moeite, omdat het zo moeilijk was het Oude Testament 'duits te laten spreken'.

Laten we Luther vooral eren als Reformator, maar dan zó dat God de eer ontvangt om wat Hij ons in Hem schonk. Ik noem dan enkele aspecten.

Sola Scriptura

Dat Luther de Bijbel in het duits vertaalde heeft te maken met zijn grote liefde voor de Schrift. Hij mocht door Gods genade de Bijbel onder het stof van de menselijke traditie vandaan halen en las haar met door de Heilige Geest verlichte ogen. Hij was er zich van bewust dat de Bijbel niet ergens opgeborgen moest blijven in kerkkamers maar dat de Bijbel onder het volk moest zijn. Het volk moest leven uit en bij de Bijbel. Het is toch een machtige greep geweest dat Luther het aandurfde om de Bijbel in handen van het volk te geven, in een tijd dat de kerk dacht voor het volk. Luther had zelf in de Bijbel de bevrijdende ontdekking voor zijn leven gedaan. Hij zegt daarvan: 'wanneer ge vraagt, wat is dat Woord toch dat zulke grote genade verleent en op welke wijze moet ik ermee omgaan? Dan luidt het antwoord: het is het Woord van Gods Openbaring in Christus, van genade en vergeving. Het komt tot allen die aan zichzelf vertwijfelen vanwege hun schuld en die begeren van zichzelf, dat is van hun verderf verlost te worden. God plaatst Zijn geliefde Zoon voor hen en laat hen door Zijn levend, vertroostend Woord zeggen, dat ze zich aan Hem moeten overgeven. Wie in Hem gelooft heeft vergeving, hij is vol vrede en gerechtvaardigd, want alle geboden zijn in Christus vervuld. Hij is vrij van alle dingen.... het geloof is het eigen heilzame en doeltreffende gebruik van het Woord Gods.'

Hoe Luther dan de Bijbel gebruikte? Wel, wanneer hij las 'alzo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij Zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft opdat een ieder die in Hem gelooft niet verderve maar het eeuwige leven hebbe', dan vulde Luther in: 'alzo lief heeft God Maarten Luther gehad...'

Welnu, bij Luther moest men van het Woord Gods niets af doen of er niets aan toedoen. Dan kon hij toornen: 'das Wort das sollen Sie stehen lassen', het Woord zul je laten staan.

Luthers boodschap ook voor deze tijd is dat de Bijbel alléén bron en norm voor het leven is, voor de mens persoonlijk en voor alle verbanden van de samenleving. Daarom gaf Luther het volk de Bijbel in handen.

Alleen genade

Luther heeft uit de Bijbel ook het woord 'genade' leren spellen. In een tijd toen de kerk verkondigde dat de mens door zijn goede werken mede het heil moest bewerken, zijn zaligheid moest verdienen, ontdekte Luther uit de Romeinenbrief dat een mens alleen door de gerechtigheid, die Christus aan het Kruis verworven heeft, voor God weer kan bestaan. Uit pure genade! Zelf zegt hij daarvan: 'toen ik dat ontdekte was het alsof ik door geopende deuren het paradijs was binnengetreden'. We spreken in onze tijd over 'zwaar' en 'licht'. Als het daarover gaat, Luther had aanvankelijk een heel zware godsdienst. Hij moest de zaligheid zelf verdienen. Maar het werd hem licht toen Hij bemerkte dat een Ander de lasten voor Hem gedragen had en droeg.

Die boodschap van Luther - maar deze is niet van Luther maar van de Bijbel zélf - bepaalt in alle tijden wéér het hart van het christen-zijn. Wij mensen willen altijd weer zelf een steentje bijdragen, hetzij door 'netjes' te leven, hetzij door ons zeer in te spannen voor de dingen van Gods Koninkrijk, hetzij door - en dat is dan erg modern - ons in te zetten voor verandering van structuren van de samenleving, tegengaan van onrecht. Allemaal best, maar we 'verdienen' er de zaligheid niet mee. Alleen door wat Christus heeft verworven door Kruis en Opstanding wordt een mens behouden. Daarom kan Paulus ook schrijven dat hij niemand anders wenst te weten dan Jezus Christus en die gekruisigd. Gaat het dan helemaal niet om onze werken, ons doen en laten, ons bezig zijn in de dingen van Gods Koninkrijk? Jawel, als gevolg van de genade, niet als voorwaarde.

In ons land heeft de Dordtse synode (1618-1619) in de vijf artikelen tegen de remonstranten dié leer afgewezen, die in de mens nog iets goeds vond en die de mens tot medebewerker van het heil maakt. Die leer had Luther al eerder als dwaling afgewezen, omdat hij aan den lijve, tot in de diepte van zijn ziel ervaren had dat hij alleen door pure genade zalig worden kon.

Vragen we naar Luthers boodschap voor deze tijd, dan is het deze: alléén genade.

Ik kan niet anders

De Reformatie begon met het aanslaan van 95 stellingen aan de deur van de slotkapel te Wittenberg op 31 oktober 1517. Een daad van grote moed. Luther heeft daarna geweten wat het betekend om tegen de leer van de kerk zó publiekelijk in te gaan. Het eind van de zaak was dat hij zich - na in de ban gedaan te zijn en nadat hij de banbrief had verbrand - op de rijksdag van Worms in 1521 moest verantwoorden. Befaamd zijn de woorden die hij toen sprak: 'hier sta ik, ik kan niet anders'. Het tekent de man, het tekent de zaak, waarvoor hij stond. Luther heeft ervaren dat hij in de kracht van God tot grote dingen in staat was en dat het hem gegeven werd te spreken wat hij moest spreken. Een man een man, een woord een woord, dat geldt wel héél speciaal van Luther. Zo zei Paulus het ook tot koning Agrippa: 'hulp van God verkregen hebbende, sta ik tot op deze dag' (Hand. 27:22). Wat we van Luther leren kunnen is dat een goed beginsel ook standvastigheid met zich meebrengt. Voor Luther gold niet 'hier sta ik, het kan óók anders; neen, 'ik kan niet anders'. Zulke standvastigheid heeft christenmensen in de gevangenis gebracht, het heeft ze hun baan gekost, ze zijn erom gemarteld en gedood. En naarmate een samenleving onchristelijker wordt - en voor een samenleving, die ooit christelijk was betekent dat vaak anri-christelijk wordt - wordt smaadheid dragen om de naam en de zaak van Christus ook steeds meer een reële mogelijkheid. Van Luther kunnen we dan leren wat het betekent dat zijn hart standvastig is gebleven in tegenspoed.

Vandaag is voor veel mensen in onze samenleving twijfel de grootste zekerheid. Nu zal niemand kunnen zeggen dat een gelovig mens nooit door twijfel besprongen wordt. Maar twijfel hoort niet bij het geloof, wel bij de gelovige. Het geloof heeft zekerheid in zich. En dat betekent dat, als het erop aan komt, ook getuigd mag en kan worden van de grote daden van God. Zouden wij christenen in Nederland erop voorbereid zijn, wanneer vandaag of morgen de onderdrukking komt? Hoewel, deze behoeft niet alléén te komen van machten als het communisme, waarvoor we - terecht - zozeer beducht zijn. Ook onze eigen samenleving kan zó worden dat het christen-zijn lijden met zich meebrengt, bijvoorbeeld vanwege allerlei discriminerende bepalingen, misschien wel onder de naam van anti-discriminatie.

Het volle leven

Van Luther mag tenslotte geleerd worden dat het vólle leven de moeite waard is. Luther mag dan een aantal jaren het monnikenleven verkozen hebben boven het leven in de volle breedte, uiteindelijk heeft hij zich aan het volle leven gewijd, zich bezig gehouden met het puur individuele menselijke bestaan maar ook met het publieke leven, het leven in de staat.

Luther heeft tijdens zijn leven ook ongelofelijk hard gewérkt. Het is afgezaagd nog eens op te halen Luthers gezegde - als hij het al gezegd heeft - dat als Christus morgen weer zou komen hij vandaag nog een boom zou planten. Maar in ieder geval heeft het leven van Luther duidelijk gemaakt dat gewerkt mag worden zolang het dag is. Luiheid behoort niet bij het christenleven.

Daarbij genoot Luther bepaaldelijk ook van de alledaagse dingen, van het (huwelijks)leven met zijn Käthe, van de jacht, van een gezellige tafel met spijs en drank.

En zouden we tenslotte niet moeten noemen Luthers ongekende humor? Ernst en humor lagen bij Luther vlak naast elkaar. Hoe zwaar woog hem niet de ernst van het leven, zijnde een leven voor het aangezicht van God, voor Wie eenmaal ieder mens zich verantwoorden moet. Maar hoe heeft hij, in het licht daarvan, niet gekend zelfspot en ook spot en humor over al te menselijke zwaarwichtigheid.

Luther heeft ons geleerd dat het leven de moeite waard is. Dat het leven ernstig te nemen valt omdat God het ernstig neemt. En dat het leven te leven valt omdat God het te léven geeft.

Maarten Luther. In 1984 werd zijn 500e geboortdedag in Oost-Duitsland ook herdacht. Hij spreekt nog nadat hij gestorven is. De schreeuwerige borden met uitspraken van Karl Marx hebben Luthers stem nog niet kunnen overschreeuwen. Ook vandaag mogen we in deze grote Reformator nog Gods stem horen.

V. d. G.

(Eerder in verkorte vorm opgenomen in het eerste nummer van het nieuwste jongerenblad Zilt.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen