Een toptijd voor belijdenisvorming

Geloofsbelijdenissen uit de zestiende eeuw zijn nog altijd het lezen meer dan waard. Historisch interessante geschriften, maar ook opbouwend voor ons geloof. En ze bieden stimulansen voor gereformeerd belijden vandaag. Dat blijkt wel uit een nieuw deeltje, dat onlangs verscheen in de publicatiereeks van de Willem de Zwijger-stichting. Het is geschreven door prof.drs. J.A. Meijer, classicus aan de Theologische Universiteit Broederweg Kampen.

Heinrich Bullinger
De man in de schaduw heet het boekje. Het gaat over de Zwitserse reformator Heinrich Bullinger, geboren in 1504. Vorig jaar vierde men in Zwitserland uitgebreid zijn 500e geboortedag. Typ op Google'Bullinger in en via het internet vind je allerlei interessante informatie. Als voornaamste grondlegger van de Reformatie in Zwitserland genoot Zwingli altijd meer bekendheid. Maar na diens vroege dood in 1531 werd Bullinger zijn opvolger en jarenlang de belangrijkste theoloog van Zürich. Hij was er hoofdpredikant aan de Grossmünster in de jaren 1531-1575. Meer dan zevenduizend preken zijn van hem bewaard gebleven. In een zogenaamd Huisboek werden vijftig daarvan gepubliceerd voor gebruik door de huisvaders bij het onderwijs in hun gezin. Zijn invloed op de Europese reformatie in zijn eigen tijd was vergelijkbaar met die van tijdgenoot Calvijn. In duizenden brieven hield hij contact met vele theologen en politici van zijn tijd. Het meest bekend werd Bullinger door een belijdenis die hij schreef: de Tweede Helvetische Confessie (THC). Die geniet nog steeds wereldwijd bekendheid als gezaghebbende gereformeerde belijdenis. Oorspronkelijk werd ze als geestelijk testament door Bullinger opgesteld, toen hij in 1562 aan de pest leed en vreesde te zullen sterven. In 1566 verscheen deze in boekvorm.
Het boekje van prof. Meijer geeft een selectie uit de artikelen van deze Helvetica Posterior, zoals ze in het Latijn heet. Er staat een publicatie van de complete vertaling op stapel, als onderdeel van een boek met gereformeerde belijdenissen in moderne Nederlandse vertaling, dat bij uitgeverij Groen in Heerenveen zal verschijnen. Daarin zullen naast de Helvetica II ook de Geloofsbelijdenis van Theodoor Beza (1559) en de Franse, Schotse en Nederlandse geloofsbelijdenis (1559, 1560, 1561) worden opgenomen in moderne Nederlandse vertaling. De jaren 1559-1562 waren wel een toptijd voor gereformeerde belijdenisvorming!

Gereformeerd is katholiek
De publicatie van Meijer heeft een dubbele waarde. Hij geeft niet alleen vertaalde belijdenisteksten, maar vertelt ook het historisch verhaal dat er bij hoort. Zo krijgt de lezer een aardige kijk op het leven en werk van Bullinger en op de achtergronden en betekenis van zijn confessie.
De THC heeft een bijzondere historie. Bullinger schreef haar dus tijdens een pestepidemie in 1562. Maar ze bleef voorlopig ongepubliceerd. Politieke ontwikkelingen brachten daar verandering in. We moeten ons realiseren dat de positie van de gereformeerden in de jaren 1560 in Europa omstreden en kwetsbaar was. Dat was - merkwaardig! - niet alleen aan de Rooms-Katholieke Kerk, maar ook aan de Luthersen te danken. Zij wezen de zwingliaanse en calvijnse leer over het avondmaal als een ernstige dwaling af. En ze wilden niet dat voor de gereformeerden de godsdienstvrede van Augsburg uit 1555 zou gelden. Spannend was daarom de bijeenroeping van een Duitse rijksdag in 1566 in Augsburg. De voornaamste calvinistische vorst was de Heidelbergse keurvorst Frederik de Wijze van de Pfalz, de bekende stimulator van de Catechismus van 1563. In die catechismus waren op enkele punten de verschillen met de luthersen duidelijk zichtbaar. Maar Frederik wilde nu graag op de rijksdag een belijdenis presenteren waaruit krachtig zou blijken dat het gereformeerde geloof volkomen overeenstemde met de katholieke leer van de Schrift en van de kerkvaders, en dat het ook niet principieel een ander geloof was dan in de lutherse Augsburgse Confessie van 1530 was verwoord. Met die wens schreef de keurvorst naar Bullinger. Kon die hem niet helpen aan een bruikbare tekst?
Zo kwam het dat Bullinger zijn tekst uit 1562 - in bijgewerkte vorm - naar Heidelberg stuurde. In korte tijd verwierf het document veel instemming. De keurvorst presenteerde het stuk in Duitse vertaling op de Rijksdag van 1566. Calvijns opvolger in Genève, Theodoor Beza, stimuleerde aanvaarding in Zwitserland en Frankrijk. Er volgden vertalingen in onder andere het Hongaars, Nederlands, Engels en Pools. De THC werd naast de Heidelbergse Catechismus het meest gezaghebbende geschrift in gereformeerde kerken over heel de wereld.

Tien uit dertig
Meijer heeft uit de dertig hoofdstukken van de Tweede Helvetische Confessie er tien uitgekozen voor deze voorpublicatie. Net als verschillende andere zestiende-eeuwse belijdenissen bevat de THC: een apart artikel over huwelijk en gezin, een onderwerp dat bv. in de Nederlandse Geloofsbelijdenis ontbreekt. Ter illustratie twee citaten uit dit hoofdstuk 29.
Eerst over huwelijksrechtspraak: 'Men dient in de kerk officiële rechtbanken in te stellen en vrome rechters te benoemen. Die hebben als taak de huwelijken te beschermen en elke vorm van onkuisheid en schaamteloosheid te bedwingen. Hun uitspraak moet echtelijke twisten beslechten.'
Dan over de opvoeding van kinderen: 'De kinderen moeten door hun ouders opgevoed worden in ontzag voor de Here. De ouders moeten ook voor hun kinderen zorgen, gedachtig aan het woord van de apostel: 'Wie niet zorgt voor zijn familieleden heeft het geloof verloochend en is erger dan een ongelovige' (1 Tim. 5:8). Zij moeten echter hun kinderen vooral een eerbaar beroep leren, waardoor ze zichzelf kunnen onderhouden. Zij moeten ze afhouden van niets doen en ze in al deze dingen een echt vertrouwen op God inprenten. Anders raken ze door een gebrek aan vertrouwen, door te grote argeloosheid of door treurige gierigheid aan lager wal en bereiken ze niets.'
Interessant is de uitgebreide aandacht die er aan de kerk wordt gegeven, onder andere aan de praktische inrichting en bearbeiding van de gemeente.
Uit hoofdstuk 17 een passage over meningsverschillen en twisten, zeg maar pluraliteit in de kerk. 'Wij erkennen zeker dat de apostel gezegd heeft: God is geen God van wanorde, maar van vrede (1 Kor. 14: 33). En: Bent u, nu er jaloezie en twist onder u is, niet vleselijk? Toch kan niet ontkend worden, dat God in de apostolische kerk aanwezig was, en dat de kerk van de apostelen de ware kerk was, al kwamen daarin twisten en onenigheden voor. Want de apostel Paulus berispt de apostel Petrus (Gal. 2:11-21) en Barnabas is het niet eens met Paulus. Er ontstaat een zware strijd in de gemeente van Antiochië onder mensen die de ene Christus verkondigden, zoals Lukas in de Handelingen van de apostelen, hoofdstuk 15, vertelt. Er is in de kerk altijd hevige strijd geleverd, en de voortreffelijkste leraars van de kerk waren het in heel belangrijke zaken met elkaar oneens, zonder dat de kerk vanwege deze strijd ophield kerk te zijn.
Zo behaagt het immers God om kerkelijke geschillen te gebruiken voor de roem van Zijn Naam, om vervolgens de waarheid aan het licht te brengen en om ervoor te zorgen dat duidelijk wordt wie gelijk hebben.'

Uit de schaduw
Het is goed dat Meijer in dit boekje anno 2005 aandacht vraagt voor Bullinger en zijn Helvetische Confessie. Het leert ons de breedheid van de gereformeerde traditie waarderen. De bij ons zo bekende Drie Formulieren van Eenheid staan in een wijdere context. Ze maken deel uit van een bredere groep van belijdenissen, in dezelfde geest geschreven, maar met ook andere invalshoeken en accenten. Deze publicatie stimuleert ons om onze kennis van de gereformeerde traditie te verbreden en te verdiepen.

N.a.v. Prof.drs. J.A. Meijer:
De man in de schaduw. Heinrich Bullinger en zijn Tweede Helvetische Confessie
Uitg. Willem de Zwijger-Stichting; 71 blz; € 4,30, voor donateurs van de stichting gratis. Nadere i nfo op www.willemdezwijgerstichting.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen