Schoolstrijd in Rusland

Stelt u zich eens voor dat van de ene op de andere dag het liberale regime in Nederland in elkaar zou storten. De vrije markt economie is totaal vastgelopen, de moraal is uitgehold, het milieu vernietigd en de macht in handen van corrupte paarse politici die geen hoger doel hebben dan hun macht te behouden. Het liberale systeem heeft zijn geloofwaardigheid verloren. Intussen is in de Randstad de kerk een nagenoeg verdwenen verschijnsel.
De liberale politiek, die het christelijk geloof systematisch verdrong uit het publieke leven in de privésfeer, heeft een spoor van vernietiging en onderdrukking nagelaten. Sinds de 19e eeuw zijn de liberalen immers de aartsvijanden van de christenen. Er resteren alleen nog een aantal monumentale kerkgebouwen, weldenkende liberalen zijn immers geen cultuurbarbaren. Maar zij doen nog slechts dienst als museum, tentoonstellingsruimte of concertzaal.
Na de val van het liberale regime komt het vroegere bolwerk van de links-liberalen (D'66) Krasnapolsky in Amsterdam door een schriftelijke overeenkomst met het nieuwe gemeentebestuur in handen van een paar christelijke dissidenten (ja, zij zijn er nog, al was het voor lange tijd ondergronds) die er een christelijke school beginnen. Een zichtbaar teken van terug gewonnen terrein voor Jezus Christus. U zegt: een fantastisch verhaal. Ik antwoord: iets dergelijks speelde zich in 1990 af in St. Petersburg.

'Open Christianity'
Daar richtten Konstantin en Inga Ivanov de religieus-filosofische Society for Open Christianity op. Konstantin, filosoof van opleiding en professie, zat als dissident enkele jaren achter de tralies. Na de komst van Gorbatsjow herkreeg hij zijn vrijheid. De vereniging heeft een gecombineerde basis- en middelbare school alsmede een academisch instituut onder haar hoede. Waarschijnlijk vormt Open Christianity het eerste christelijke onderwijsinstituut in Rusland, indien we de theologische seminaries van de kerken niet meerekenen.
De directe aanleiding tot stichting lag in de onvrede die het echtpaar Ivanov, ouders van vijf opgroeiende kinderen, had met het reguliere staatsonderwijs. De val van het communisme heeft op de lesprogramma's en leermiddelen nog nauwelijks invloed gehad. De oude ideologie verdwijnt niet op een achternamiddag. Vandaar dat ze besloten een eigen onderwijsinstituut in het leven te roepen, dat zelfstandig is t.o.v. de staat, maar ook t.o.v. de Russisch Orthodoxe Kerk. Men wil een eigen onderwijsprogramma ontwikkelen, niet alleen voor het godsdienstonderwijs, maar voor alle vakken. Wel moet de school voldoen aan de eindtermen die ook voor staatsscholen gelden. In ruil hiervoor is de opleiding door de overheid erkend.
Het verhaal heeft wel enige verwantschap met de ontstaansgeschiedenis van het christelijk onderwijs in Nederland. Aanleiding: de gewetensnood van christen-ouders die hun kinderen niet langer wilden toevertrouwen aan geseculariseerd staatsonderwijs. Een organisatorische vorm die vrijheid van kerk en staat garandeert; vergelijk de motivatie van Kuyper bij de start van de Vrije Universiteit (1880) in zijn grote rede over Souvereiniteit in eigen kring.
Momenteel herbergt Open Christianity twee verschillende opleidingen. In de eerste plaats is er een elfklassige school, o.l.v. Inga Ivanov, die kinderen van 7 tot 17 jaar een volwaardige en kwalitatief hoogwaardige opleiding wil geven. In onze termen een basis- en een middelbare school ineen. De huidige cursus zijn er 200 leeflingen, vorig jaar 130. Men werkt dus met kleine klassen, die veel persoonlijke aandacht voor de leerlingen mogelijk maakt. De kinderen zijn afkomstig uit zowel christelijke als atheïstische of agnostische milieus. Tijdens een rondleiding langs en door de klassen trof mij (als leek) dat de leerkrachten met eenvoudige leermiddelen inventief wisten te werken.

Nederlandse steun
Aangezien alles van de grond af moet worden opgebouwd, is men zowel inhoudelijk als financieel afhankelijk van hulp uit het buitenland. Nederlandse steun speelt hierbij een belangrijke rol. De Rainbowstichting van voormalig EO-directeur Bert Dorenbos zorgt o.a. voor de organisatie van werkconferenties waarbij ervaren Nederlandse schooldirecteuren en onderwijsspecialisten samen met de Russische leerkrachten en de ouders werken aan de verdere opbouw van de school.
Deze herfstvakantie maakte o.a. drs. Wim Westerman van de Unie voor het Christelijk Onderwijs deel uit van de delegatie. Hij reist de halve wereld af i.v.m. steunprojecten van de Unie. Nergens in Oost-Europa had hij een zo'n goed draaiende school gevonden als in St. Petersburg! Het laat zich aanzien dat de school van Open Christianity op de projectenlijst van de Unie gaat komen.

Het academisch instituut
Naast de school is er ook een Academisch Instituut waar een vierjarige opleiding aangeboden wordt. Hiervan draaien inmiddels drie leerjaren met ongeveer 80 studenten. Er wordt een breed geschakeerd programma aangeboden op wetenschappelijk niveau met drie zwaartepunten: theologie, filosofie en moderne talen. Konstantin is directeur van deze opleiding. Doelstelling is om mensen af te leveren die kunnen werken in het (christelijk) onderwijs, de media en de hulpverlening. Op al deze gebieden is er een tekort aan vakbekwame christenen. Ook wil men in deze opleiding een brug slaan tussen de zgn. wereldlijke en geestelijke vakken.
Ivanov, die zelf tot de progressieve vleugel van de Orthodoxe Kerk behoort, is daarom buitengewoon geïnteresseerd in het westerse protestantisme, i.h.b. de calvinistische interpretatie en uitwerking daarvan. Deze zomer bezocht hij het Internationaal Wijsgerig Symposium van de Vereniging voor Calvinistische Wijsbegeerte. Als studiesecretaris van deze vereniging ben ik nu tweemaal bij Open Christianity geweest om op conferenties te spreken. Dit najaar heb ik op verzoek vanaf 31 oktober ook een aantal gastcolleges verzorgd over 'Calvijn en de wijsbegeerte'. De komende jaren zullen we deze activiteiten met financiële steun van de Europacommissie van het Werelddiakonaat (dus eigenlijk ook de lezers van dit blad) kunnen voortzetten.
Ivanov is van plan in zijn collegeprogramma structureel aandacht te geven aan de reformatorische traditie, zowel op theologisch als op wijsgerig terrein. Hij voelt heel goed aan dat hier de eenheid van het leven (voor Gods aangezicht) beter uit de verf komt dan in zijn eigen Orthodoxe traditie. Daar is een scherpe scheiding tussen het natuurlijke en het geestelijke leven, zoals in het westen bij de Rooms-Katholieke Kerk en in de protestantse scholastiek.
De docenten van het Instituut werken veelal op free lance basis, te vergelijken met onze Evangelische Hogeschool. Ook hier wordt gestreefd naar kwaliteit. Sommige theologiedocenten zijn afkomstig van de Geestelijke Academie (de theologische opleiding van de Orthodoxe Kerk), een paar filosofiedocenten van de Faculteit Wijsbegeerte van de Petersburgse Universiteit. Ook werken er een paar buitenlandse docenten, uitgezonden door zendingsorganisaties, in vaste dienst. Tenslotte komen er regelmatig westerse gastdocenten die colleges verzorgen over christelijke ethiek, de crisis van het christendom en de theologie van de Reformatie.

Openheid
Het lijkt me goed nog iets te zeggen over de naam van de Society, omdat daarin veel besloten ligt t.a.v. identiteit en missie. Ik denk dat de term 'open' in vier verschillende betekenissen uiteengelegd kan worden. Men beoogt in de eerste plaats een interkerkelijke onderwijsgemeenschap te zijn, waarbij men bedacht is op het onderhouden van goede contacten met de Orthodoxe leiders in kerk en academie, i.h.b. metropoliet Ioann. Tegelijk zoekt men zoals gezegd contact met westerse protestanten.
Vervolgens wil men zich internationaal oriënteren. Vandaar het aantrekken van buitenlandse (gast)docenten. Maar tegelijk wil men zich niet uitleveren aan het Westen en zoekt men een eigen Russische weg. Nederlandse onderwijsmethoden neemt men dan ook niet klakkeloos over maar worden aangepast aan de Petersburgse context.
In de derde plaats zoekt men heel bewust het gesprek met andersdenkenden, vooral met atheïsten en nihilisten. Binnen de Russische verhoudingen is dat heel opmerkelijk aangezien gelovigen en ongelovigen nauwelijks met elkaar in debat gaan. In ieder geval luistert de Kerk niet of nauwelijks naar de kritische vragen van buitenstaanders. Op dit punt verwacht ik dat de wijsgerige gespreksmethode van Herman Dooyeweerd haar vruchten zou kunnen afwerpen.
Tenslotte wil men in het verlengde hiervan zich confronteren met de vragen en problemen van de omringende cultuur en samenleving. En die zijn zoals u weet in het huidige Rusland zeer ingrijpend: politieke en economische instabiliteit, anti-semitisme en nationalisme, enz. In de sterk mysticistische Orthodoxe Kerk komen deze dingen nauwelijks aan de orde.

Een unieke locatie
Open Christianity is gehuisvest op een unieke locatie aan het oostelijk begin van de Newski Prospekt, de belangrijkste verkeersader en winkelstraat van de binnenstad. Het ligt op een steenworp afstand van het vermaarde Alexander Newski kloostercomplex, waar zich een kathedrale kerk bevindt alsook de Geestelijke Academie, het paleis van de metropoliet en een begraafplaats waar vele grote Russische componisten, literatoren en wetenschappers begraven liggen. Men vindt er o.a. het graf van Dostojewski met als opschrift Joh. 12 : 24. Het gebouw bevindt zich tegenover een metrostation en het afschuwelijk lelijke Moskouhotel, een groot hotel waar voornamelijk westerse zakenlieden en toeristen worden geherbergd. Het is ook een van de broed- en pleisterplaatsen van patserige maffia-figuren, maar ook van ontheemde zwervers en bedelaars.
Oorspronkelijk behoorde het kolossale pand (het vloeroppervlak bedraagt ca. 4000 m2) van Open Christianity toe aan de metro. Enkele jaren geleden heeft de gemeente het voor onbepaalde tijd in bruikleen gegeven, onder de voorwaarde dat Open Christianity het zwaar verwaarloosde en gehavende gebouw zelf zou renoveren. Hier wordt onafgebroken aan gewerkt, opnieuw met veel praktische hulp uit Nederland.
Zo is deze zomer de hele voorgevel hersteld en opnieuw geverfd door een groep afkickende drugsverslaafden van het Rotterdamse perron 0. Ook binnen worden er steeds meer ruimten opgeknapt en opnieuw ingericht. Zo is er inmiddels een kapel voor de weekopeningen, er is een miniboekhandel en het aantal kamers in het gastenverblijf wordt uitgebreid. Voor de schoolkinderen, die 's middags overblijven, en gasten is er een keuken alsook verschillende eetzalen. In de winter fungeert de keuken trouwens ook als gaarkeuken voor bejaarden en daklozen.

Conflict met het stadsbestuur
Deze zomer werd Open Christianity opgeschrikt door een dwangbevel van het gemeentebestuur (de afdeling voor onroerend goed) om voor 1 november 1994 het pand te ontruimen. Men wilde eenzijdig en zonder overleg het contract opzeggen. Ook werd geen vervangende locatie of schadeloosstelling in het vooruitzicht gesteld. En juridische procedures, wij zouden in zo'n situatie een kort geding aanspannen, zijn in Rusland nauwelijks mogelijk. Hiertegen is zowel door Open Christianity als door Nederlandse en andere buitenlandse organisaties die dit unieke experiment steunen heftig geprotesteerd.
Waarschijnlijk wil de gemeente het pand verkopen aan een projectontwikkelaar die er een appartementencomplex van gaat maken. Zonder het te kunnen bewijzen zit hier de maffia achter die de armlastige bestuurders een vette worst voor de ogen houdt. Het schijnt zo te zijn dat de Petersburgse maffia, in samenwerking met westerse bendes, met dergelijke transacties enorme hoeveelheden zwart geld kan witwassen. Voorzover de overheid dit niet actief steunt (alleen met smeergelden lijkt daar nog iets te bereiken) gedoogt ze deze praktijken op z'n minst.

Een bizar gesprek
Een paar dagen voor het verstrijken van het ultimatum is de hele Nederlandse delegatie met een aantal vertegenwoordigers van Open Christianity naar het stadhuis geweest voor een overleg met de verantwoordelijke bestuurders. Bij aankomst bleek opnieuw het bestuurlijk nihilisme van de overheid. Men wist zogenaamd niets van de daags tevoren gemaakte afspraak. Na enig aandringen werden we uiteindelijk afgescheept met een lagere ambtenaar, die niet onwelwillend het hele verhaal over de contractbreuk aanhoorde.
Tot driemaal toe stuurde hij zijn secretaresse naar zijn bazen met wie oorspronkelijk de afspraak was gemaakt voor een gesprek. Zij weigerden te komen. Voor de betreffende ambtenaar een buitengewoon pijnlijke situatie, temeer daar hij zo dom was steeds een andere smoes op te geven. Hij was duidelijk geïnstrueerd niet op argumenten in te gaan of toezeggingen te doen. Deze ambtenaar herhaalde slechts tot vervelens toe dat in de Russische Federatie wetten nu eenmaal dagelijks veranderen.
Aangezien verschillende gemeentelijke afdelingen die met deze kwestie bezig zijn nogal langs elkaar heen werken, heeft men nog een paar maanden nodig om tot een definitief besluit te komen. De acute dreiging van ontruiming is dus uitgesteld. Deze handelswijze bevestigt natuurlijk alle vooroordelen over de onbetrouwbaarheid van het Russische overheidsapparaat.

Internationale steun
Voor Open Christianity pleit behalve de tekst van het contract ook het feit dat het Nederlandse Consulaat een flinke subsidie heeft toegezegd voor een volgend jaar te houden conferentie over democratie. Hiermee is de Nederlandse regering ook partij geworden in dit conflict. Overigens verleende de consul-generaal alle noodzakelijke medewerking. De positie van Open Christianity wordt bovendien versterkt door een vrijwel zekere subsidie uit een pot van de Europese Gemeenschap.
Achter deze strijd om het gebouw schuilt natuurlijk een meer geestelijk conflict. Ik las in een krant dat ook de Orthodoxe Kerk steeds meer moeite ondervindt om in Petersburg gebouwen terug te krijgen. Men zegt dat de atheïstische krachten in het bestuurlijk apparaat van de stad de laatste tijd hun invloed uitbreiden.
Het echtpaar Ivanov stelt zich, gehard als ze zijn door een leven vol ontberingen, onverzettelijk op. Inga merkte een keer op dat het gebouw destijds was gekregen door gebed en dat het in deze spannende situatie alleen door gebed kan worden behouden.

Arthur Zijlstra, Amsterdam/St. Petersburg

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen