Lichtpunten en knelpunten in de arbeid (2)

In deze artikelenserie over beroep en beroepsethiek heeft een behoorlijk aantal mensen vanuit verschillende maatschappelijke achtergronden op verzoek van de redaktie iets aangeduid van het mooie van hun beroep, ook van de knelpunten en van de grenzen waarbij men in de hedendaagse maatschappelijke werkelijkheid halt dient te houden, vanuit de gewetensvolle gebondenheid aan de Heilige Schrift. Het was bijzonder boeiend op deze wijze nader kennis te maken met de huisarts, de veeboer, de bedrijfsleider, de uitvaartverzorger, de man uit het verzekeringswezen, de akkerbouwer, de apotheker, de journalist, de burgemeester, de huisvrouw, de notaris, de politiebeambte, de verpleegkundige, de maatschappelijk werkende en de boekhandelaar. Uiteraard is zo'n lijst nooit compleet, gezien de enorme verscheidenheid in beroepen die er bestaat. ledere lezer zou zonder moeite aanvullingen kunnen bedenken, ook vanuit de eigen situatie, of ook lacunes aanwijzen: waarom kwamen er niet meer vrouwen aan het woord, had ook een baanloze niet een bijdrage moeten leveren, enzovoorts. Intussen hebben we toch een aardige dwarsdoorsnede te zien gekregen, waarbij het opvalt dat er, naast een aantal zaken die specifiek zijn voor bepaalde beroepen, toch ook verschillende gemeenschappelijke lichtpunten en knelpunten aanwijsbaar blijken te zijn.

Lichtpunten

Arbeidsvreugde wordt gevonden in het omgaan met mensen, de zorg en verantwoordelijkheid voor mensen. Het geeft veel voldoening als ons werk door anderen gewaardeerd wordt en we echt iets voor anderen kunnen betekenen. Waneer wij in ons beroep de naaste mogen dienen, is dat altijd weer verrijkend voor onszelf. We ontvangen zoveel terug aan erkentelijkheid, warmte, verbondenheid. Maar ook wie zoals de veeboer en de akkerbouwer minder met mensen, meer met de dieren en met de vrije natuur in de wisseling van de seizoenen te maken heeft, kan daarin veel voldoening vinden. In creatuurlijke afhankelijkheid kan de mens die onder de open hemel arbeidt, zich soms zo dicht bij zijn God voelen. Dankbaarheid vervult het hart wanneer de akker wél gedragen heeft of wanneer er een gezond kalf is geboren. Maar ook in het bedrijfsleven is er voldoening wanneer er een goed produkt kan worden afgeleverd. Wanneer het bedrijf floreert, is de bedrijfsleider verheugd om de goede werkgelegenheid die aan velen kan worden geboden. Hij kan zich dan ook des te meer inzetten voor verbetering van de arbeidsomstandigheden. Niet minder dan landbouw en veeteelt geeft ook de industrie gelegenheden om God en de naaste te dienen door de dagelijkse beroepsarbeid. Een andere belangrijke factor is de vrijheid, de zelfstandigheid, die de werknemer gelaten wordt. De arbeidsvreugde neemt te wanneer er ruimte is voor eigen verantwoordelijkheid en wanneer beslissingen kunnen worden genomen, in, althans betrekkelijke, zelfstandigheid. Er zijn ook beroepen waarin een mens zijn hobby kan uitleven. Om mijn beroep te kunnen uitoefenen moet je gek op informatie zijn, zegt de journalist. Bij de zorgvuldige afweging van de beroepskeuze hoort ook dat we letten op onze aanleg, onze belangstelling. Vrije beroepskeuze is dan ook een groot goed, al wordt deze onvermijdelijk aan banden gelegd bij een schrale arbeidsmarkt.

Van betekenis is ook dat de noodzakelijkheid van het beroep kan worden ingezien. Zo weet de notaris dat zijn ambt noodzakelijk is vanwege de leugenachtigheid onder de mensen en de politieman of -vrouw herkent zichzelf in Romeinen 13, waar de overheid wordt getekend als dienaresse Gods die het zwaard niet tevergeefs draagt. Dit zicht op het belang en zelfs de onmisbaarheid van het beroep dat men uitoefent, helpt uiteraard in grote mate om het dagelijks werk als een goddelijke opdracht te beleven. Iemand als de verpleegkundige kan veel vreugde vinden in teamwerk, in een goed kontakt met collega's, in een prettige werksfeer. Er zijn dus nog vele boeiende facetten in de arbeid te vinden. Met de Prediker mogen we dit zien als een gave Gods in het ondermaanse, waardoor het leven de moeite waard is: 'Daarom heb ik gezien, dat er niets beters is, dan dat de mens zich verblijdt in zijn werken, want dat is zijn deel' (Pred. 3 : 22a). '

Knelpunten

Ten dele zijn de knelpunten de schaduwzijden van de lichtpunten. Er is immers veel geestdodend werk waarin geen of beslist onvoldoende ruimte is gelaten voor de menselijke creativiteit, vrijheid en verantwoordelijkheid. In de artikelenserie kwamen alleen maar mensen aan het woord die hun beroep met blijdschap uitoefenen. Er zou als sombere tegenhanger een serie zijn samen te stellen geschreven door mensen die ófwel geen werk kunnen vinden ófwel door invaliditeit buiten het arbeidsproces zijn geraakt ófwel in de fabriekshal of in welke andere entourage dan ook zich dagelijks afvragen: 'waar doe ik dit eigenlijk voor?' Het is heel moeilijk zin in het werk te hebben, als je geen zin in het werk ziet! Dient het produkt dat ik help fabriceren wel ergens toe, is het niet onnodig milieubedervend? Wat gebeurt er met de wapens die ik help produceren? Enzovoorts. De arbeidsomstandigheden zijn anno 1986 oneindig veel beter dan in vroeger tijden. Toch kan er nog zóveel mis zijn dat de arbeidsvreugde ver te zoeken is. Maar ook wie zijn of haar beroep positief beleeft en met dankbaarheid uitoefent, kent de doornen en de distels die sinds Gensis 3 onlosmakelijk met de arbeid verbonden zijn. Afgezien van de direkt ethische en principiële vragen, waarop ik nog nader terugkom, zijn er velerlei problemen. De christenhuisarts en de apotheker worden dagelijks geconfronteerd met het geloof in de wetenschap en haar beoefenaars dat het geloof in de God van de Bijbel schijnt te hebben vervangen. De arts moet dan met behulp van zijn medische macht en techniek gezondheid 'leveren'. Schiet de medische macht tekort, dan is de teleurstelling en verbittering groot, omdat er een afgod van zijn voetstuk valt. De veeboer ziet zijn vrijheid en zelfstandigheid bedreigd, niet in de eerste plaats door de gebondenheid die het werk zélf met zich meebrengt, als wel door de macht van de economie en de insnoerende bepalingen en beperkingen binnen het verband van de Europese Gemeenschap. De wereld is immers zo klein geworden dat de boer in zijn stal of op zijn aller te maken heeft met de internationale politiek! De bedrijfsleider kan wakker liggen van de vraag: ga ik verantwoord met het personeel om, moet ik die man of vrouw wel of niet ontslaan, hoe vind ik wegen om het voortbestaan van mijn bedrijf veilig te stellen? Het is misschien niet zozeer de bedrijfsleider als wel de 'voorman', die als tussenpersoon dagelijks geconfronteerd kan worden met de gezagscrisis die onze tijd kenmerkt. Waneer hij wil optreden tegen dagdieverij, legt men zijn woorden naast zich neer of maakt men hem achter zijn rug om belachelijk. Zoals de leerlingen het leven van de leraar die geen orde kan houden zuur kunnen maken, zo kan in een bedrijf de last van de verantwoordelijkheid voor leidinggevenden ondraaglijk zwaar worden door de houding van sommige werknemers.

De journalist vraagt zich af of hij niet fungeert als de stem van een roepende in de woestijn. Het denken van de mensen kan zo vergiftigd zijn door leugenachtige leringen en stelsels, dat de waarheid geen gehoor meer schijnt te vinden. Wie het gevoel heeft altijd voor dovemansoren te spreken, komt er uiteindelijk toe zijn mond maar te houden. De burgemeester signaleert: de mensen in tijdfuncties gaan steeds korter werken, de mensen in taakfuncties in feite langer. Het is frustrerend als je altijd tijd tekort komt, je beroep niet zó kunt uitoefenen als het toch eigenlijk zou moeten en niettemin je gezin tekort doet (alsook jezelf!), doordat er op de vrije tijd voortdurend inbreuk wordt gedaan. De huisvrouw stoot op de onderwaardering en zelfs soms miskenning van haar beroep in de maatschappij. Soms (lang niet altijd!) voelt ze zich opgesloten als een vogeltje in een kooi of vergt het gezin eigenlijk té veel van haar fysieke en psychische krachten. De politieman krijgt te maken met de onmogelijkheid om zijn taak naar behoren te verrichten, wanneer er bijvoorbeeld te weinig menskracht wordt ingezet om de misdaad te bestrijden en eerzame burgers te beveiligen. De verpleegkundige kan soms niet meer ademen in de verzakelijkte atmosfeer van een ziekenhuis dat meer en meer op een gezondheidsfabriek gaat lijken. Door de bezuinigingen wordt de werkdruk al zwaarder en komt het menselijk kontakt tezeer in het gedrang. Ook de maatschappelijk werker kan in verband met bezuinigingen niet die diepgang geven aan de hulpverlening die noodzakelijk is of in elk geval zeer wenselijk zou zijn.

De boekverkoper staat, zeker als hij zich niet uitdrukkelijk als een specifiek christelijke of theologische boekhandelaar wil profileren, voortdurend voor de vraag waar de grenzen liggen van zijn verantwoordelijkheid ten opzichte van die van zijn cliënten. Pornografie zal hij niet leveren, maar welke grenzen moeten er worden getrokken ten aanzien van moderne literatuur, flodderromannetjes en geïllustreerde weekbladen?

Grenslijnen

Met die laatste vragen hebben wij ons al begeven op ethisch terrein. Christenmensen komen in deze tijd bij de uitoefening van hun beroep onontkoombaar voor ingrijpende ethische vragen te staan, ook al is het natuurlijk zo dat de één een meer beschutte positie inneemt dan de ander. Uit de verschillende bijdragen aan de artikelenserie tekenen zich een aantal grenslijnen af en kunnen, een aantal bakens wordt uitgezet waarbij geldt: tot hiertoe en niet verder. Heel duidelijk geldt dit in de medische sector. De huisarts dient elke medewerking aan abortus provocatus en euthanasie te weigeren. De apotheker wil geen recept voor een 'eutha naticum' accepteren en een 'spiraaltje' of in de toekomst een 'abortuspil' niet leveren.

Ook de verpleegkundige moet er op gespitst zijn niet betrokken te raken bij enige ondermijning van het respect voor het menselijke leven vanaf de conceptie totdat de dood is ingetreden. Maar er zijn nog andere grenslijnen. De boekverkoper kan het niet met zijn geweten overeenkomen om boeken met godslasterlijke en zedenbedervende inhoud te verkopen. De veeboer en de landbouwer willen geen roofbouw plegen op dieren en akkers, aangezien dan het evenwicht tussen het ethisch verantwoorde en het economisch verantwoorde drastisch verstoord wordt. Het dier moet als schepsel Gods gerespecteerd blijven worden en wij mogen de natuur niet in de wurggreep nemen. De bedrijfsleider weet dat de diensten en de produkten die zijn onderneming levert niet waardevrij zijn. Dat ook niet alle middelen die beschikbaar zijn, ten behoeve van productie en omzet aanvaardbaar zijn. Bedrieglijke reclame, niet noodzakelijke zondagsarbeid, moordende concurrentie, milieu vergiftiging zijn evenzovele grensoverschrijdingen. De verzekeringsdeskundige en de notaris komen voor de vraag te staan in hoeverre ze bij het opmaken van kontrakten en officiële documenten alternatieve relatievormen op dezelfde wijze mogen behandelen als het huwelijk. De uitvaartverzorger die principieel tegen crematie is, staat voor de vraag of hij het verzorgen van crematies uit zijn dienstenpakket moet weglaten. De journalist vraagt zich af of bepaalde informatie met hoge nieuwswaarde achtergehouden mag en moet worden, omdat deze de zaak van het koninkrijk Gods zou kunnen schaden... Wie vanuit het geloof in de vreze des HEEREN wil functioneren in zijn of haar beroep, zal van tijd tot tijd duidelijk 'neen' moeten zeggen. Zelfs tegen bepaalde beroepen als zodanig. Wanneer één van Gods geboden rechtstreeks in geding is, kan er geen compromis gesloten worden. Doen wij dit tóch, dan gaan wij grensoverschrijdend te werk en verloochenen we in het kader van ons beroep onze roeping van Gods wege. Anderzijds dienen we voor ogen te houden wat de Heere Christus in Zijn hogepriesterlijk gebed gesproken heeft: 'Ik bid niet, dat Gij hen uit de wereld wegneemt, maar dat Gij hen bewaart van de boze' (Joh. 17 : 15). Paulus schrijft ook heel nuchter en pastoraal dat het niet de bedoeling is dat wij uit de wereld uitgaan (1 Kor. 5 : 10). Zo lang mogelijk dienen wij op onze post te blijven, ook al moeten wij ademen in een klimaat waarin steeds minder plaats is voor God en Zijn Woord. Moeten wij ons terugtrekken uit bepaalde verbanden en als het ware retireren, dan doen wij dat met een bloedend hart. Wij mogen het isolement nimmer zoeken, ook al moeten wij het steeds vaker noodgedwongen aanvaarden. Nooit in eigen kracht kunnen wij beantwoorden aan de roeping om in deze wereld niet van deze wereld te zijn. Dat is alleen mogelijk door hartvernieuwende genade, door een afhankelijk leven in gebed en dagelijks onderzoek van de Schriften. Wat is de heiliging van de dag des Heeren ook noodzakelijk en zegenrijk, juist wanneer we in onze dagelijkse werksituatie leven tussen mensen die 'zónder God zijn gaan leven in het gebeuren van elke dag' (Van IJken). Wie een gezegende zondag heeft gehad, kan geen verloren week meer hebben. Vanuit de rechte viering van de rustdag, blijft ons dagelijks werk in bijbels licht staan!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen