Liefde voor de Kerk (1)

Een waagstuk
Nadat op een zelfde wijze een boek was samengesteld over het Heilig Avondmaal en de Heilige Doop heeft een brede redactie van reformatorische overtuiging het ondernomen om een boek te schrijven over de Kerk, dat evenals de twee voorgangers een standaardwerk mag worden genoemd.
Dit boek is echter niet als een vanzelfsprekendheid ontstaan. Het mag dan in de verwachting liggen dat er na de bespreking van de twee sacramenten die de Kerk naar de Schrift kent, ook eenzelfde aandacht gegeven zal worden aan de Kerk zelf, toch heeft de redactie een sterke schroom ervaren om ook dit project te ondernemen. Prof. dr. W. van 't Spijker noemt het in zijn voorwoord niets minder dan een experiment. Hij schrijft: 'Is het niet ongerijmd om met elkaar een studie over de kerk in het licht te zenden terwijl het kerkelijke leven in schrijnende tegenstelling is met het hoge ideaal? Was het niet beter geweest om de fnoeite aan het werk besteed om te zetten in energie voor een daadwerkelijke toenadering van kerk tot kerk, van gemeente tot gemeente? En werkt het de verhulling van de eigenlijke problematiek niet in de hand, wanneer men naar buiten voorgeeft één doel na te streven, maar intussen met in staat is om gordijnen van misverstand onder broeders opzij te schuiven?' We voelen wel aan, bijna was dit boek niet verschenen. We mogen echter dankbaar zijn dat het toch het licht heeft gezien. Het is daarin dan ook uniek, mijns inziens, dat men op deze wijze een stuk eenheid in verdrietige verdeeldheid heeft gelóófd. Een eenheid, die bij de auteurs doorgaans te merken is als grote liefde voor de Kerk en smart om de verdeeldheid. En het is goed als we dat over de kerkmuren heen van elkaar horen, beter nog als het in een boek als dit in voorzichtigheid en met ingehouden spanning zij aan zij wordt beleden. Vandaar het 'wonder' ook van dit boek, terwijl standpunten nog ver uiteen lopen, het doet me goed om bijvoorbeeld de harstochtelijke hervormde dr. W. Balke naast de oprecht afgescheiden prof. dr. J. van Genderen aan te treffen. Dat neemt niets weg van de diepgaande verschillen die er bij de diverse scribenten leven aangaande de situatie van de kerken, die ook in de bijdragen niet worden verhuld. Echter, de polemische toon is er niet in te vinden, zoals vaak wel het geval is geweest als er vanuit het ene apologetische kerkelijke standpunt over 'het wezen, de weg en het werk van de kerk' werd gesproken. Ik denk dat een dergelijk boekjaren geleden ook niet had kunnen verschijnen. Misschien dat men nog wel samen kon schrijven over de weg van de Kerk, haar geschiedenis, ook over veel van het werk van de Kerk, maar er zouden toch gebieden zijn geweest die men samen niet binnen één band had gehouden, waar het het wezen van de kerk betreft en de situatie van de eigen concrete kerk.
Men had het natuurlijk ook als een soort inventarisatie van de verschillende standpunten aangaande de Kerk kunnen ondernemen. Maar toch is dit boek gelukkig meer geworden dan het bekende 'Tien keer gereformeerd', waarin de visies alleen maar naast elkaar worden gezet, met waterdichte schotten ertussen. Nu echter beseffen de medewerkers wel terdege dat ze samen bezig zijn geweest om een boek te schrijven, niet over kerken, maar de Kerk. Ik geloof dat dit boek, dat getuigt van een gezamenlijke worsteling om vanuit de ene Schrift en in de traditie van de Reformatie over de Kerk te mogen spreken heel wat meer waard is dan allerlei bewegingen (SOW bijvoorbeeld) en rapporten van vereniging nu, waarvan kerken meer schade lijden dan dat ze worden geheeld. Wellicht dat het juist vandaag de tijd is voor zo'n boek, immers in alle kerken die het aangaat, worden dezelfde noden en zorgen aangetroffen, polarisatie, heterodoxie, ook in kerken die wel eens gemeend hebben dat de zuivere leer bij haar het meest veilig was, oppervlakkige pogingen tot vereniging, enz. Is dat misschien één van de redenen dat toch een zo brede redactie vanuit kerken, die nog lang niet tot een kerkelijke eenheid gekomen zijn, elkaar wel heeft weten te vinden in het zoeken naar de wortels, naar het wezen van wat kerk-zijn vanuit de Schrift en de traditie van de Reformatie zal mogen zijn?
Misschien mag het gezien worden als een 'wolkje als eens mans hand' dat dit boek is verschenen. Wie de ervaring kent dat er een diepe geestelijke eenheid in de Heere gekend kan worden tussen broeders van verschillende kerken, maar ook dat het soms heel wat spanning geeft als de Kerk expliciet ter sprake komt binnen een kring van 'verdeelde broeders', die zal op zich al blij zijn met de poging van dit boek, en hopelijk ook met inhoud ervan.

Bijbels-theologische fundering en historisch bewustzijn
Wat de inhoud betreft moeten we het laten bij een kort overzicht van het vele wat ons wordt geboden. Het is bedoeld om de smaak in de nadere kennismaking op te wekken. Dit boek heeft trouwens ook iets van een encyclopedie, die je niet in één ruk uitleest. Het zal als naslagwerk uitstekend dienst kunnen doen. Het eerste deel is van de hand van dr. A. Noordegraaf en behelst de bijbels-theologische fundering van het gehele boek, over 'de kerk in het Nieuwe Testament'. Nauwkeurig wordt nagegaan en helder weergegeven hoe de Schriften van het Nieuwe Testament tegen de achtergrond van het 'geheim van Israël' spreken over de gemeente van het Nieuwe Verbond. Naast deze bijbels-theologische inzet worden ook bij andere hoofdstukken in dit boek, bijvoorbeeld in het laatste deel over het diakonaat, de lijnen vanuit de bijbelse theologie getrokken. Dat is immers echt reformatorisch!
Het tweede deel gaat over de 'kerkopvattingen in de loop der eeuwen'. Een kleine tweehonderd bladzijden groot vormt dit deel de hoofdmoot van het boek. De reformatoren komen daarin uiteraard aan de orde, hun ecclesiologie wordt weergegeven door drs. K. Exalto (Luther) en prof. dr. van 't Spijker (Zwingli, Bucer en Calvijn). Duidelijk is dat zij op het breukvlak van de geschiedenis der kerk waarop zij stonden gezocht hebben naar het fundament van de Kerk in het Woord, en dat ze, bij alle verschillen daarin één waren dat de eenheid en de heiligheid der kerk hun hartstocht waren, de kerk door Gods Woord en Geest was hun van harte lief, bij alle verschillende accenten die zij legden. Slechts één hoofdstuk handelt over de kerkopvattingen vóór de Reformatie, het is 'Augustinus over de kerk' door dr. J. van Oort. Augustinus was de grote erflater van de westerse kerk. De eeuwen voor hem en de daarin ontwikkelde ecclesiologie klinken bij hem door. Ook bij latere vernieuwingen en crises in het denken over en het leven van de Kerk komen we deze grote kerkvader telkens weer tegen. De kerk was voor Augustinus vooral 'een eenheid in liefde'.
Prof. dr. C. Graafland heeft een hoofdstuk geschreven over 'De kerk in de Nadere Reformatie – Wilhelmus à Brakel (1635-1711). De keus was om slechts één vertegenwoordiger van deze belangrijke beweging binnen de kerk der Reformatie in ons land te nemen. Er zullen dus wel veel meer zaken te noemen zijn bij het algemene thema dan in het toegespitste hoofdstuk gebeurd is. Echter de keus voor à Brakel is, zoals Graafland duidelijk laat zien, een heel goede keus, en wel omdat Brakel op een interessant moment van ontwikkeling binnen de beweging zijn invloed liet gelden, als ook omdat zijn 'Redelijke Godsdienst' tot vandaag toe grote uitwerking heeft gehad op het denken over geloof en kerk. Verder is het ook interessant dat Brakel zich ook nadrukkelijk met de labadisten heeft bezig gehouden en mede tegen dat front zijn spreken over de Kerk zich heeft gevormd. Graafland laat zien dat allerlei vragen en antwoorden bij Brakel hun actualiteit ook voor de kerkelijke situatie nog lang niet verloren hebben.

Een grote sprong
Van Brakel belanden we ineens bij het einde van de negentiende eeuw. Dat is toch wel een hele sprong. Ik mis in dit historische deel toch wel een wezenlijk en pijnlijk moment, dat van de grote nood waarin het begin van de negentiende eeuw bracht, met staatskerk en afscheiding, ook de beweging van het Reveil in en naast de kerk. Waarom dat alles ontbreekt? Zou het binnen het kader van dit boek toch nog te veel spanning hebben gegeven om dat ook expliciet ter sprake te brengen? Hoewel, de vragen van de afscheiding en de latere doleantie komen wel aan de orde in een bijdrage van prof. dr. C. Trimp over 'De kerk bij A. Kuyper en K. Schilder'. Congeniaal met beide voormannen van het gereformeerde leven in de lijn van de Doleantie schrijft hij over beider visies op, beider geloof van de kerk. Wat Kuyper betreft is de conclusie: dat zonder Kuyper christelijk Nederland er anders en zeker niet beter zou hebben uitgezien en dat de geloofsovertuigingen van Kuyper en zijn inten­ties onmisbaar zullen blijken voor een geslacht dat dienstbaar wil blijven aan de eer van Christus in een verheidenst land. Uit wat over Schilder wordt geschreven krijgen we het beeld van een diepbewogen dienaar der Kerk die hartstochtelijk verlangd heeft naar en gestreden heeft voor de zichtbare eenheid van het ware geloof, de oecumeniciteit van het ongerept bewaarde Evangelie. Het is heilzaam om zo met Schilder geconfronteerd te worden als soms al te gemakkelijk de verscheidenheid der kerken als gegeven wordt aanvaard.
Vervolgens komen de hervormde theologen van dezelfde periode aan de orde in een gedegen artikel van W. Balke. Hoedemaker, Gunning, Kraemer en Van Ruler zijn de namen waarbij de gang van het denken over de kerk in een tijd van gebondenheid op weg naar kerkherstel wordt geschetst. De strijd was in de Hervormde Kerk voortdurend, vooral bij de eerstgenoemden, naar twee kanten. De nood binnen de eigen muren en ook de verwijten en verleiding van hen die uitgegaan waren uit de Vaderlandse Kerk.
Twee hoofdstukken resten nog in het historische deel van de kerkopvattingen in de loop der geschiedenis van de Kerk, dat over de rooms-katholieke leer van de kerk, door dr. B. Wentsel, dat vooral gaat over het eerste en het tweede Vaticaans concilie, en het hoofdstuk over 'De ecclesiologie van de Wereldraad' door prof. dr. K. Runia, die de ontwikkelingen min of meer neutraal tekent, zoals ze binnen de Wereldraad hebben plaatsgevonden. De con­clusie is dat er niet van één kerkleer sprake is, maar van allerlei lijnen die door elkaar blijven lopen. Hij betreurt het dat de lijn van de bijbelse theologie van de begintijd vervangen is door een visie op de Schrift van allerlei verscheidene en tegenstrijdige theologieën. Hij bespeurt de neiging om zich sterk aan te sluiten bij de laatste theologische trends.
Nog een wat kritische opmerking over dit tweede historische deel: de indruk bestaat dat de keuze van de onderwerpen in dit historische deel mede bepaald is geweest door de specialismen van de auteurs. Dat is natuurlijk altijd wel het geval, het heeft ook het grote voordeel van een deskundige en ondanks beknoptheid toch diepgaande bespreking. Het kan echter ook een nadeel aan zich hebben, dat er binnen het raam van de opzet toch vergeten hoofdstukken blijven.
Ware het raam van de schets van kerkopvattingen in de loop der eeuwen opgezet los van de auteurs, dan zou wellicht minder gauw in het historisch overzicht slechts één vertegenwoordiger van de Oude Kerk besproken zijn en ook niet een groot deel van de negentiende eeuw voorbij gegaan zijn. (Slot volgt).

Boekbespreking van 'De Kerk, Wezen, weg en werk van de kerk naar reformatorische opvatting', onder redactie van prof. dr. W. van 't Spijker e.a., Uitgeverij De Groot Goudriaan, Kampen, 1990, 539 pagina's, ƒ 99,00.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen