Uit de pas of uit het lood

Het bovenstaande is de tekst ten aanzien van de besluitvorming inzake het rapport 'Mensen en structuren', dat op de komende triosynode aan de orde is. Het rapport regelt de 'fusie' van bovenplaatselijke organen van de kerken in het SoW-proces.
In een artikel in deze kolommen hebben we aan de orde gesteld, dat de huid verkocht dreigt te worden, terwijl de beer nog geschoten moet worden (Whvr. d.d. 18 augustus). Daarmee bedoelden we, dat het dak van de toekomstige kerk al geconstrueerd wordt, terwijl de kerkorde nog in behandeling is en het derhalve nog helemaal onduidelijk is hoe de kerk op 'het grondvlak' – ongelukkige benaming – eruit zal zien en of überhaupt de kerk zelf het verenigingsproces wel wil (doorzetten). Intussen is in de Hervormde Kerk de kritiek breed en hevig opgelaaid.
De Vereniging van Kerkvoogdijen heeft het rapport onaanvaardbaar genoemd.
De gezamenlijke Provinciale Kerkvergaderingen hebben laten weten dat het zo niet kan en mag.
De hoofdbesturen van de Confessionele Vereniging en van de Gereformeerde Bond hebben elk voor zich het moderamen van de hervormde synode dringend verzocht af te zien van behandeling en besluitvorming. Ferme kritiek kwam er ook uit de kring van de Generale Diakonale Raad.

Verder valt allerwegen déze kritiek te beluisteren, dat het hier toegaat als bij fusieprocessen in het bedrijfsleven. De arbeidsorganisatie en de daarmee samenhangende belangen van de werknemers gaan voorop en de fusie is dan een noodzakelijk gevolg. De werknemersbelangen gaan het proces domineren.
Het verenigingsproces van de drie SoW-kerken wordt zo opgehangen aan de belangen van de 800 werknemers binnen de drie kerken. Organisatiedeskundigen 'regelen' verder de kerk.
Besluitvorming over het rapport is nu een jaar uitgesteld. Hoewel, men weet maar nooit welke ordevoorstellen nog dienen zullen op de triosynode. Want het proces staat onder zware druk van 'de arbeidsorganisatie'.

Kritiek prof. dr. Jan A. B. Jongeneel
'Bij het lezen van dit rapport heb ik het spaans benauwd gekregen…', aldus prof. dr. Jan A. B. Jongeneel, missioloog aan de Rijks Universiteit in Utrecht, in een brief aan de 'Raad voor de zaken van kerk en theologie'. Hij voegde bij die brief een artikel 'Mensen en structuren: een theologische, ecclesiologische en missiologische beoordeling', waaruit vrijelijk geciteerd mag worden. Ik laat hier een aantal kernpassages uit dit artikel volgen.

'Ik vind het ook onbegrijpelijk en onverantwoord dat erop aangedrongen wordt om nu beslissingen over structuren te nemen, terwijl de uitgewerkte kerkorde nog niet op tafel ligt. Moet straks de kerkorde bij de kerkstructuur aangepast worden, in plaats van het omgekeerde? Als nu het voorstel van de Commissie Traas door de generale synoden overgenomen wordt, lijkt dit laatste schier onvermijdelijk. Het feit dat de Commissie Traas met de Werkgroep Kerkorde regelmatig contact heeft, verandert hieraan niets.'

'Ik vind de voorstellen van de Commissie Traas uitstekend passen binnen het raamwerk van een bisschoppelijke kerk (bijvoorbeeld de Anglicaanse kerk), waarin een betrekkelijk kleine groep (oligarchie) de eigenlijke beleidsbeslissingen neemt. Zij staan echter haaks op de presbyteriale kerkstructuur, met inspraak van de plaatselijke gemeenten op het classicale, provinciale, en synodale niveau. Een kerkgemeenschap die zichzelf "presbyteriaal" noemt (1.4), zal niet alleen plaatselijk, maar ook bovenplaatselijk de "presbyteriale opvatting" (1.4) eerbiedigen. Zoals in de gemeente de kerkeraad de eindverantwoordelijkheid heeft voor het gehele beleid (inclusief het eventueel kerkelijk bureau), zo dient bovenplaatselijk de classis, de provinciale synode en de generale synode de eindverantwoordelijkheid te hebben voor alles wat geschiedt in de classis, de provincie en het land (dus inclusief de burelen en dienstencentra). De Commissie Traas onderschrijft weliswaar het presbyteriaal beginsel in theorie (1.4), maar gaat in de praktijk, althans op het bovenplaatselijke vlak, haar eigen gang. Dit blijkt onder meer duidelijk uit haar visie op de arbeidsorganisatie.'

'Als ecclesioloog moet ik concluderen, dat Mensen en Structuren geen presbyteriaal verantwoord rapport is. Het houdt de burelen en de dienstencentra buiten de presbyteriale structuur, met als gevolg dat bureaucratie en hiërarchisch denken daar welig kunnen tieren. Hier is een ingrijpende revisie van Mensen en Structuren nodig om te voorkomen dat straks de Samen-op-Weg kerk innerlijk gespleten is: enerzijds de ambtelijke vergaderingen, en anderzijds de burelen en dienstencentra die een eigen niet-presbyteriale weg gaan.'

'De structuur van de Samen-op-Weg kerk mag pas definitief bepaald worden, nadat eerst het gehele ontwerp "kerkorde" gereed gekomen en besproken is en tevens een kostenplaatje van de fusieplannen op tafel gelegd is. Enkel een "idealistische dwaas" maakt plannen voor de toekomst zonder eerst de kosten te berekenen. Ik ben niet exact op de hoogte van de landelijke kerkelijke financiën, maar het voorstel van de Commissie Traas, met haar schier maximale invulling van de bovenplaatselijke structuren, lijkt mij, mede door haar niet-gebruikmaken van vrijwilligers in de diverse burelen en dienstencentra, bij voorbaat onbetaalbaar.'

'Samenvattend stel ik: Samen-op-Weg moet een zo functioneel mogelijke structuur hebben, die niet alleen organisatorisch, maar ook en vooral theologisch, ecclesiologisch en missiologisch verantwoord is. Omdat de Commissie Traas vooral organisatorisch te werk gegaan is, leidt Mensen en Structuren tot vervreemding van het kerkvolk en tot marginalisering van de opdracht om als "gehele kerk aan de gehele wereld het gehele evangelie" te verkondigen. Een ware inhaalmanoevre, te initiëren door presbyters, is nodig om alsnog bovenplaatselijk een presbyteriaal verantwoorde structuur te ontwerpen die voluit dienstbaar is aan de drie functies van de kerk: de lofprijzing, de onderlinge gemeenschap, en het apostolaat in de wereld. Tenslotte wil ik nog een relativerende opmerking maken: ik heb meer fiducie in een kerk die goede mensen heeft werken in slechte structuren dan, omgekeerd, slechte mensen in goede structuren. De toekomst van de kerk in Nederland hangt in de eerste plaats af van de mensen, en niet van de structuren. Dit neemt niet weg, dat er in het kader van Samen-op-Weg naarstig gezocht moet worden naar de best mogelijke structuur. De door de Commissie Traas in Mensen en Structuren bepleite structuur is hiervan ver verwijderd.'

Uit de pas?
De onderscheiden zaken gaan uit de pas lopen, heet het nu in verantwoordingen naar buiten. Dat is een vergoelijkende typering voor: onbeheersbaar worden. Behandelingen van de kerkorde en daaraan voorafgaande behandeling van een rapport als dit zijn immers zó ongelijktijdig, dat het één niet meer met het ander spoort. In de onderhavige kwestie van de regeling van 'bovenplaatselijke structuren' zijn er zelfs nog geen ordinanties, die hàngen aan de kerkorde, en er wordt toch al getimmerd aan de bovenplaatselijke organisatie, die ook in die ordinanties een plaats moet krijgen.
Eerlijk gezegd zijn we er dan overigens ook niet gerust op, als toch nog enkele elementen uit het rapport 'Mensen en structuren' worden gelicht, waarover besluiten zouden vallen, namelijk betreffende zaken, die niet in de ordinanties geregeld zullen gaan worden. Er zijn immers binnen de kerk toch geen zaken, die los van de ambtelijke structuur van de kerk behandeld kunnen worden? Er is niet zoiets als 'natuur en bovennatuur' in de kerk, namelijk enerzijds de ambtelijke vergaderingen en anderzijds de 'burelen'.
Maar afgezien hiervan, in de zaak 'Mensen en structuren' gaat het minder om een uit-de-pas-lopen van het één bij het ander dan om een bedrijfsmatige pressie, die op het Samen op Weg proces wordt uitgeoefend. Zulk een pressie is de kerk onwaardig. De kerk is geen bedrijf. Haar functionarissen zijn geen werknemers in de bedrijfsmatige zin van het woord; wat niet betekent, dat er voor de functionarissen niet een zorgvuldig beleid moet worden ontwikkeld met betrekking tot de voorwaarden, waaronder zij werken. Een 'sociaal plan' als recent is aanvaard voor het personeelsbestand van de kerken kan toch echter ook los van een ingrijpend rapport als 'Mensen en structuren' worden ontwikkeld?

Eerder dan te spreken van 'uit-de pas-lopen' zou ik willen zeggen, dat het hele Samen op Wegprcces de kerk(en) uit het lood dreigt te slaan en dat het rapport 'Mensen en structuren' één en ander wel heel sterk bevordert. Binnen de Gereformeerde Kerken leeft de zorg daarover kennelijk aanmerkelijk minder – zó deze al leeft – dan binnen de Hervormde kerk. Ook nu weer is het merkwaardig, dat alleen de Hervormde Kerk in beweging kwam rondom het betreffende rapport. Hervormden worden laat wakker, maar, àls ze wakker zijn, zijn ze góéd wakker, zei ooit een hervormd gereformeerde 'voorman'.
Het hervormd moderamen heeft kennelijk nog op tijd aan de rem kunnen trekken. Zou dit niet zijn gebeurd dan zou het moderamen onverantwoord hebben gehandeld. De onvrede in eigen hervormde gelederen is groot en wordt allengs groter. Het hervormd moderamen staat nú en stràks voor ingrijpende keuzes: òf de eigen kerk òf de 'partners', zoals de andere SoW-kerken zo keurig heten; partners met wie intussen nog geen vaste verbintenis is aangegaan.

Uit het lood
We komen zo langzamerhand voor de vraag te staan of de kerk niet dermate uit het lood wordt geslagen door het SoW-proces, dat herbezinning op de voortgang van het proces geboden is.
Mag het proces wel verder gaan dan federatie, waar mogelijk? Is het nog langer verantwoord, dat mensen op plaatselijk, regionaal en landelijk vlak dagwerk hebben aan beleidsnota's en stukken, waarbij hun eigenlijke kerkelijke en gemeentelijke werk blijft liggen?
In toenemende mate klinkt de vraag of Samen op Weg de prijs, die er voor betaald wordt, wel waard is, temeer als we bedenken, dat bij verdere voortgang enerzijds een breuk uit het verleden wordt gelijmd, terwijl anderzijds nieuwe barsten nu al zichtbaar worden.

Zal overigens het samengaan van gereformeerden en hervormden uit het midden wel echt harmonieus zijn? Of wordt de hervormde middenorthodoxie overvleugeld door de gereformeerde instroom?
Twee weken geleden schreef ds. E. Overeem, oud-praeses van de synode van de Gereformeerde Kerken, in het Centraal Weekblad een satirisch artikel, waarin hij vroeg wat er zonder SoW nog voor 'hervormds' overbleef? De Gereformeerde Bond mocht dankbaar zijn. Door SoW kon de Gereformeerde Bond zich tenminste nog weer eens hervormd profileren. Daarmee kan dan het 'midden' van de Hervormde Kerk het doen, zijnde dat deel van de Hervormde Kerk, dat tot heden zich willig toonde om met de Gereformeerde Kerken samen te gaan. De rest was kennelijk in de ogen van Overeem niet hervormd meer! Het artikel van Overeem leek een verhulde uiting van gereformeerde suprematie.

De kerk dreigt nu met name door (over)-organisatie in de top uit het lood geslagen te worden, àls ze al niet uit het lood geslagen ìs. Is het proces nog beheersbaar? Het proces is eigenlijk niet meer te beheersen. De kerk is geen bedrijf. De kerk bestaat per gemeente. Op haar zijn de wetmatigheden van het bedrijfsleven niet van toepassing. Zo'n proces valt dan ook niet bedrijfsmatig door te voeren in een kerk, die in de geméénten verdeeld is.
Aan alle kanten blijkt, dat de voortgang van het proces alleen al praktisch gezien zo complex is, dat kerkeraden, daar waar SoW speelt, handen vol werk hebben aan deze zaken. Is het wonder, dat allerwégen de wrevel toeneemt? Mensen worden het gewoon zat!

Een andere koers
Het rapport 'Mensen en structuren' heeft in ieder geval vandaag abrupt ogen geopend voor de grote problemen, die zich nog zullen gaan voordoen, met name in de Hervormde Kerk. Afgezien van alle voor ons zwaarwegende principiële bezwaren tegen SoW, dwingt de praktijk alléén al er toe, dat het proces niet verder gaan mag dan federatie, waar gewenst en mogelijk. Dat vraagt ook differentiatie naar de grotere centrale gemeenten toe, waar wijkgemeenten in federatief verband hun hervormd zijn al lijken te moeten opgeven.

In het besluitvormingsvoorstel aan het begin van dit artikel wordt overigens al duidelijk met de mogelijkheid rekening gehouden, dat het verzet tegen vereniging in de kerk groter is dan men vermoedde en dat de Hervormde Kerk met name niet verder wil dan federatie. Signalen uit de classes zijn in dit opzicht al tekenend.
Het hervòrmd moderamen moge hier zijn eigen, voor de Hervormde Kerk zwaarwegende verantwoordelijkheid verstaan.

v. d. G.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen