Het algemeen betwijfeld christelijk geloof (1)

Inleiding
Wie enigszins op de hoogte is van de ontwikkelingen in de kerk en theologie zal wel gehoord hebben van het boek van prof. dr. H.M. Kuitert, Het algemeen betwijfeld christelijk geloof, met als ondertitel: een herziening, uitgegeven bij Ten Have in Baarn. Nauwelijks was dit boek van de pers of het beleefde al een herdruk. Nu reeds kan men de zesde druk kopen.
De grote belangstelling voor dit boek is te verklaren. Kuitert, wiens opvattingen omstreden zijn binnen de kerk, legt in dit boek verantwoording af van zijn visie op het christelijk geloof en daarmee van zijn eigen geloof. Ik denk dat hij zich hiermee de tolk maakt van velen die evenals hij komend vanuit de gereformeerde traditie, in de worsteling staan van de vertolking daarvan in onze hedendaagse cultuur.
Zelf geeft hij met drie trefwoorden aan waarom hij dit boek schreef, namelijk verwarring, angst en irritatie. Kuitert heeft heel vaak gezegd wat er niet meer geloofd kan worden. Nu wil hij zeggen wat hij dan wel gelooft. Het boek is even indringend als tegenspraak oproepend. Origineel zeker, hoewel voor wie wel eens iets van Kuitert leest, misschien toch minder. Bij het lezen worden al spoedig enkele grondlijnen die Kuiterts theologie kenmerken zichtbaar. Deze grondlijnen zijn niet nieuw.
Wat wel nieuw is, is dat Kuitert hieraan een concrete praktische uitwerking geeft. Daarmee betreedt hij het veld van thema's waar velen die bewust christen willen zijn, mee bezig zijn. Daarom 'raakt' het boek ons. Het is te begrijpen dat zijn boek op de synode van de Ned. Herv. Kerk ter sprake kwam.

De inhoud
We willen eerst een korte weergave geven van de inhoud van zijn boek en daarna proberen enkele kanttekeningen daarbij te plaatsen.
Het boek (precies 300 blz.) telt na een inleiding 22 hoofdstukken, verdeeld over 10 thema's. Een register met trefwoorden sluit het boek af.
Allereerst komt de traditie ter sprake. De traditie is de bron van onze kennis van het christelijk geloof Dit geloof is er één naast anderen. Geloven hangt samen met basiservaringen van mensen. Zo ook het christelijk geloof. De bron is niet de openbaring, maar de ervaring. Over God en zijn werkelijkheid spreken kunnen we dan ook slechts op de wijze van metaforen.
Ieder mens heeft een besef van een hoger wezen: God. Ook in de bijbel komen we dat tegen. Dat brengt ons bij ons eigen geloof in God als Schepper. Wat bestaat, bestaat in relatie met God. Het gaat bij dit geloof in de Schepper niet om een verklaring hoe alles tot stand is gekomen. Van een volgorde: goede schepping (paradijs), zondeval, verlossing wil Kuitert niet weten. Het kwaad en de dood behoren tot de schepping als een bitter raadsel. Beter dan te zeggen dat God machteloos staat tegenover het kwaad (Kushner) is het te zeggen dat God ook zijn hand in het kwaad heeft. In een Tussenstuk introduceert Kuitert zijn gedachten over de verlossing. Deze is nodig, persoonlijk, op de wijze van bekering. Daarna zet hij uiteen hoe hij de persoon en het werk van Jezus ziet. De kerk heeft heel wat over Jezus nagedacht. Aan lang niet alles daarvan hebben we wat. Bijvoorbeeld de tweenaturen-leer van Christus. Daar doe je weinig mee. Dat Jezus God wordt genoemd, betekent dat Hij bezet(en) was door God, niet dat Hij tegelijk God en mens was.
De schrijvers van het Nieuwe Testament zien het zo dat het kruis van Jezus het symbool is van de verzoening. God bedekt om Jezus wil onze zonden. Dat Jezus dit zelf zo heeft gezien is een andere zaak. Jezus is opgestaan uit de dood. Zoals een nieuwe korenaar opkomt uit de gezaaide graankorrel. Niet als het weer levend worden van een lijk. De hemelvaart is een logische legende. Een verhaal dat het gat tussen Jezus' verblijf op aarde en het zitten aan Gods rechterhand opvult.
Als je wilt, blijf je buiten Gods gezelschap. Dat is de eeuwige dood.
Kuitert vindt de triniteitsleer een specula­tie, die mislukt is. Bij uitverkiezing denkt hij aan de voorkeur van God voor zondaren en bedelaars.
Dan schrijft Kuitert over de kerk. Hij gaat er niet zozeer vanuit wat de kerk volgens bijbelse begrippen is, maar beschrijft de kerk zoals hij die waarneemt. De kerk is enerzijds een stukje van de wereld, maar anderzijds anders dan de wereld. De kerk is voertuig voor het toeëigenen en doorgeven van de geloofstraditie. Het bestaan van meerdere kerken moet opgelost worden. Maak één overkoepelend verband met meerdere orden. Pluraliteit is de testcase voor de kerk en zending is goed, als het maar niet bestaat uit het poneren van een waarheid die wij hebben en anderen niet. Sacramenten hebben hun tijd gehad.
Van de 'laatste dingen' zegt Kuitert dat de voorstellingen die we daarvan hebben uit onszelf voortkomen. Een binnenwerelds koninkrijk komt er niet en is er niet. Het koninkrijk van God realiseert zich in de wedergeboorte. Het uur U, het uur van het laatste oordeel, valt samen met mijn dood. Kuitert schrijft daarna mooie dingen over het gebed. Zulk soort stukken zijn mijns inziens de beste. Och, waren alle hoofdstukken van dit soort! Hij spreekt over communiceren met God. Zoals Hiskia de brieven voor God uitspreidde. Het is God aanroepen in de nood.
Dan de Geboden. Kuitert zet weer in bij de praxis. Bij de moraal. Kuitert wil ermee zeggen dat we inzake ethische standpunten en levensstijl ten diepste uitgaan van wat overeenkomt met ons natuurlijk licht. De Tien Geboden uit de Bijbel zijn een door de situatie bepaalde neerslag van 'vanzelfsprekendheden' van de mens.
Het laatste onderwerp dat Kuitert bespreekt is de Bijbel. De Bijbel is een schakel in de traditie. Een kwetsbaar boek. Je moet oppassen met een leer over de Bijbel, zoals de inspiratieleer. Het gaat er in de Bijbel om, hoe Israël over God dacht en wat evangelisten en apostelen — als toevoeging daaraan — over Jezus dachten. Niets meer, niets minder. In het verstaan van de Bijbel is de plaats van de lezer medebepalend.
Tot zover een korte weergave van het boek. In een tweede artikel willen we onze gedachten hierover weergeven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen