Johannes Chrysostomus

Zo'n twaalf jaar verbleef Chrysostomus als presbyter in Antiochië. Toen kwam er een verandering in zijn levensloop. Zijn naam was intussen in geheel het Oost-Romeinse Rijk bekend geworden. Een keizerlijk diplomaat, met name Eutropius, reisde eenmaal door Antiochië en hoorde toen Chrysostomus preken. Getroffen door zijn goede gaven achtte hij hem het beste geschikt de vacante plaats van Nectarius, de bisschop van Konstantinopel, te vervullen. Door zijn invloed aan het hof deed Eutropius alles om Chrysostomus daar te krijgen. Het gelukte wonderwel, maar ieder wist intussen wel dat de Antiochiërs hun leraar niet licht zouden laten vertrekken.

Bovendien miste Chrysostomus elke ambitie om hogerop te gaan. Daarom werd een list gebruikt. Terwijl men te Antiochië nog geheel onkundig was van deze benoeming, werd Chrysostomus tot een geheim onderhoud op een zekere plaats buiten de stad uitgenodigd. Toen deze niets kwaads vermoedend daarheen ging, maakte men zich van hem meester, zette hem in een wagen en voerde hem in aller ijl naar Konstantinopel. Er bleef voor onze presbyter geen keus over dan zich naar het keizerlijk besluit te voegen. De vorst was in feite ook heer en meester over de kerk. En zo werd hij in het begin van 398 tot patriarch van Konstantinopel ingehuldigd.

Zijn werk daar was lang niet gemakkelijk. Geheel Konstantinopel was vol van kuiperijen. De keizer zelf was een zwakke persoonlijkheid, de keizerin daartegenover eergierig en ijdel, het hof zedeloos en vol gekonkel. De geestelijkheid was verwereldlijkt en onder het volk waren vele dwaalleren gangbaar. De polarisatie gaf aanleiding tot felle strijd. Chrysostomus liet zich intussen door dit alles niet in de war brengen. Hij nam eerst de situatie goed in ogenschouw, stelde de diagnose om zo te zeggen en begon toen onverschrokken maatregelen te nemen tegen de wantoestanden.

Hij eiste van de priesterschap, die in weelde en lediggang leefde eenvoud en geestelijke zin. Hij zette een rij van bisschoppen af, die hun ambt door simonie hadden gekocht en hij hield zijn eigen hofhouding hoogst sober. Hij gaf het gemeenteleven een goede organisatie. Vermoedelijk zouden wij wel enige bezwaren hebben tegen sommige maatregelen. Maar wij moeten deze zien in het licht van zijn tijd. Een verwoest gemeentelijk leven eist nu eenmaal een andere aanpak dan een geordend. Vooral liturgisch heeft hij nogal enige vernieuwingen ingevoerd, die noodzakelijk waren om willekeurige chaos te beteugelen. Met name was hij diaconaal bezig. Hij liet hospitalen bouwen, spoorde vrouwen aan tot hulp aan zieken en behoeftigen en zo waaide door de stad een andere wind.

Vijandschap kon evenwel niet uitblijven, vooral niet omdat Chrysostomus niemand naar de ogen keek. Goed gesitueerde mensen verweet hij hun liefdeloze levenswijze. Al gauw werd hem nodeloze gestrengheid verweten. Hij schrok ook niet terug in zijn preken de pronkzucht en de luxe van het keizerlijk hof aan de kaak te stellen. Daardoor verspeelde hij de gunst van keizerin Eudoxia. Onder voorwendsel van dwaalleer en belediging van de keizerin gelukte het de vijanden Chrysostomus te verbannen. Toen het bekend werd dat hij verbannen werd, ontstond er onder het volk een oproer. Maar het hielp niet. Chrysostomus moest gaan. Intussen kwam er in de nacht daarop een verschrikkelijke aardbeving, die hele delen van de stad vernielde. Keizerin Eudoxia zag dit als een vingerwijzing van Boven om de bisschop terug te halen. En zo trad hij op met een meeslepende prediking, waarin hij niet vleide, noch terugschrok, het bijbelse licht over deze gebeurtenis te verbreiden.

De vrede bleef evenwel maar kort. De verhouding staat en kerk in de toenmalige omstandigheden was uiterst gespannen. Chrysostomus schroomde niet bepaalde ongeregeldheden in de keizerlijke hofhouding en regering openlijk te veroordelen. Tenslotte wist Eudoxia het zover te krijgen, dat Chrysostomus voor de tweede maal werd verbannen. Eerst ging hij naar Armenië, even later naar de Kaukasus. Twee soldaten bewaakten hem op de voetreis daarheen. Zijn krachten begaven het op de 14e september 407 na een reis van drie maanden in Komona. Chrysostomus stierf met zijn lijfspreuk op de lippen: God zij geloofd voor alles.

Dertig jaar later is zijn gebeente plechtig naar Konstantinopel teruggebracht en daar ter aarde besteld. Daarmee was natuurlijk het onrecht aan hem begaan niet vergoed. Het nageslacht bewaarde hem vooral in herinnering wegens zijn zeldzame redenaarsgaven en nog heden klinkt over de tijden heen zijn woord aan de christenheid: de tijden veranderen; ons doel blijft: dat het de gemeente Gods wel gaat!

Nemen wij nu bij wijze van toepassing de wenken bijeen, die dit leven van de kerkvader ons geven, dan laten wij ze maar eenvoudig hier volgen. Eerst wel deze: wat is een vrome moeder een grote zegen! Een moeder heeft invloed, meer dan een vader, op haar kind. Reeds de Heilige Schrift, maar ook de kerkgeschiedenis geeft ons vele namen aan van fijnzinnige vrouwen, die beslissende invloed uitoefenden op jongens. Het behoeven niet uitdrukkelijk moeders alleen te zijn, er zijn ook eenvoudige dienstboden geweest, ongetrouwde tantes, ondergeschikten, die door hun voorbeeldige levenswandel aantrokken en wegwijzers werden. Een eenvoudig gebed vermag veel. Door hun omgang maakten ze indruk op jonge mensen sn bleven zo richtingbepalend voor jonge levens. Men zou er een geschiedenis over kunnen schrijven. Wij naderen hier de diepte van het christelijk leven. Niet de academische glorie, niet de glans van het predikantschap doet het. Ware zegen geeft alleen… een vrouw of een moeder die bidt en offerbereid is.

Daarnaast hebben wij dan de serieuze opvoeding. Het geestelijke ambt kan de zorgvuldige voorbereiding niet missen. Wijsbegeerte, welsprekendheid, letterkunde – laat het dan heidense voortbrengselen zijn, ze mogen tot vorming gebruikt worden. Liever, ze moeten bestudeerd worden. Nog altijd heerst onder ons minachting van de studie.
Of althans de gedachte, dat deze wetenschappen van minder waarde zijn. Maar gebruikten de Israëlieten ook niet het zilver en het goud van de Egyptenaren bij het maken van de tabernakel? Alleen moeten wij op onze hoede zijn de gave van de onderscheiding der geesten terdege te gebruiken.

Een derde wenk kan hier volgen. Wij willen allerminst enige monnikerij aanbevelen. En toch – wie kan het geestelijk ambt uitoefenen zonder enige ascese en discipline? Chrysostomus heeft volhardend zelfbeheersing nagestreefd. Welnu, welke prediker kan zonder intoming van persoonlijke grillen en kuren? Wij zullen zelf moeten staan onder de sturende kracht van het Woord. Daarmee streven wij geen wereldvreemdheid na, maar een uiterste integratie van wel in de wereld te staan en toch niet van de wereld te zijn. Zo behoeven wij aan de ene kant verachting van alle lof en aan de andere kant zeggingskracht.

Dat brengt tot een vierde overweging. Chrysostomus had de gave het Woord Gods met het volle mensenleven in aanraking te brengen. Hij bezag het bonte leven, geleid aan de hand van het Woord. Hij bepreekte doorlopend gehele bijbelgedeelten aaneen. En weet u, wat dan treft? Willen wij het stadsleven kennen uit die dagen, dan moeten wij zijn preken lezen. Hij gaf zijn ogen de kost in de wereldstad. Of het nu de renbaan is, of het theater, de markt of het hof – het komt alles bij hem voor. Hij was een mensenkenner van de eerste orde. Was er enige gebeurtenis, die het gemeentelijk leven beroerde – Chrysostomus besprak deze en gaf commentaar uit het Woord.

Wij komen bij een vijfde punt. Chrysostomus kende geen mensenvrees. Zijn levenslot bewijst het. De toenmalige verhouding tussen staat en kerk was uitermate gespannen. De kerk is in de wereld zonder van de wereld te zijn. Zij is geroepen op de wereld te werken, zonder zich door haar te laten beheersen. Chrysostomus leefde in een situatie waarin de staatsmacht veelszins de kerk aan banden legde. Dat hij geweigerd heeft zich door die macht te laten knevelen, maar volop het recht van het Woord heeft laten klinken, eert hem ten volle. Het komt ons vóór, dat bij het voortwentelen der eeuwen de verhouding staat en kerk wel weer opnieuw actualiteit zal ontvangen. Het is namelijk een merkwaardig gegeven van onze levensperiode hoezeer de trekken van de begintijd van het christendom zich weer herhalen.

Daarmee komen wij tot een conclusie. De betekenis van Chrysostomus ligt niet op wetenschappelijk gebied. Zijn praktische aanleg en zijn praktische activiteit hebben hem beroemd gemaakt. Als theoloog heeft hij op de ontwikkeling van de christelijke leer maar een geringe invloed uitgeoefend. Daarentegen was hij een meester in de mededeling van de Schriftwaarheid aan de gemeente. Niet de dogmageschiedenis, maar de pastorale theologie heeft hij verrijkt. Exegetisch volgde hij niet de allegorese, maar de historisch grammaticale zin van het bijbelwoord. Op deze manier ontwikkelde hij de zedelijke en godsdienstige waarheden uit de zin van de Schrift. Hij was geen systematisch denker, maar leefde in volle kracht wanneer hij de praktische vragen van het dagelijkse leven van de Schrift uit onder het licht stelde. Vrijmoedig en open naar alle zijden heeft hij de levensrealiteit van zijn tijd bekeken. Allerminst als een droge kamergeleerde, sprak hij Gods Woord levendig en aanschouwelijk. Wie de moeite neemt bijvoorbeeld in vertaling gehele bijbelboeken, door hem bepreekt, door te lezen, ontmoet een warme persoonlijkheid. Als zodanig is hij nog van waarde voor onze huidige generatie: De lectuur van deze klassieke prediker scherpt op en maakt creatief.

A. van Brummelen, Huizen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen