Het morele fundament van onze samenleving

Onder de titel, die boven deze bijdrage staat, werd vorige week zaterdag het wekelijkse radiogesprek 'Deze week' gevoerd. Het werd gevoerd naar aanleiding van het toenemende geweld in onze samenleving. Daarop wil ik in het hiervolgende ook nog doorgaan. Eerst echter geef ik kort aandacht aan wat de afgelopen week de gemoederen zeer beroerde, de parlementaire enquête inzake de Bijlmerramp. Het één staat ook niet los van het ander als het gaat, om 'het morele fundament van onze samenleving'.

Vertrouwen
Premier Kok heeft duidelijke taal gesproken. Het was ontoelaatbaar, dat bij de Bijlmerramp met het El Al vliegtuig in 1993 op Schiphol door de verkeersleiding, een half uur na het gebeurde, de toezegging werd gedaan, dat informatie over de lading niet naar buiten toe zou worden doorgegeven. De premier maakte zich terecht zorgen over de consequenties van een en ander als het gaat om het vertrouwen van het volk in de rechtsstaat. In brede lagen van het volk toont men zich geschokt over wat bij de parlementaire enquête voor het voetlicht is gekomen. Door wat nu openbaar komt is het vertrouwen in 'de politiek' geschaad. Wie, óók van de bewindslieden, is de laatste zes jaar echt op de hoogte geweest van wat nu openbaar komt? Hoe betrouwbaar is informatie, die van overheidswege aan het volk wordt verstrekt? De komende weken zullen het verder leren.

El Al
Intussen blijft één verantwoordelijke tot heden nog redelijk buiten beeld. De Israëlische vlietuigmaatschappij El Al heeft kennelijk de jaren door, met name vanaf de Jom Kippoeroorlog in 1974, op Schiphol een bizondere bejegening gekregen. Dat blijkt op zich al als men let op de bizondere militaire bewaking rondom vluchten van El Al. Dat is nodig voor de veiligheid van reizigers van en naar Israël. Het is echter ook nodig voor de veiligheid van de vlieghaven zelf, gezien de terreur van tijd tot tijd op Israëlische doelen.
Kennelijk echter heeft Israël ook een bizondere bejegening gekregen voor vluchten in het algemeen. Dat daartoe nu blijkt te behoren het zwijgen over gevaarlijke lading bij een ramp als de onderhavige, moet onbegrijpelijk worden geacht. Zeker, een half uur na de ramp heeft El Al gemeld, dat het vliegtuig gevaarlijke lading aan boord had. Maar wel met het verzoek erbij erover te zwijgen. Daardoor werd echter het leven van anderen, van brandweerlieden en andere hulpverleners, in de waagschaal gesteld. Dat nu verdraagt zich niet met de beoogde zorgvuldigheid, die in Nederland ten aanzien van El Al-vluchten wordt betracht.
Het is in Israël een staande uitdrukking, dat wie het leven van één mens redt de hele wereld redt. Wat moeten we dan wel denken van het feit, dat hier het leven of de gezondheid van velen wetens in gevaar werd gebracht? Als het gaat om vertrouwen in de politiek, rijzen hier ook vragen in de richting van de Israëlische autoriteiten. Het is in Israël ook een staande uitdrukking, dat Israël niet zal worden als andere naties. Bedoeld is dan dat aan Israël de thora als leefregel der gerechtigheid is gegeven. De joodse auteur dr. F. de Meyer schreef daarover: 'Hoewel in de jonge staat Israël in korte tijd heel wat verwezenlijkt is, is Israël tot dusverre niet het ideaal gebleken, waarvan de profeten droomden.' Dat moet ook worden gezegd wanneer we zien hoe Israël tot heden met de (gevolgen van de) ramp is omgegaan.

Het gaat bij het onderzoek, dat gaande is, om de basis van vertrouwen in de politiek alhier; het gaat ook om de basis van vertrouwen in het handelen van de Israëlische autoriteiten, aan wie te onzent kennelijk veel vertrouwen is geschonken.

Perversie
Op het zaterdag ll. gehouden congres van D'66 heeft ook politiek leider T(hom) de Graaf zich in verband met de uitkomsten van de parlementaire enquête bezorgd uitgelaten over het vertrouwen in de politiek. Hij gaf echter ook al eerder signalen van bezorgdheid af, namelijk in verband met het toenemende (straat)geweld in de samenleving. Dagblad Trouw ontlokte hem in een interview zelfs de opmerking, dat de vrijheid in onze samenleving is 'geperverteerd en vercommercialiseerd'.
Vrijheid, zegt hij, wordt nu opgevat als 'vrije keuze' en 'de verantwoordelijkheid' van de mensen is daaronder weggeschoven. De heer De Graaf laat er overigens geen onduidelijkheid over bestaan dankbaar te zijn, dat zijn generatie zich heeft bevrijd van 'een knellende, van bovenaf opgelegde moraal' en dat hij zo ook 'opgelucht' de kerk – in zijn geval de Rooms Katholieke Kerk – verliet. Maar nu zijn we toch – aldus de D'66-voorman – te ver doorgeschoten: 'Je ziet die vervlakking in de hele westerse samenleving. Het is een permanent streven naar directe behoeftenbevrediging'.

De zorgen over decadente ontwikkelingen binnen onze samenleving nemen ook bij andere overheidspersonen toe. Die zorg wordt voor een belangrijk deel bepaald door het (straat)geweld, waardoor de samenleving regelmatig wordt opgeschrikt, met name wanneer daarbij doden zijn te betreuren. Het drama in Gorinchem is het laatste sprekende voorbeeld. Minister-president Kok spreekt van onmacht van de overheid. Hij heeft er slapeloze nachten van. Maar minister Korthals Altes van justitie zei, naar aanleiding van het gebeurde in Gorinchem, dat de samenleving zelf verantwoordelijk is voor de veiligheid en niet de overheid.

Persoonlijk
Het moge duidelijk zijn, dat er inderdaad bij de samenleving zelf een hoge verantwoordelijkheid berust. Ieder mens is verantwoordelijk voor zijn eigen daden. Maar hier ligt toch ook een taak voor de overheid. Zij heeft door wetgeving en politie het kwaad te beteugelen, opdat het leven onder de mensen ook in goede orde toegaat. Het gaat niet alleen om persoonlijke verantwoordelijkheid.
Eerlijk gezegd doen de tranen, die bewindslieden van 'paars' schreien omtrent ontwikkelingen in de samenleving, denken aan die der krokodillen. In het genoemde radioprogramma 'Deze week' merkte de heer van Middelkoop (parlementariër voor het GPV) op, dat men regelmatig bewindslieden, alsook anderen van 'paars' in de politiek, persoonlijk hun zorg kan horen uiten over genoemde ontwikkelingen, terwijl ze er politiek gezien geen consequenties uit trekken. Men wil ook in een persoonlijk interview nog wel zeggen of toegeven, dat het niet goed gaat. De publieke of de publiek gedoogde afbraak van normen en waarden gaat echter onder paars, dat wil zeggen onder dezelfde bewindslieden, onverminderd door, hetgeen tot uitdrukking komt in allerlei (in voorbereiding zijnde) wettelijke bepalingen zoals ten aanzien van: het homohuwelijk, opheffing van het bordeelverbod, het verstrekken van heroine voor verslaafden. En terwijl hete tranen wordt geschreid over het geweld, is er ten aanzien van voetbalvandalisme sprake van non-beleid en is er ten aanzien van wat de media ook aan geweld en perversie voor het voetlicht brengen sprake van verregaand gedoogbeleid.

Ligt de verantwoordelijkheid voor dit alles bij de samenleving? Ook! Zo het volk zo de priester, zegt de profeet Jesaja (24 : 2). Deze breidt dit verder uit naar andere relaties: necht en heer, koper en verkoper, lener en ontlener. Zulks geldt ook volk en de overheid: zo het volk, zo de overheid. Maar de overheid heeft toch ook een eigen verantwoordelijkheid als het gaat om de leefbaarheid en de veiligheid voor het volk?
Zorg omtrent perversie en vercommercialisering van de vrijheid in de samenleving zouden we ook graag, wil de zorg geloofwaardig zijn, zien doorvertaald in politiek beleid. En dat ontbreekt.

Profeten
Vandaag werpen zich de één na de ander profeten van de secularisatie op, onder wie ook bewindslieden. Te denken valt aan Rex Brico in de NRC, Cornelis Verhoeven in Trouw, Thom de Graaf binnen D'66. Ze hebben allen zo hun twijfels of het wel goed gaat. Maar de één voor de ander laat weten, dat we niet terug moeten naar een moraal, die ons van 'de Andere Zijde' toekomt.
Israël, en de christelijke kerk met Israël, weet al enkele duizenden jaren lang van heilzame waarden en normen, die reeds op de Sinaï zijn gegeven. Prof. dr. B. Smalhout schreef in zijn column in De Telegraaf, dat deze tien woorden vandaag in elk schoollokaal zouden moeten hangen en vooral in de vergaderzaal van de Tweede Kamer en in het torentje van Kok. Want 'als maatschappij zijn we op alle punten van Mozes' wet in de fout gegaan'.

Gevreesd moet worden, dat vele profeten van de secularisatie vandaag wel de gevolgen van het moderne vrijheidsdenken betreuren maar niet het principe ervan ter discussie stellen.
De gevòlgen zijn bedreigend voor mensen, in hun consumptief gedrag, in hun ik-gerichte leven, in hun op vrijheid-blijheid gestoelde levenspatroon. Maar intussen ontbeert de samenleving een moreel fundament. Het individualisme en de individuele vrijheid zijn op zich normerend geworden. Daaraan mag niet worden getornd.

Niet terug(?)
We kunnen (en mogen) niet terug naar vroeger zeggen de moderne profeten. Dat zal op zich waar wezen. Tijd is vooruitgericht. De vraag is echter waar ook vandaag een valide fundament voor de samenleving is te vinden.
De kerk heeft haar richtinggevende positie in de samenleving goeddeels verloren. Maar heeft de kerk toch niet een van verre tijden overgeleverde boodschap, waaraan ook voor het heden heilzame nonnen zijn te ontlenen, die ook voor cohesie, voor samenhang in de samenleving zorgen?

Het is opmerkelijk, dat mensen vandaag, bij gebrek aan saamhorigheid, nochtans in toenemende mate, met name na uitingen van gruwelijk straatgeweld, plekken zoeken om samen te zijn. We denken aan de stille tocht in Gorinchem, waaraan duizenden mensen deelnamen. Zo'n tocht of zulk een samenzijn krijgt iets van moderne devotie, met de slachtoffers als centrum. Dat gebeurt overigens pas als er dodelijke slachtoffers vallen. Na grootschalig voetbalvandalisme valt zoiets buiten de termen. Het grote (voetbal)feest moet kennelijk doorgaan.

Alle uitingen van zorg en verontwaardiging, hoe krachtdadig ook vertolkt, dragen een cosmetisch, een oppervlakkig karakter, wanneer het ontbreken van een moreel fundament voor onze samenleving niet fundamenteel aan de orde wordt gesteld. Een houdbaar en waardevast fundament raakt volk en overheid. Het raakt de verantwoordelijkheid van het volk en de geloofwaardigheid van de politiek.
Wat ons betreft ligt dat fundament nog immer in Hem, die heeft gezegd, dat Hem alle macht is gegeven in hemel en op aarde en van Wie geldt, dat Hij de machten heeft overwonnen op het Kruis. De heilzame geboden, reeds op de Sinaï gegeven, zijn in Hem ver-vuld en zo ook ge-vuld met belofte voor mens en samenleving.'

v. d. G.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen