Ethische kanten van de christelijke boekhandel

Alle menselijk handelen heeft ethische kanten, zo ook in het zakenleven. Wanneer we over de boekhandel spreken kunnen we t.o.v. veel andere bedrijven spreken van een extra dimensie: de boekhandel heeft de mogelijkheid om mensen niet alleen maar informatie aan te bieden, maar kan zijn mogelijkheden ook benutten om mensen met dé Boodschap te confronteren. De christelijke boekhandel kent daarom op het terrein van de ethiek nogal wat voetangels en klemmen.

Algemene aspecten

Net als elke andere branche kent de boekhandel ethische kanten op het gebied van personeelsbeleid, financieel beleid en contacten met leveranciers en vertegenwoordigers, om maar eens enkele terreinen te noemen. In de christelijke boekhandel zal men op al deze terreinen vooral moeten proberen om eerlijk en open zaken te doen met respect voor de tegenpartij. Vooral op personeelsgebied zal hier een duidelijke invulling niet kunnen ontbreken: verantwoordelijkheid voor elkaar is een bijbelse notie, die niet vergeten mag worden.

Ethische kanten aan het assortiment

De eerste kritiek die een christelijke boekhandelaar te incasseren krijgt ligt in 99 van de 100 gevallen op het terrein van het aanbod. Klant A vindt dat alleen Bijbels in de Statenvertaling verkocht mogen worden, klant B is geschokt door de aanwezigheid van moderne theologie, klant C vindt op de muziekafdeling een muziekstuk van Franz Lizst en reageert daarop met de opmerking dat deze componist muziek maakte o.i.v. drugs. Wat de ene persoon in het assortiment mist ziet de ander als contrabande. Wat voor ethische maatstaven kunnen hier gelden? In de meeste boekhandels worden geen ethische maatstaven aangelegd; de vraag bepaalt het aanbod. Vandaar dat de rubrieken romans, seksuele voorlichting en tijdschriften vele titels laten zien die in het assortiment van de christelijke boekhandel zullen ontbreken. Toch ligt het concrete antwoord naar het hoe en waarom vrij ingewikkeld. Daarvoor is het noodzakelijk om eerst eens te kijken naar de functie van de boekhandel als informatieleverancier.

Informatieleverancier

Bij het selecteren van het aanbod ken ik als boekhandelaar (en als muziekhandelaar) twee uitersten: de ene pool is die van een artikel dat beslist niet opgenomen kan worden omdat het strijdig is met de christelijke leer en zede; de andere pool is die van het niet bestellen van een artikel omdat dit niet in het assortiment past. Daartussen bevindt zich een groot gebied waarbinnen grenzen moeilijk aan te geven zijn. Belangrijk is daarbij de manier waarop de boekhandelaar zich opstelt als informatieleverancier. In onze kring wordt nogal eens de nadruk gelegd op het beperkende aspect: wij leveren alleen de oude, vertrouwde Statenvertaling e.d. In zo'n geval stelt de handelaar zich op als de persoon die in eerste instantie direct verantwoordelijk is voor de inhoud van datgene wat hij verkoopt. In mijn eigen praktijk ligt de nadruk veel meer op het informatieleverancier zijn: men moet breed kennis kunnen nemen van allerlei publikaties, ook op controversiële gebieden als moderne theologie, euthanasie en evolutietheorie. Daarbij doet zich de vraag voor hoever dat moet worden doorgetrokken.

Verantwoordelijkheid

Uitgaande van het standpunt van informatieleverancier valt er geen precieze scheidingslijn te noemen tussen wat wel en wat niet kan. In het verleden is wel eens aangevoerd dat boeken waarin gevloekt wordt niet verkocht zouden kunnen worden. Zo'n stelling is onhoudbaar: 1. In veel woordenboeken worden tegenwoordig ook vloeken en bastaardvloeken opgenomen; dan maar geen woordenboeken verkopen? 2. Alhoewel ik geen voorstander ben van het opnemen van vloeken in een verhaal is het denkbaar dat een roman waarin de hoofdfiguur op enkele crusiale momenten vloekt toch meer van de christelijke boodschap kan vertellen dan een boek met een onbenullig verhaal waarin niet wordt gevloekt. Een selectiecriterium zal dan ook niet negatief maar positief moeten worden ingevuld. Dus niet omdat een boek strijdig is met een bepaalde norm, maar omdat het juist een bepaalde norm verdedigt of bevordert. Vanuit mijn eigen praktijk ken ik daarom twee redenen om een artikel in mijn assortiment op te nemen: 1. Het artikel heeft een boodschap die in de lijn ligt van de bijbelse boodschap; dit artikel is daarom te verkopen binnen mijn totale klantenbestand en kan ook in aanmerking komen voor eventuele reclame. 2. Het artikel heeft een boodschap die niet in de lijn ligt van de bijbelse boodschap; het heeft echter een actuele waarde en moet ter kennis liggen voor diegene die er ambtshalve of anderszins kennis van moet nemen.

Toch beperking of zo breed mogelijk oriënteren?

In de praktijk blijft er een spanningsveld bestaan dat niet weggepoetst kan worden. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de handelaar die zich beperkend opstelt een dergelijk spanningsveld net zo goed kent. Als hij een predikant als vaste klant heeft en deze wil kennisnemen van de Groot Nieuws Vertaling, zal hij hem vermoedelijk niet doorsturen naar een collega, maar een bestelling plaatsen bij de uitgever om zijn klant tevreden te stellen. In mijn geval kan ik hem dit artikel direct leveren, overigens tot ergernis van een groep boekenkopers die op grond daarvan mijn winkel zullen mijden. Toch meen ik dat hier een duidelijk ethisch standpunt noodzakelijk is. Uitgaande van de slogan 'alleen oude vertaling' zou er geen sprake mogen zijn van het bestellen van andere vertalingen. Zo'n handelaar zou ook problemen moeten hebben met de verkoop van een 'Korte Verklaring der Heilige Schrift', want deze gaat uit van een vertaling van de auteur van deze verklaring en niet van de Statenvertahng. De praktijk blijkt veel meer schakeringen te hebben dan een slogan laat veronderstellen. Reden om je af te vragen in hoeverre het ethisch verantwoord is om in een advertentie (verkooppoging!) een dergelijke beperking te gebruiken als verkoopargument.

Toch geldt naar de andere kant toe ook een kritische vraag: Waar begint en eindigt nu de christelijke verantwoordelijkheid? Zelf leg ik deze in de eerste plaats in de verkoopinspanningen die een zaak zich getroost. In de reclame zal altijd je gezicht moeten blijken en moet je beslist nooit met artikelen werken die ethisch strijdig zijn met je uitgangspunten. Op de tweede plaats is het van groot belang voor welk publiek je staat; het zorgvuldig omgaan met je klanten speelt een belangrijke rol. In mijn geval gaat het om een speciaalzaak; dat betekent dat deze zich ook bij zijn leest dient te houden. Een buurtbewoner die op een dag binnenstapt en naar de nieuwste roman van b.v. Jan Wolkers vraagt, moet duidelijk te horen krijgen dat én waarom dit boek niet in huis is en ook niet wordt besteld. Wanneer daartoe de gelegenheid bestaat kan daaruit een interessant gesprek voortkomen! Wanneer echter een leraar Nederlands van een christelijke school hetzelfde boek vraagt wordt dat voor hem besteld. Dat kan alleen maar op grond van de relatie die ik heb met deze persoon en dus weet dat hij dit vakmatig gebruikt. Zo is er in ons bedrijf een groot terrein waarvan niet wordt gesteld dat het beslist niet kan worden besteld maar waar heel selectief wordt gezocht naar mogelijkheden om vaste klanten ter wille te zijn en voorbijgangers op een juiste manier te horen krijgen dat wij voor het gevraagde niet kunnen zorgen. Het christelijke karakter van het bedrijf blijft zodoende bewaard én bewaakt, terwijl er toch sprake kan zijn van een all-round christelijke boekhandel.

Duidelijk mag zijn dat hierin fouten worden gemaakt; toch lijkt mij dit te prefereren boven een paternalistisch standpunt waarbij de klant van de handelaar te horen krijgt dat hij dergelijke rommel niet wil verkopen; dit laatste kan geen verantwoord uitgangspunt zijn voor een christelijke benadeling van een medemens.

Reclame en advisering

Juist op dit terrein liggen vele ethische voetangels en klemmen. Een handelaar die zijn taak serieus opvat zal zich niet kunnen beperken tot het noemen van schrijver en titel, maar zich ook van zijn taak moeten kwijten: in reclame moet informatie zitten over het betreffende artikel, zodat het niet alleen maar op het eerste gezicht af wordt gekocht (de schrijver of de titel staan dan veelal garant); dit werkt miskopen in de hand. Daarnaast moet de handelaar ook zijn publiek kunnen adviseren, en juist op dit punt laten veel algemene boekhandels het tegenwoordig afweten. Begrijpelijk gezien de enorme hoeveelheid nieuwe titels die er elk jaar verschijnt (12 à 13.000!), maar vanuit de functie van de boekhandel niet juist. Voor de christelijke boekhandelaar ligt hier een extra zwaarte: 1. bij de selectie van zijn aanbod moet hij al voldoende vakkennis en feeling hebben om uit te kunnen maken wat er in zijn assortiment thuishoort; 2. hij moet in staat zijn een klant deugdelijke informatie te geven over het betreffende artikel vanaf het moment dat het artikel in zijn assortiment wordt geplaatst. Voor een boekhandelaar is het daarom van levensbelang om veel kranten te lezen: algemene ontwikkeling én het lezen van recensies leveren een grote bijdrage aan een goede advisering. Samenvattend kan worden gesteld dat er op dit terrein een zware taak op de schouders van de boekhandelaar rust; een taak ook, die een boekhandelaar tegelijkertijd zo ontzettend veel kansen geeft om zijn klanten iets positiefs mee te geven i.p.v. alleen maar te fungeren als een eigenaar van een bedrijf waar waren te koop worden aangeboden die bij de kassa kunnen worden afgerekend.

Collegialiteit, wettelijke eisen en gemaakte afspraken

Te schrijven over deze onderwerpen is een moeilijke taak: juist op dit terrein kan de algemene boekhandel in veel gevallen meer als voorbeeld worden gesteld voor de christelijke boekhandel dan andersom. Helaas blijkt, zoals ook in veel andere branches voorkomt, dat een christen op maandag wel eens anders reageert dan op zondag. Om een lang verhaal kort te maken kan worden gesteld dat op het punt van collegialiteit de laatste jaren gelukkig vooruitgang is geboekt, mede dank zij een stukje samenwerking binnen het CLK (Christelijk Lektuur Kontakt), maar dat hieraan nog veel ontbreekt. Er is dan ook geen sprake van een getuigenis binnen het boekenvak. We blijven hopen dat het eens zo ver zal komen!

Ook op het gebied van wettelijke eisen en gemaakte afspraken ziet de christelijke boekhandel er niet rooskleurig uit. Deze constatering doet mij pijn, maar het is helaas de realiteit. Enkele punten moeten hier met name genoemd worden. Binnen het boekenvak bestaat nog steeds het systeem van de vaste verkoopprijs. Bij afname van aantallen boeken mag hierop een korting van ten hoogste 10% worden gegeven. Boekhandels zijn verplicht deze regelingen te handhaven, maar de praktijk is vaak dat de een tegen de ander wordt uitgespeeld. Vooral in het circuit van thuisverkopers (agenten, boeken als bijverdienste e.d.) worden afspraken hieromtrent met voeten getreden, waardoor een zeer oneerlijke concurrentie ontstaat. Het feit dat de naam 'boekhandel' geen wettelijke bescherming kent speelt hierbij een rol, want als u in uw avonduren wat boeken wilt verkopen is het niet moeilijk om u boekhandelaar te noemen. Ik hoop dat het de lezer duidelijk is dat de naam boekhandel alleen daar thuishoort waar men zich ook daadwerkelijk bezighoudt met het verkopen van boeken vanuit een redelijk assortiment, met een goede service en het geven van aankoopadviezen zonder enige binding aan bepaalde uitgeverijen. Juist deze voorwaarden geven aan dat boekhandelaar zijn niet op een achterkamertje kan plaatsvinden maar midden in de maatschappij, met verantwoordelijkheid voor de onderneming, de eventuele medewerkenden en de bezpekende en wellicht zoekende klant.

Ethisch moeilijk of makkelijk

Is boeken verkopen ethisch gezien moeilijk of makkelijk? Deze vraag zou ik van twee kanten uit willen beantwoorden. Vanuit de ethische verantwoordelijkheid zou ik boekhandelaar zijn een moeilijk beroep willen noemen, omdat het vele eisen stelt alvorens men tot een eerlijke en ethisch verantwoorde bedrijfsvoering kan komen. Vanuit de mogelijkheden die een boekhandel kent om werkzaam te zijn ten dienste van de naaste, zonder daarbij het winstoogmerk te vergeten, wil ik de boekhandel een makkelijk bedrijf noemen; er zijn weinig beroepen waarin men meer van zijn ideaal kwijt kan dan dit. Toch moet daarbij nadrukkelijk worden gesteld dat er altijd een spanningsveld bestaat tussen de commerciële kant en de ideële kant: om ethisch verantwoord bezig te zijn zal men zich bijna altijd een aantal commerciële offers moeten getroosten. Daarom lijkt het ons goed dat u zich bij een bezoek aan uw boekhandel ook realiseert dat het uitoefenen van dit beroep niet gelijk staat aan het commercieel runnen van bijvoorbeeld een supermarkt. Als u vanuit deze instelling de boekhandelaar naar zijn opvattingen vraagt is mijn ervaring dat daaruit een uitstekend gesprek groeit, waarbij verschillen van inzicht niet hoeven te worden verdoezeld, maar wel een wederzijds respect ontstaat waardoor de handelaar weer stof tot nadenken heeft en tegelijkertijd bemoedigd wordt om des temeer bezig te zijn op de plaats waar hij gesteld is.

Ik heb in mijn eigen praktijk al heel wat momenten gehad dat een klant mij attendeerde op een bepaald boek waar onjuiste elementen in naar voren kwamen, die door mijzelf niet waren opgemerkt. En alleen op die manier kan een boekhandelaar zijn werk doen, want alle boeken eerst lezen alvorens ze te kunnen verkopen is er niet meer bij: dat zou heden ten dage het celibaat voor de boekhandelaar betekenen. En omdat juist in dezen het ethische standpunt betreffende het gezin ook een rol speelt zal de boekhandelaar ook zijn tijd in zijn gezin moeten kunnen doorbrengen.

Daarom: de ethische kanten van de boekhandelaar nemen de verantwoordelijkheden van de koper en de lezer niet weg, maar de koper c.q. lezer mag wel eisen op dit terrein stellen aan zijn boekhandelaar.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen