Principe en praktijk

Heschel, die we vorige keer citeerden, zegt, als het over positieve vulling van de sabbat gaat: 'noem de sabbat een verlustiging: een verlustiging voor de ziel en een verlustiging voor het lichaam. Omdat er zoveel handelingen zijn, waarvan men zich moet onthouden op de zevende dag, zou je kunnen denken dat Ik je de sabbat gegeven heb voor je misnoegen; Ik heb je de sabbat stellig gegeven voor je genoegen. Het heiligen van de zevende dag betekent niet: Je zult de ascese beoefenen, maar in tegendeel: Je zult hem heiligen met je hele hart, met je hele ziel en met je hele verstand. Heilig de sabbat door uitgelezen maaltijden, met mooie gewaden; verlustig je ziel met vreugde en Ik zal je belonen voor die vreugde.'

Daarom onderstreep ik het positieve van de puriteinse zondag. Want dat is toch het waardevolle, dat de Puriteinen en de Nadere Reformatie ons ten aanzien van de zondag hebben nagelaten: àlles een keer opzij! Gericht op de heiliging van de Naam! Als het er dan ook maar om gaat, dat we de Heilige Geest in ons laten werken. Als dàt zo is, zal de zondag nooit een dag kunnen zijn van 'raak niet en smaak niet en roer niet aan…', een dag van landerigheid en verveling, een dag waarvan kinderen zeggen: fijn als het weer maandag is.

Bruid
Als we met elkaar zo positief de waarde van de zondag beleven als heiliging van de Naam en als we de Heilige Geest in ons mogen laten werken, kan er een heleboel omheen zijn in het gezin, dat niet in strijd is met de heiliging van die dag, maar dat het karakter van die dag ook als gezinseenheid tot uitdrukking wil brengen.
In Israël wordt de sabbat begroet als een bruid, elke week weer. Die ga je tegemoet, zoals je een bruid tegemoet gaat, op de vrijdagavond al.
Wij zijn nogal wat kwijt geraakt in de christelijke gemeente. De voorbereiding van de zondag begint niet meer op de zaterdag. Het karakter van de zaterdag is wat dat betreft ook sterk veranderd. Het is een uitgaansdag, een uitgaansavond; jongelui, die 's avonds laat nog weggaan en 's morgens vroeg terugkomen van hun genoegens. Is dat de voorbereiding van de zondag? Is dat een tegemoet gaan van de zondag als een bruid?
In ieder geval mogen we ook op zondag rusten van ons boze werken. 'Laat ons verheugd van zorg ontslagen Hem roemen. Die ons blijdschap geeft'.

Arbeid
Intussen valt niet alle werk stil op zondag. Er zijn werken van noodzakelijkheid. Het leven van mens en dier gaat door. Aan de orde en de rust in de samenleving moet aandacht gegeven worden; die moet worden bewáákt. Van tijd tot tijd lopen we hier allemaal tegen de problemen aan. Onze tijd is wel uitermate complex geworden als het gaat om de vraag waar de grenzen liggen. Onze vertechniseerde samenleving brengt immers met zich mee, dat de grens vaak veel moeilijker te trekken is als het gaat om de vraag waar we spreken moeten overwerken van noodzakelijkheid en waar arbeid niet echt nodig is. Ik citeer prof. Douma:
'De zondag is een rustdag, maar niet voor iedereen. Een politieagent heeft dienst, een verpleegkundige eveneens, terwijl ook de predikant een drukke dag heeft. De drie voorbeelden corresponderen met een onderscheiding die al heel oud is: Op de rustdag zijn de werken van noodzakelijkheid, van barmhartigheid en van godsdienst geoorloofd. Uit de voorbeelden die gegeven worden, blijkt dat de grenzen vloeiend zijn. Het werk van bv. een verpleegkundige kan evengoed onder de werken van noodzakelijkheid als onder die van barmhartigheid gerekend worden. De bekende driedeling is nuttig als vuistregel, maar meer waarde moeten we er niet aan hechten.
Ieder is ervan overtuigd, dat er op zondag werk verricht moet worden. De samenleving en behoeftigen mogen ook op zondag niet om hulp verlegen zitten. Politie en brandweer moeten alert zijn. We bezoeken onze familieleden en vrienden in ziekenhuizen of andere tehuizen. En het spreekt vanzelf, dat op zondag niet alleen de predikant en de koster, maar nog veel meer mensen in de weer zijn om van de zondag een zondag te maken.
Moeilijker wordt het, wanneer we moeten aangeven welke arbeid nu wel of niet op zondag noodzakelijk is. Reeds in een agrarische samenleving kon dat problemen geven. Keizer Constantijn riep voor zijn hele rijk de zondag uit als rustdag, maar liet toe dat de landarbeiders werkten om te zaaien en in te planten.
Er zijn ook gereformeerde theologen geweest, die met een beroep op deze wet landarbeid op zondag (soms) geoorloofd achtten. Ook in een agrarische samenleving kunnen er dus problemen zijn. Mag men op zondag hooi of koren redden, dat anders een prooi wordt van het slechte weer? Mag men produkten afdekken tegen plotseling invallende vorst? Waarom wel een brand blussen, iets wat in ieder oude gereformeerde casuïstiek op zondag een werk van noodzakelijkheid heet, en waarom datzelfde niet gezegd van het redden wat er te redden valt als de oogst verloren dreigt te gaan?'

Zomaar een stukje over de praktijk van prof. Douma, die verder kloeke lijnen trekt. Douma laat duidelijk zien waar het spanningsveld ligt.

Waakzaam
Dit gezegd hebbende, zeg ik nog eens, dat het in onze tijd vaak veel moeilijker is geworden om de grenzen aan te geven. Ik denk aan de andere kant, dat we in onze tijd ook extra waakzaam hebben te zijn, vanwege de secularisatie. Prof. dr. J. van den Berg zegt: 'Afbrokkeling van de zondagsrust is meestal één der symptomen van de ontkerstening van de samenleving.' Als wij ons bevinden in een samenleving, waar de secularisatie toeslaat, dan is het eerder zo, dat wij als gemeente in de ban komen van de negatieve invloed van de secularisatie, dan dat wij zelf positief op de secularisatie ingaan. Daar is een spiraalwerking. De secularisatie zelf bepaalt de zondag.

Wat zijn dan de kenmerkende dingen van de secularisatie als het over de zondag gaat?
Ik noem eerst de recreatie. De verkorting van het arbeidsproces voor de individuele mens, de verkorting van zijn werkweek, brengt met zich mee een toenemende hang naar recreatie en 'erop uitgaan'. Hebben we in de loop van de tijd niet gezien, dat hier zich een glijdende schaal aftekent, juist ook in de praktijk van de christelijke gemeente, zodat de zondag, àls het nog een halve dag is, in ieder geval óók een halve dag is voor de recreatie? Dat heeft dan niet meer te maken met de vraag welke vrijheid we hebben, hoe zich de nieuwtestamentische zondag onderscheidt van de oudtestamentische sabbat. Hier worden we wereldgelijkvormig en komen we in de ban van de secularisatie. Dan is er verder de kwestie van de economie. Dat is een geduchte factor inzake de praktische beleving van de zondag.
De wetgeving wordt steeds ruimer als het gaat om de mogelijkheden voor openstelling van winkels op zondag. De Europese eenwording draagt daar het hare nog toe bij. We hebben altijd nog een landje, waar lange tijd de puriteinse zondagen wel allerwegen doorgewerkt heeft. In allerlei landen van West-Europa is dat echter helemaal niet het geval. En probeer dan nog maar in het verenig(en)de Europa op te komen voor het karakter van de zondag. De economie in het groot en in het klein gaat hier gelden en haar tol eisen. Het zal van mensen binnen de gemeente dan ook in toenemende mate een beslissing vragen om de zondag te beleven als heiligdom in de tijd, voor zichzelf en voor het gezin.
Als het veilig stellen van de zondag economische offers vraagt, vraagt dat van de christelijke gemeente zelf intussen ook solidariteit ten aanzien van diegenen, die dat offer moeten brengen. Natuurlijk is er een grijs gebied. Maar het is volstrekt duidelijk waar het gaat om echte recreatie, die wereldgelijkvormig is, en ook waar het gaat om louter economische motieven.

Hier kunnen we ons spiegelen aan Israël. Alles ligt stil op de sabbat, geen vliegtuig op de sabbat, al kost het nog zo veel. De sabbat is het eerste, ook in de samenleving. Deze staat ook in Israël onder spanning, onder aanvechting. Maar hier heeft men toch nog iets ervan, dat onze belangen moeten wijken voor de heiliging van die dag.

Restgemeente
Juist nú, in een tijd van secularisatie, in een paarse samenleving, zou de zondag van de restgemeente – want daar kan men in allerlei situaties in grote steden, maar ook in middelgrote steden en ook in andere plaatsen van het land best al over spreken – een opgericht teken kunnen zijn in onze samenleving.
Die enkele kerkganger in een stadswijk, die naar zijn kerk gaat. De klokken die hier en daar nog luiden.
De gemeente, die naar de kerk gaat om het Woord Gods te horen.
Vooral de gemeente, die het werk het werk laat, ook al kost dat geld.
Een opgericht teken in onze geseculariseerde samenleving, ongeacht de consequenties.
De zondag is voor God en wij vullen die dag allereerst in voor de heiliging van de Naam. En daar mag de rust helemaal in meekomen.

Sociaal
Als we ook in de samenleving weer eens echt zicht gingen krijgen op het verband tussen de zondag en de sociale kwestie?
Als één dag per week al het werk, dat niet hoeft te gebeuren, eens zou rusten, dat de mens helemaal tot rust zou kunnen komen!
Dr. C. B. Posthumus Meyes zegt in zijn proefschrift over de zondag: 'We moeten een keer van ophouden weten.' Dat is gewoon ook een sociaal punt. Misschien moeten we zeggen, dat vandaag op de zondag het milieu nog wel het meest wordt vernield, als de recreanten namelijk bumper aan bumper staan. Het verkeer is grandioos op de wegen. Als we weer eens de autoloze zondag zouden invoeren. We zouden in ieder geval al eenzevende deel van de milieuproblematiek nader bij een oplossing brengen. Het sabbatsjaar in het Oude Testament geeft ons voldoende aanknopingspunten om ook dàt verband te leggen tussen de zondag en de sociale kwestie.

Getuigenis
Mag de zondag echter vooral een getuigenis zijn?
Dat zal het zijn als de kerkdienst een gebeuren is; als de kerkdienst een gebeuren is rondom Christus.
Als voor de christelijke gemeente de zondag de dag is van de Opstanding van Christus en zo de dag des Heeren, welnu, dan zal Zijn Naam op die dag worden uitgezegd. Dan zal de vreugde in Hem vanwege de verlossing op die dag worden uitgezegd. Dan zal men daar ervaren, dat de Heilige Geest in ons werkt op die dag door het Woord.
Vanwege de opstanding van Christus heeft de zondag, de eerste dag van de week, een nieuwe heiliging gekregen. De heiliging van de zondag ligt vooral daarin, dat Hij als de Opgestane het middelpunt is in de eredienst en dan ook in onze verdere beleving op de zondag.

v. d. G.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen