De evangelischen in Europa

We komen steeds dichter bij huis. Na het gehad te hebben over de evangelischen 'wereldwijd' en de evangelischen in de Verenigde Staten, willen we nu eens kijken naar Europa. En dan moeten we ook nu weer beginnen met de constatering dat er een vrij sterke evangelische beweging in ons werelddeel is. Alleen is het weer niet gemakkelijk om ze precies aan te duiden en te beschrijven.

Ook hier geldt: ze hebben eigenlijk allemaal hun eigen 'kleur' en die is grotendeels afhankelijk van de traditie waar ze oorspronkelijk uit komen. In Engeland komen ze of uit de Anglikaanse traditie of uit die van de zgn. vrije kerken. Ze hebben ongetwijfeld veel gemeenschappelijk, ze werken ook op allerlei terreinen samen, maar de eigen traditionele 'kleur' komt er toch telkens weer door heen. In Schotland vertoont die kleur meestal allerlei Presbyteriaanse tinten. In de Scandinavische landen en in Duitsland speelt vooral de Lutherse achtergrond een rol en liggen er meestal sterke verbindingen met het Lutherse Piëtisme.

Toch is er een diepe geesteljke eenheid. Dat merk je als je elkaar op een internationale conferentie ontmoet. Zo hebben we in Europa de Fellowship of European Evangelical Theologians (afgekort als F.E.E.T.), de Gemeenschap van Europese Evangelische Theologen. Vooral Engeland en Schotland, en Duitsland en de Scandinavische landen zijn er in vertegenwoordigd. Elke twee jaar is er een conferentie, waar een bepaald thema aan de orde wordt gesteld. Dit jaar is het thema: 'Het moderne universalisme en de universaliteit van het evangelie'.

Het is altijd bijzonder pleizierig elkaar te ontmoeten. We ervaren dan een diepe geestelijke eenheid. Maar er zijn ook de nodige verschillen. Op de eerste conferentie (in 1976) was het thema: Het Koninkrijk Gods vandaag. De Zweedse Lutheraan Agne Nordlander en ik zelf als gereformeerd theoloog spraken op dezelfde middag over het Koninkrijk Gods en de samenleving. Hij benaderde het heel sterk vanuit de twee-rijkenleer van Luther, ik meer vanuit de heerschappij van Christus (in de lijn van Calvijn en Kuyper). We kregen een fikse discussie, maar voelden ons tegelijk toch ook sterk verbonden, omdat we bij elkaar de bereidheid om naar de Schrift te luisteren herkenden.

We willen nu verder eens naar de verschillende landen kijken.

Engeland

Het is een bekend feit dat de kerkelijke situatie in Engeland heel slecht is. Men zegt dat nog ongeveer 3% van de bevolking geregeld naar de kerk gaat (geregeld, dat wil hier zeggen: minstens een maal per maand). Ongetwijfeld zijn een groot deel van deze kerkgangers evangelicals.

Engeland heeft vanuit zijn kerkelijke geschiedenis een sterke evangelische traditie. We moeten dan beginnen met de opwekkingsbeweging rondom John Wesley in de 18e eeuw. Aan deze beweging werd ook al gauw de naam 'evangelical' toegekend. Hoewel het niet Wesley's bedoeling was, liep het uiteindelijk toch op een zelfstandige kerk uit: de Methodistische kerk.

Niet allen verlieten de Church of England. Binnen deze kerk zelf vond ook een opwekking plaats, die evenals de beweging rond Wesley nadruk legde op bekering, persoonlijk geloof en heiligmaking, maar in tegenstelling tot Wesley binnen de kerk bleef werken. Ze wilden de kerk van binnenuit reformeren. Bovendien was deze beweging meer Calvinistisch georiënteerd, terwijl Wesley en het Methodisme zich meer door een gematigd Arminianisme heten leiden. Als in de 19e eeuw een sterk katholiserende beweging de overhand dreigt te krijgen binnen de Church of England, sluiten de evangelischen uit de Church of England en die uit de vrije kerken zich aaneen en stichten in 1846 de eerste 'Evangelische Alliantie'. Deze heeft later model gestaan voor de vele evangelische allianties in andere landen. De nieuwe beweging kreeg de wind mee door de zgn. Tweede Evangelische Opwekking, waaraan de namen van Moody en Sankey verbonden zijn. Zij kwamen ook naar Engeland toe om evangelisatiecampagnes te houden. Men schat dat in Engeland en de Verenigde Staten in die jaren een miljoen mensen werd bekeerd. Ook in Engeland kwamen allerlei christelijke organisaties op gang, o.a. onder de studenten. Anderen zetten zich met name in voor bestrijding van allerlei sociale misstanden.

Vandaag is nog steeds een belangrijke deel van de predikanten in de Church of England evangelisch. Volgens sommigen vormen zij zelfs de meerderheid. Een van de belangrijkste figuren is Dr. John Stott, jarenlang predikant van All Saints in Londen. Men noemt hem wel 'Mr. Evangelical'. Ook in veel andere kerken zijn er evangelische predikanten.

Van bijzonder belang is het vele werk dat onder studenten gedaan wordt. Mede dank zij dit werk vindt men in alle universiteiten, maar ook op veel leidinggevende plaatsen in de samenleving en het bedrijfsleven mensen met een evangelische levensovertuiging. Vanuit het studentenwerk is ook een eigen uitgeversmaatschappij voortgekomen, de Inter-Varsity Press, die uitstekend materiaal produceert. Engeland kent trouwens verschillende evangelische uitgeverijen.

In veel van de grote historische kerken zijn de evangelicals een minderheid. Maar vanwege hun aktiviteit spelen ze er meestal wel een belangrijke rol. Daarnaast zijn er ook nog vele kleine, onafhankelijke evangelische kerken, die een duidelijke groei vertonen. Hetzelfde geldt van de west-Indische Pinkstergroepen.

Duitsland

Pas sinds 1970 is in Duitsland het woord 'Evangelikal' gangbaar geworden, als een letterlijke vertaling van het Engelse 'evangelical'. Men kon moeilijk het woord 'evangelisch' gebruiken, omdat dat al in allerlei kerkelijke namen voorkomt.

Ook in Duitsland heeft de evangelische beweging een duidelijk 'gelaagde' traditie: die van de 16e eeuwse Reformatie, die vooral bij confessionele Lutheranen sterk doorklinkt; die van het Piëtisme uit de 18e eeuw; en die van de opwekkingsbewegingen die ook in Duitsland diepe sporen hebben getrokken. In de laatste helft van de 19e eeuw ontstaat dan weer vanuit een herleefd Piëtisme en onder invloed van de opwekkingsbeweging een nieuwe beweging, de zgn. Gemeinschaftsbewegung, die grote nadruk legt op het werk van de heiligmaking, de missionaire roeping van alle gelovigen, enz. Vanuit deze beweging zijn weer allerlei andere organisaties ontstaan.

De meeste leden van deze Gemeinschaftsbewegung blijven lid van hun eigen kerk. Daarnaast zijn er echter ook allerlei kleinere evangelische Freikirchen, waarvan de grootste zo'n 70.000 leden heeft en de kleinste zo'n 23.000.

Evenals in andere landen is de evangelische beweging in Duitsland nogal een bonte verzameling van uiteenlopende groeperingen. Iemand heeft eens gezegd: 'De bijbelse en reformatorische overlevering werd in de opwekkingsbeweging door verschillende Prisma's gebroken'. Gelukkig is er de laatste jaren een gezonde opleving van de theologie. Er wordt heel wat gepubliceerd en bij de jongere generatie van evangelische theologen bestaat een diepgaande belangstelling voor theologische vragen.

Oost-Europa

We weten allemaal dat de kerken in Oost-Europa het over het algemeen moeilijk hebben. Dat geldt in het bijzonder van de Protestantse kerken. Vooral in landen met een overwegend Oosters-Orthodoxe traditie, zijn de Protestantse gemeenschappen maar klein. In de regel zijn ze nogal 'evangelisch' aangelegd. Dat ligt ook wel voor de hand. Waarom zou je aan het geloof 'doen' in een land met een atheïstische regering, als je niet een persoonlijke geloofservaring zou hebben?

Vooral in de Sowjet-Unie zijn er veel evangelischen. Men onderscheidt twee soorten: de officieel geregistreerde en de niet-geregistreerde gemeenten. In bijna alle gevallen zijn ze Baptistisch of Doopsgezind, of behoren ze tot de Pinksterbeweging. Men schat hun aantal op 2 à 3 miljoen.

Ook in de DDR is er een vrij sterke evange­lische beweging, zowel binnen de Evangelische Kirche als in de kleinere kerkgenootschappen (zoals de Methodisten en de Baptisten, elk met ca. 100.000 leden). Daarnaast zijn er ook vrij grote charismatische groeperingen.

Dat laatste is ook het geval in Joegoslavië en Roemenië. In het laatste land is er momenteel een grote opwekking gaande, met name onder de Baptisten en de Pinkstergroepen. Samen hebben ze zo'n 500.000 leden en hun diensten worden vaak door meer dan duizend mensen bezocht!

De rest van Europa

Ook in de Scandinavische landen zijn sterke evangelische groepen. In Noorwegen bijv. is er een grote lekenbeweging binnen de Lutherse kerk, 'met een duizend gebedskringen, ontelbare studiegroepen, een aktief evangelisatiewerk en een eigen theologische faculteit.

In Zuid-Europa is de evangelische beweging in doorsnee klein. Protestanten zijn überhaupt in Zuid-Europa een verdwijnende minderheid. Toch zijn ze er en vooral de Baptistische gemeenschappen en de Pinkstergroepen zijn vaak erg aktief en groeien gestadig.

Ook ten aanzien van Europa moet de conclusie zijn dat de evangelische beweging vele mogelijkheden heeft. Haar grote probleem is dat ze vaak zo verdeeld is en dat er vaak veel te weinig grondige doordenking is van de nieuwere vragen waar het christelijke geloof in deze moderne wereld mee te maken heeft. Als deze beweging werkelijk toekomst zal hebben, dan zal ze zich niet slechts op het verleden moeten richten, maar met name ook op de toekomst. Als ze haar jongeren vast wil houden, zal ze hen moeten toerusten voor de wereld van morgen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen