Op reis in Frankrijk (en Genève)

Voor velen is Straatsburg ongetwijfeld de stad waar de Raad van Europa en het Europarlement zetelen. Het is de moeite waard de gebouwen daarvan te bezichtigen en eens te toeven in het mooie er tegenover liggende park l'Orangerie. Maar er is veel meer.
Straatsburg is de stad waar Calvijn drie jaar predikant was van de betrekkelijk kleine Franse vluchtelingengemeente. En vooral: de stad van Martin Bucer.

[Tekst afbeelding: Martin Bucer]

Reformatie
De Reformatie vond betrekkelijk vroeg ingang in Straatsburg. Dat had mede te maken met het feit dat de stad een zgn. vrije rijksstad was, dat wil zeggen, een toevluchtsoord voor velen.
Naast Martin Bucer, die de stad ongeveer 25 jaar diende, en Calvijn, waren er andere predikanten van naam, onder andere Wolfgang Capito. Bucer moest in 1548 door het interim van Karel V de stad verlaten. Hij vertrok naar Cambridge (Engeland), waar hij drie jaar later stierf.

Kathedraal
Onze eerste gang is naar de Dom of kathedraal, de 'schoonste, de meest majestueuze kathedraal van geheel Europa', las ik bij de Calvijn-biograaf Doumergue. In ieder geval is ze een van de beroemdste gotische kathedralen in Europa. Van hieruit verbreidde de gotiek zich verder over Zuid-Duitsland.
Opvallend is de spitse noordtoren, 142 meter hoog. Kennelijk door geldgebrek, zoals dat meer bij de bouw van kathedralen het geval was, werd de zuidtoren niet afgebouwd en bereikt deze maar een hoogte van 65 meter. De indruk wordt gewekt dat de kathedraal, wat haar ene toren betreft, geamputeerd is.

Eerste protestantse eredienst
Wat ons het meest interesseert is, dat in deze kathedraal, in de wat lager gelegen St. Jan-kapel (in de noordbeuk bij het koor) in 1524 de eerste protestantse eredienst werd gehouden, dat wil zeggen dat er gepreekt werd in de volkstaal en het avondmaal in beide gestalten, brood en wijn, werd gevierd. Gedurende anderhalve eeuw, van 1526 tot 1681, behoorde de kathedraal toe aan de Reformatie. Dan wordt de kerk weer rooms-katholiek, wat ze tot in onze tijd nog is.
Er is een groot aantal mooie dingen in de kathedraal te zien: de rijk gebeeldhouwde preekstoel (1487), de prachtige gebrandschilderde ramen, en het astronomisch uurwerk in de zuidbeuk (1838): lk eerste kwartier laat het slagwerk een kind voorbij trekken, elk half uur een jongeman, elk volgend kwartier een volwassen man en op elk heel uur een grijsaard. De boodschap is duidelijk: wij vliegen daarheen (Psalm 90 : 10).

Kerk en synagoge
Er is nog iets wat de moeite van het bekijken waard is. Aan het zuidelijke portaal van de kerk staan twee beelden, vrouwenfiguren die respectievelijk de kerk en de synagoge symboliseren. De kerk is triomferend, met kroon, kelk en kruis. De vrouw die de synagoge voorstelt, is geblinddoekt. Het tekent de verhouding van de kerk ten opzichte van het jodendom in die dagen. Dergelijke voorstellingen komen meer voor in de kerken in Duitsland (Straatsburg was voorheen Duits) en hebben in de gedachten van velen dikwijls meer kwaad dan goed uitgewerkt.

Bijbeldrukker
Straatsburg was in de tijd der Reformatie ook de stad van de vele drukkerijen. Dankzij deze zijn in Straatsburg vele reformatorische geschriften gedrukt, die van groot belang waren voor de verbreiding van de Reformatie. Op het Gutenbergplein, dichtbij de kathedraal, staat het standbeeld van Gutenberg, een van de uitvinders van de boekdrukkunst. Bij hem verscheen het eerste boek dat ooit gedrukt is: de Bijbel(!). Het is de zgn. Gutenbergbijbel (1450), gedrukt in de Latijnse taal. Op de stenen blijdzijde van het boek dat Gutenberg in zijn handen heeft (u moet wel op de tenen staan om het te kunnen zien) staan in het Frans de woorden: 'En er was licht' (Genesis 1 : 3). De boekdrukkunst heeft zéker licht gebracht.

Calvijn
Calvijn werd nadat hij uit Genève verbannen was, op de dringende smeekbede van Bucer, in 1538 predikant van de Franse vluchtelingengemeente in Straatsburg, die een goede 500 leden telde. 'Martin Bucer riep mij met geweld naar deze nieuwe plaats, met een soortgelijke bezwering als Farel in Genève gebezigd had. Het voorbeeld van Jona dat hij mij voorhield sloeg mij uit het veld en opnieuw nam ik het leerambt op mij', zal hij later zeggen.
Hij heeft er een goede tijd gehad. Eerst preekte hij in de St. Nicolaaskerk-aux-Ondes, die er nog altijd is (Quai St. Nicolas) maar waar niets meer aan Calvijn herinnert; de kerk wordt gebruikt als tentoonstellingsruimte. Later werd zijn kerk de St. Magdalena.
In Straatsburg verscheen Calvijns tweede en uitgebreide druk van de Institutie, zijn commentaar op de Romeinenbrief en een Psalmbundel met achttien Psalmen, de Apostolische Geloofsbelijdenis, de Lofzang van Simeon en de berijmde Tien Geboden. Calvijn vond het het meest passend dat de gemeente zelf de liederen zong. Ook heeft hij zich in Straatsburg zeer beijverd om een doop- en avondmaalsformulier en een liturgie op te stellen, de zgn. Straatsburgse liturgie.

Huwelijk
In Straatsburg was het ook dat Calvijn in het huwelijk trad. Calvijn zelf was niet de eerste die dacht aan een huwelijk, maar het gebeurde onder andere op aandringen van Bucer. Was dat niet gebeurd, dan zou hij misschien nauwelijks aan een huwelijk gedacht hebben. Hij trouwde in augustus 1540 met Idelette van Buren, die weduwe was en twee kinderen had. Het gezin behoorde tot de Wederdopers, maar in Straatsburg werden zij leden van Calvijns gemeente. Farel kwam uit Neuchâtel, waar hij zich na Genève gevestigd had, naar Straatsburg over om het huwelijk in te zegenen. Waar dat gebeurde is niet meer na te gaan, evenmin waar Calvijn en Idelette gewoond hebben. Wel weten we waar Calvijn vóór zijn huwelijk woonde: vlak bij de Thomaskerk, in huis bij Marcin Bucer, 3 Rue de Salzmann.
Idelette stierf nog geen negen jaar later in Genève, voor Calvijn een zware slag. Eén van haar laatste woorden waren: 'O heerlijke opstanding! God van Abraham en van al onze vaderen, nog nooit is een der gelovigen die in U gehoopt hebben, bedrogen uitgekomen. Ook ik zal hopen'.

Église Réformée
Er is nog een plaats die herinnert aan Calvijn: in de Rue Bouclier, die evenwijdig loopt aan de Rue Salzmann, is op nummer 4 een bord aan de muur waarop te lezen staat: Église Réformée fondée par Jean Calvin (hervormde kerk, gesticht door Johannes Calvijn). Hier is de kerk van de nazaten van Calvijn, met in de ingang, op een gedenkplaat, de woorden: 'Aan de eerste predikanten van de Franse vluchtelingengemeente Johannes Calvijn, 1538, en Pierre Brully, 1541-1544'.

THomaskerk
We moeten niet vergeten een bezoek aan de Thomaskerk te brengen, de grootste protestantse kerk van Frankrijk, de kerk van Martin Bucer.
Bucer werd geboren in Sélestat, ± 35 km ten zuiden van Straatsburg. Hij werd in Straatsburg priester, maar kwam onder andere door de geschriften van Luther al vroeg onder' invloed van de leer van de Reformatie. Bijna tien jaar is hij als predikant aan de Thomaskerk verbonden geweest. Het bord bij de ingang van de kerk vermeldt het: 'De Elzasser reformator Martin Bucer was predikant van deze kerk van 1531-1540'.
Bucer wordt terecht de reformator van Straatsburg genoemd. Calvijn noemde hem zelf 'de bisschop van Straatsburg, ja van de gehele Elzas, ja tot buiten de Elzas'.

[Tekst foto: De Thomaskerk in Straatsburg]

De Thomaskerk, een 5-beukige gotische hallenkerk, gebouwd in de 13e en 14e eeuw, is een echtprotestantse kerk ('De kathedraal der Protestanten'): de preekstoel staat centraal, de banken zijn alle gericht naar de preekstoel. We vinden in de kerk, het kan bijna niet anders, onder andere een plaquette van Martin Bucer ('Butzer' wordt zijn naam gespeld), die werd aangebracht ter gelegenheid van zijn 400e geboortedag (1891). Verder een timpaan (beeldengroep) van de verschijning van Jezus aan Thomas en het beroemde Sildermann-orgel (dat er overigens in Bucers tijd nog niet was), een van de weinige Silbermann-orgels die niet in de loop der tijden door verkeerde restauratie zijn verknoeid. In deze kerk was onder andere Albert Schweitzer organist en hij heeft er talrijke concerten gegeven. De beroemde orgelbouwer Silbermann bouwde rond 1740 in Straatsburg en omgeving een vijftiental orgels. Niemand minder dan Mozart prees het orgel van de Thomaskerk vanwege zijn 'volheid en gevoeligheid van tonen'.
Belangrijker is wat Doumergue, de Calvijn-biograaf van de Thomaskerk zegt: 'Na de slotkerk in Wittenberg en de Domheerenstraat in Genève (de straat waar Calvijn woonde) is er geen belangrijker plaats in de wereld dan het St. Thomasplein met de St. Thomaskerk. Van deze kerk is de Reformatie uitgegaan'.
Mij dunkt, dat een bezoek aan Straatsburg, en zeker aan de Thomaskerk, aan te bevelen is.

H. Veldhuizen, Huizen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen