Stand van zaken of gebeuren

Al enkele jaren uit de Amsterdamse emerituspredikant dr. A. A. Spijkerboer in woord en geschrift zijn grote zorg over de prediking in het midden van de Hervormde Kerk. Zelf (onafhankelijk) behorend tòt dat midden, heeft hij, geconfronteerd met de grote leegloop van de kerken, geconstateerd, dat in de prediking de zaken van het persoonlijk geloof niet meer aan de orde zijn. Over wedergeboorte wordt niet meer gesproken. Het gaat niet meer over het hart oftewel de kern van het geloof.
Afgelopen zaterdag kon men dr. Spijkerboer in deze zin opnieuw horen, toen hij werd ondervraagd voor de EO-microfoon naar aanleiding van een lezing, die hij voor studenten had gehouden. Toen liet hij horen, dat er in de loop der jaren in het midden van de kerk grote veranderingen waren opgetreden in de liturgie. De voorlezing van de wet is afgeschaft. Daarvoor in de plaats kwam 'schuldbelijdenis en genadeverkondiging' en uiteindelijk het vooral op de wereld gerichte 'kyrie', Heer erbarm u. Ook nú zei hij, dat het gaan moest om persoonlijk geloof, waarbij ook de wet in verhouding tot het Evangelie weer aan de orde moest komen.

Wat dr. Spijkerboer hier zegt is in 1952 al door dr. H. Berkhof (voor)gezegd in zijn boekje 'De crisis der midden orthodoxie'. Alle liturgische veranderingen en vernieuwingen baten niet, aldus Berkhof toen, wanneer de volmacht der prediking ontbreekt, wanneer de prediking geen gebeuren meer is. Die volmacht heeft alles te maken met profetische, persoonlijk gerichte verkondiging van wet en Evangelie. Als zodanig vormt de reactie van Spijkerboer nu nog slechts een zwakke echo op dat geschrift, maar dan nu in een situatie, waarin alles met betrekking tot de prediking veel verder is opgeschoven.
Het valt intussen in hoge mate te waarderen, dat Spijkerboer hier de bazuin aan de mond zet. Hij onderstreepte zijn hartekreet voor de radio door te zeggen, dat hij als emeritus vandaag meer dan vroeger zelf ook onder de prediking zit en dus weet waarover hij spreekt. Het kwam toen overigens een beetje vreemd over, dat Spijkerboer de prediking in de Gereformeerde Kerken in bescherming leek te nemen tegenover kwalificaties in deze van de zijde van de Gereformeerde Bond in het Samen op Weg-proces. Leven binnen die kerken immers niet dezelfde klachten? Van tijd tot tijd vernemen we van emeriti, die vroeger zelf tot het midden van de Hervormde Kerk behoorden en in SoW-gemeenten soms onder bedoelde gereformeerde prediking zitten, dat de verschuivingen daar zeker niet minder – ik druk me zacht uit – zijn. Maar bovendien is de verschuiving daar toch theologisch aan alle kanten publiekelijk onderbouwd en verdedigd?

Leegloop
Op de vraag of de leegloop van de kerken helemaal terug te brengen is op de verschraling en de verandering in de prediking antwoordde dr. Spijkerboer terecht terughoudend. We hebben het ook hier vaker geschreven, dat de kerkelijke kaalslag in de grote steden allerwégen te constateren valt, de beste prediking ten spijt. Ook hervormd gereformeerde prediking trekt in steden als Amsterdam of Rotterdam geen grote scharen mensen meer, maar slechts een restgemeente. De crisis van de prediking heeft ongetwijfeld te maken met de crisis, waarin het christelijk geloof in ons land en daarbuiten zèlf verkeert.
Maar een verschraalde prediking kéért op haar beurt de crisis van het christelijk geloof niet, bevordert deze eerder. Wanneer vandaag over volmacht van de prediking gesproken wordt, is dat vaak een woord geworden, dat verdacht klinkt. Prediking moet vooral solidair zijn met zoekende en twijfelende mensen, nog een stap verder: met mensen, die de naam van God niet meer over de lippen krijgen. Men mocht (mag) in de prediking vooral geen grote woorden meer spreken. Alsof dienaren van het Woord niet staan in een verléénde volmacht, ook om vandaag het Woord Gods als woord van de Andere zijde te wèrpen in de geloofscrisis van onze dagen. Wat dageraad zal er anders nog zijn?

In het radiogesprek met dr. Spijkerboer trad evenwel een ongelukkig moment in. In de rechterflank van de kerk – de Gereformeerde Bond werd met name genoemd – waren er nog volle kerken, aldus de ondervrager. Verklaarde dat niet veel? Op zo'n moment voelt men het antwoord aankomen. Spijkerboer staat niet in de hervormd gereformeerde traditie en wil dat wéten ook. Bij alle waardering stelde hij dan ook dáár kortweg de prediking onder kritiek.
Waarom ik de vráágstelling ongelukkig noem, valt af te lezen uit wat ik hierboven schreef. Daar, waar de crisis van het christelijk geloof de eerste slachtoffers, de eerste geméénten ook heeft geëist, namelijk in de grote steden, heeft ook de hervormd gereformeerde prediking deze verliezen niet kunnen keren, zoals ook prediking binnen andere gereformeerde denominaties niet. Dat maakt bescheiden en ootmoedig.
In Delft zei ds. C. Blenk bij zijn intrede als predikant aldaar, dat hem de schrik uit Amsterdam nog in de benen zat en dat hij het kerkelijk leven elders met Amsterdamse ogen is gaan zien. 'U toch ook niet?', vroeg hij klemmend. Er is geen enkele reden om in de kerkelijke neergang vandaag te zeggen: kom maar eens bij ons kijken. Wàt er aan goeds is, is er dankzij Gods genade. En verder blijft óver de beschaamdheid der aangezichten en de bede of God een algemeńe en algehéle keer ten goede wil geven. Bovendien, ook in gemeenten, waar de kerken vol zijn, kan het geestelijk arm of dor zijn, alle uitwendige godsdienst ten spijt.

En toch
En toch was er een element in het radiogesprek met Spijkerboer, waarop ik verder (met hem) zou willen doorspreken. Want toen hij dan de prediking in de kring van de Gereformeerde Bond kwam te typeren, had ik de indruk, dat Spijkerboer zèlf het àppel, dat hij doen wil, ontkrachtte. In de prediking bij de Gereformeerde Bond – zei hij – moet er opeens nog een heleboel gebeuren; maar het is gebeurd: op Golgotha.
Valt tegen dit laatste dan iets in te brengen? Als het grote wonder op Golgotha niet was gebeurd, kàn er toch niets beslissends meer gebeuren onder de prediking! Dat is juist. De volmacht van de prediking ligt op Golgotha en daarachter en daarbovenuit bij het open graf. Neem kruis en opstanding weg en de volmacht der prediking is weg. Het ware mij dan echter liever geweest wanneer Spijkerboer 'ons' en anderen had gewaarschuwd, dat ook daar, waar de prediking rechtzinnig of gereformeerd of bijbelgetrouw heet, de volmacht des Geestes kan gaan ontbreken, omdat de prediking niet meer uit het hart van het bijbels getuigenis, de verzoening door voldoening, plaatsvindt en als zodanig de klem van wet en evangelie (onlosmakelijk met elkaar verbonden) gaat missen. Er is best reden om ook de hervormd gereformeerde prediking de jaren door naar twee zijden te doorlichten op de verhouding van wet en evangelie. Volmacht der prediking is bijvoorbeeld zeker niet gegarandeerd met een verschuiving in orthodoxer en nòg orthodoxer richting.
Is prediking nog voluit dienst der verzoening? Daar gaat het om. God was in Christus de wereld met zichzelf verzoenende. Hij heeft het woord der verzoening in ons gelegd. Dienaren des Woords bidden, alsof God door hen bade: laat u met God verzoenen! Als het hier scheef gaat in de prediking mogen we kritiek van buiten ter harte nemen.

Gebeuren
Maar wat bedoelt Spijkerboer als hij zegt, dat er onder de prediking bij de Gereformeerde Bond nog zoveel moet gebeuren? De prediking der verzoening komt tot de mens. Maar behoeft er áán en in die mens dan niets meer te gebeuren? Hoe zit het dan met het werk van de Heilige Geest?

Het is niet helemaal billijk Spijkerboer hierop te bevragen aan de hand van een slotopmerking in een radiogesprek. Maar uit eerdere uitlatingen van hem over deze zaken moet ik concluderen, dat hier toch de kwestie van het werk van de Heilige Geest in het geding is. Wat mag bedoeld zijn met wedergeboorte, wanneer tegelijk massief wordt gezegd, dat alles al op Golgotha gebeurd is. Kohlbrugge zei ook, dat hij op Golgotha bekeerd was. Daarin zit een diepe kern van waarheid. Maar als het daarbij blijft – bij Kohlbrugge overigens niet – dan is dat eenzijdig. Neem Golgotha weg en er is geen bekering des harten (mogelijk). Wanneer de grond van 'mijn' bekering niet op Golgotha, in de verzoening en de schuldvergeving ligt, heeft deze geen vaste grond. Dat is de éne kant. Maar neem het Geesteswerk in de mens weg en men doet tekort aan de Geest zelve, die het uit Christus neemt en het ons verkondigt. Dat is de andere kant.
De wedergeboorte – zeggen de Dordtse Leerregels – vindt weliswaar plaats 'zonder ons in ons', maar het is tegelijk 'een zeer krachtige, en tegelijk zoete, wonderbare, verborgene en onuitsprekelijke werking', niet minder dan 'de schepping of de opwekking der doden'. De Leerregels stellen overigens daarbij, dat gelovigen dit onuitsprekelijke niet volkomen kunnen begrijpen maar dat ze zich daarin gerust stellen, 'dat zij door deze genade met het hart geloven en hun Zaligmaker liefhebben'.
Wedergeboorte leidt tot geloven met het hart en het liefhebben van onze Zaligmaker. Maar intussen gebéúrt er toch iets! Het onuitsprekelijke werk van de Heilige Geest geschiedt áán een mens en ìn een mens. Dat móét niet gebeuren, dat gebéúrt wanneer er sprake is van volmacht in de prediking door Woord en Geest.

Stand van zaken
Daarom blijf ik met een vraag zitten bij alles wat Spijkerboer vandaag terecht ten aanzien van het manco in de prediking zegt. Hij wil de prediking weer terug hebben naar het persoonlijk geloof. Terecht. Maar verzoening prediken is toch ook niet een stand van zaken prediken? Gebeurt er nog iets? Geschiedt de verzoening ook aan en in de hoorders? Het zou kunnen zijn, dat juist omdat verzoening als een stand van zaken is verkondigd – met niet zelden als consequentie de algeméne verzoening – dat de gloed des Geestes uit de prediking weg raakte. Mensen behoefden zich niet meer druk te maken om de vraag of ze al of niet geloofden. Is daar de malaise in de prediking niet begonnen?
Intussen heeft de kerkelijke leegloop laten zien, dat er een scheidslijn dwars door de gemeente liep. Velen kregen met Demas de tegenwoordige wereld lief. Moet daarom de prediking niet onderscheidenlijk zijn, oproepen tòt geloof en bekering. Niets is verlammender dan de vanzelfsprekendheid. Dat geldt wanneer geloof vanzelfsprekend wordt geacht als wanneer ongeloof als het 'normale' wordt gezien.
Als zodanig staat geen enkele prediking buiten de bijbelse kritiek. Alles is gebeurd op Golgotha. Daar behoeft niets meer bij. Maar alles wat op Golgotha gebeurde màg en zál ook naar het hart van de mens toekomen. Niet als mededeling van een stand van zaken, maar als een hoogst persoonlijk Geestdoorademd gebeuren. Niet als een wet maar als pure genade.

Ik zou van dr. Spijkerboer willen weten wat hij bedoelt met het persoonlijke element in de prediking als hij spreekt over de wedergeboorte. Ik val hem van harte bij als hij benadrukt, dat de prediking (weer) persoonlijk moet zijn. Maar ik heb mijn bedenking als hij zo afwerend doet ten aanzien van wat er nochtans gebeurt bij een mens. Misschien kan hij dat nog eens duidelijk maken. Want wat is persoonlijk geloof als een mens ook zelf daar geen weet aan heeft, ook al kan hij er soms moeilijk over vertellen?
Als de prediking een gevolmachtigd gebeuren is, gebeurt er toch ook iets?

v. d. G.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen