Een tegenbezoek bij de paus

Het pausbezoek in de meimaand van het vorig jaar heeft heel wat harten en pennen in beroering gebracht, waarvan krante-artikelen en 'ingezonden stukken' in die kranten getuigenis aflegden. Ik vermoed dat dit bezoek geen protestants burger van ons land ontgaan is. Bijna iedereen had er zijn mening en zijn zegje over.

Des te merkwaardiger moeten wij het vinden dat het tegenbezoek dat vanuit Nederland door de vertegenwoordigers van de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken en de Evangelisch-Lutherse Kerk, in de derde week van maart jl., aan Rome en het Vaticaan, op hetzelfde protestantse publiek, naar het schijnt, ternauwernood enige indruk heeft gemaakt. Vergis ik mij, als ik veronderstel dat zelfs velen in het geheel niet weten dat dit tegenbezoek heeft plaatsgevonden?

In gesprek

Eén dezer dagen werden wij opnieuw aan dat tegenbezoek herinnerd, en wel door het verschijnen van een boekje dat tot titel heeft 'In gesprek met het Vaticaan' en als ondertitel 'Een tegenbezoek aan de paus van drie reformatorische kerken in Nederland' (Kok, Kampen, 1986, ƒ 14, 50). Het is geschreven door een aantal personen die persoonlijk als gedelegeerden dit tegenbezoek meemaakten.

Alleen al over de ondertitel (dus nog afgezien van de inhoud) ben ik gestruikeld. De dames en heren mogen dan wel de gedachte hebben dat zij 'drie reformatorische kerken' in ons land in Rome vertegenwoordigd hebben, de werkelijkheid is dat zij slechts een gedeelte van die kerken hebben vertegenwoordigd. Hoe gróót dat gedeelte is, daarover zal ik niet twisten. Maar het staat wel vast, dat er zeer velen zijn, in ieder geval in de Hervormde Kerk, die zeggen: De dames en heren waren daar niet voor mij!

Wij krijgen in het zojuist vermelde boekje een verslag van wat de delegatie in Rome ervaren heeft. Maar laat ik eerst enige van de deelnemers aan de lezers voorstellen. Om bij de Hervormden te beginnen: ds. H. Huting, de voorzitter van de Hervormde Synode; prof. dr. C. P. van Andel, secretaris van de Raad voor de zaken van Kerk en Theologie. Van de Gereformeerden: dr. H. J. Kouwenhoven, voorzitter van de Gereformeerde Synode; prof. dr. C. C. Mulder, voorzitter van de Raad van Kerken in Nederland. Van de Luthersen: ds. A. Burghoorn, voorzitter van de Lutherse Synode. Er waren ook twee vrouwelijke predikanten bij, mevr. Van Reijendam en mevr. Van Veen, de eerste hervormd en de tweede gereformeerd. In totaal 11 personen. Verder nog een paar vertegenwoordigers van de Rooms-Katholieke kerk in ons land, o.a. kardinaal A. J. Simonis.

De dialoog

Doel van het bezoek was: de 'dialoog' voort te zetten, die vorig jaar tijdens het pausbezoek een aanvang zou hebben genomen. In de vier dagen die men daarvoor uitgetrokken had zouden vier onderwerpen worden behandeld: de kwestie van de gemengde hu­welijken, de kwestie van de eucharistische gastvrijheid (ofwel intercommunie), de kwestie van de plaats van de vrouw in de kerk (met name de toelating van de vrouw tot het ambt) en de kwestie van de oecumenische samenwerking.

Het is onze bedoeling niet heel het verloop van het bezoek en van de besprekingen hier te schetsen; wie daar nieuwsgierig haar is, kan terecht in het genoemde boekje. Incidenten hebben zich niet voorgedaan, dan alleen één keer en nog wel binnen de kring van de delegatie zelf. Nadat de voorzitters der diverse synoden elk tegenover de paus hadden mogen zeggen wat zij op het hart hadden, waren de twee vrouwelijke predikanten obstinaat. Hun probleem was in het geheel niet genoemd! De mannen hadden de vrouwen vergeten!

Hoop

En verder? Als ik het boekje lees beluister ik alleen maar 'verwachting', 'hoop'. Nu ja, het wordt wel toegegeven, dat er concreet gesproken niet zoveel bereikt is, maar... er was openheid, er werd geluisterd, men had begrip, men kan erop voortbouwen enz.

De pers heeft intussen wat minder enthousiast gereageerd. Er is al gesuggereerd of de dames en heren zich in Rome niet hebben laten 'inpakken'. David Mol, redacteur bij de Ikon, schreef in 'Hervormd Nederland' (29 maart 1986) over 'De kater na de Rome-reis', en hij stelde de indringende vraag of het 'oecumenische musje' nu écht dood is of schijndood.

Vraag 80

Wie heel het verhaal van het bezoek leest, komt tot de conclusie dat gebeurd is wat eigenlijk iedereen wel had kunnen verwachten, namelijk dat de paus op zijn strepen is blijven staan. En neem het hem eens kwalijk? Ik zou het hem wèl kwalijk nemen als de heren afgevaardigden hem de waarlijk reformatorische boodschap hadden gebracht. Dan nog kan men erover twisten of zij het op deze wijze (door middel van een reis naar het Vaticaan) hadden moeten doen, maar dan zou in elk geval de paus (en de curie) niet vrijuit zijn gegaan in hun vasthouden aan eigen ideeën. De zaak ligt echter heel anders, de heren (en dames) hebben de reformatorische boodschap geheel verzwegen. Nog erger. Ds. R. van den Beld (Maastricht), een der afgevaardigden, schrijft dat vraag 80 van de Heidelbergse Catechismus, waarin de paapse mis een vervloekte afgoderij en een verloochening van het enige offer van Jezus Christus wordt genoemd, niet meegenomen is naar Rome (blz. 83). Ja, en dan te bedenken dat het in de gesprekken niet in het minst ging over de 'eucharistie', de mis en het avondmaal. De reformatorische visie op het Avondmaal heeft de delegatie thuisgelaten, en zo kwam ze te Rome aan! Alsof niet juist op dat punt heel de strijd met Rome in de eeuw der Reformatorie gestreden is!

Vergissing?

Ergens in het boekje, te weten in het verhaal van dr. C. P. van Andel, staat de voor mij onthullende zinsnede: 'Intussen wisten wij in Nederland reeds hoe dicht Rome en de Reformatorie op soms zeer wezenlijke punten bij elkaar gebleven zijn' (blz. 52), en dan noemt hij de 'Maaltijd' en het 'Ambt'. Hoe kan men het zeggen! Dr. Van Andel gelovend zou men moeten menen dat het niet meer dan een jammerlijke vergissing is geweest dat zovelen in vroeger eeuwen vanwege hun hartgrondige verwerping van de 'paapse mis' op brandstapels enz., het leven lieten. Rome en Reformatie zijn immers op dit punt bij elkaar 'gebleven'; let vooral op het woordje: gebleven!

Ik zou aan dr. Van Andel willen vragen of hij soms nooit gehoord heeft, of gelezen, dat voor de kerk van Rome de mis een onbloedige herhaling is van het offer van Jezus Christus en dat brood en wijn wezenlijk (substantieel) veranderen in het lichaam en bloed van Christus. Ik zou hem ook willen vragen, waar en wanneer door Rome ooit deze officiële leer aangaande de mis is ingetrokken.

Middel tot eenheid?

Dr. Kouwenhoven zegt, met het oog op de intercommunnie, dat protestanten de 'eucharistische gastvrijheid' (dus dat iedereen aan het Avondmaal mag deelnemen) aanmoedigen 'als een middel om de eenheid in één lichaam te bereiken' (24). Dus: sluit u maar aan, aan de Tafel des Heeren, rooms en protestant, en zo zullen wij de eenheid bereiken! Ik zou hem willen vragen: welke protestanten denken er zo over? Toch niet degenen die nog ernst maken met ons oude Avondmaalsformulier? En dan toch de naam 'gereformeerd' handhaven?

Hoe kan men, aan het Avondmaal, eenheid bereiken, terwijl de ene deelnemer, de protestant, als hij zich houdt aan zijn belijdenis, slechts van één geestelijke tegenwoordigheid van Christus' lichaam en bloed wil weten, en de andere deelnemer, de rooms-katholieke, als hij zich houdt aan het dogma van zijn kerk, gelooft dat er een wezensverandering van brood en wijn heeft plaatsgevonden?

Zeker, men kan samen één zijn, maar dan zal óf de een óf de ander zijn geloof opzij moeten zetten, en waarom wordt hij dan niet óf het een óf het ander, dat wil zeggen lid van de roomse kerk óf van een protestantse kerk?

Alleen bij de gratie van een middenorthodoxe vaagheid is er een intercommunie mogelijk. Een vaagheid waarmee in feite niemand gediend is, en allerminst de zuiverheid van het christelijke geloof en de ere Gods.

Gemengde huwelijken

De kwestie van de gemengde huwelijken kwam ter sprake, of beter gezegd: die kwestie zélf niet, want de gemengde huwelijken werden gewoon aanvaard, maar de vraag was of er een regeling kon worden getroffen dat beide partners in zo'n huwelijk zowel in de ene als de andere kerk volledig zouden kunnen participeren. Heel concreet: samen aan het Avondmaal en samen deelnemen aan de mis, die dan eucharistie wordt genoemd.

De Roomse kerk heeft dit slechts in uitzonderingsgevallen toegelaten. Slechts in zeer bepaalde gevallen mag een protestant deelnemen aan de zgn. eucharistie (mis). Hij moet dan instemmen met het geloof van de Roomse kerk ten aanzien van de eucharistie; hij moet reële banden onderhouden met die kerk; hij moet de priester als priester erkennen; hij moet erkennen dat Christus werkelijk in de eucharistie aanwezig is. Zo'n geval kan zich voordoen bij een huwelijkssluiting. Maar al deze bepalingen bewijzen alleen maar hetgeen wij hierboven hebben opgemerkt, dat van de protestant dus een volledige verloochening van zijn geloof wordt geëist. En bovendien, het omgekeerde is niet toegestaan, dus dat de roomse partner zou deelnemen aan een protestantse avondmaalsdienst. Dat is zonder meer verboden. En ook tegenover de delegatie te Rome zei de paus zonder meer: Geen eucharistische gastvrijheid!

Verschil van visie

De gedelegeerden hadden daar een heel andere kijk op. De kerken, aldus Van den Beld, zijn verantwoordelijk voor de verdeeldheid, niet de partners in een gemengd huwelijk; de kerken zullen aan hen ruimte moeten geven om samen hun geloof te beleven. En blijkbaar kan dat voor hem alleen maar door avondmaal en mis geheel open te breken. Met een variant op de bekende uitdrukking Twee geloven op één kussen, daar slaapt de duivel tussen, maakt Van den Beld de flauwe grap: Twee geloven op één kussen, daar slaapt de kerk tussen. Dus, wat men aan de duivel zou kunnen verwijten, wordt door hem aan de kerk verweten.

Er is de éne Kerk van de Heer, aldus Van den Beld, en dus: Tafelgemeenschap. Dat was het standpunt van protestanten te Rome. Maar ze kregen de paus niet over de streep. Hij was vriendelijk, maar beslist, ook in zijn afwijzing.

Pastoraat

Is er dan niet een problematiek wat betreft de gemengde huwelijken? Wij zullen het niet ontkennen. Maar als eens alle kerken die protestant heten, met alle beslistheid zich zouden keren tegen 'gemengde huwelijken' dan zou die problematiek er veel minder zijn. Door de slappe houding van de kerken zelf is deze problematiek voor een groot deel geschapen. En nu zij er is, moet ze blijkbaar zonder meer geaccepteerd worden. Dat heet dan 'pastoraat'. Het échte pastoraat echter kan nooit zonder tucht! Misschien heeft de paus daar nog iets meer begrip van dan de dames en heren die hem in Rome bezochten!

Vrouw en ambt

Zoals wij al meldden, ook de kwestie van de vrouw in het ambt is ter sprake gebracht. Het ging gepaard met een verkrachting van het Schriftgetuigenis. 2 Timotheus, waarin vrouwen buiten de Evangeliebediening worden gezet, verdient het niet, aldus de predikante mevr. Van Reijendam, om zo hoog gewaardeerd te worden; die brief, zo zegt hij, is immers niet van Paulus (71). Nog erger maakt zij het, als zij zegt dat wij in allerlei bijbelteksten die spreken over de man en de vrouw en over de positie van de vrouw in de kerk een 'cultuurgebonden, menselijk-gebrekkig misverstand' moeten constateren (64). Hiermee stemt overeen wat Van den Beld zegt, namelijk dat het fundament voor de vrouw in het ambt moet worden gezocht: in de Schriften 'en de eigentijdse geschiedenis als een bron van openbaring'. Dus: niet alleen de Heilige Schrift is bron der openbaring, maar ook de eigentijdse geschiedenis!

De Geest

Ik breng hiermee ook in verband, dat door al de schrijvers in dit boekje herhaaldelijk gesproken wordt over de Heilige Geest. De Geest zou dit en de Geest zou dat... Als, tegen alle wetten in, heden bepaalde groepen, als roomsen en protestanten de 'eucharistie' vieren, dan heet dat een werk van de Geest te zijn. Als vrouwen zich indringen in het ambt, helaas omdat de kerk zelf ze daartoe verlof heeft gegeven, dan heet ook dat een werk van de Geest te zijn. Steeds het vage beroep op de Geest...

In Rome zou daar oor voor kunnen zijn. Rome heeft al altijd voor de leiding van de kerk en het aanbrengen van nieuwe dog­ma's zich beroepen op de Geest.

En toch ging de paus niet overstag. Hij wil blijkbaar de Geest voor zichzelf alleen en voor zijn eigen kerk gereserveerd houden. Kouwenhoven schrijft: De paus bepleitte allerminst een simpele terugkeer tot Rome (28). Zoals het hier staat kan ik het ermee eens zijn: geen simpele terugkeer, maar wel een terugkeer. Had het tegenbezoek aan de paus al iets van die 'terugkeer'? In ieder geval, de paus werd niet reformatorisch, hij werd zelfs niet eens middenorthodox. De poging hem middenorthodox te maken is zonder meer mislukt.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen