MUZIEK

Gert Oost:
Aan de hand van Bach. Tekst en uitleg bij een jaargang cantates.
Uitg. Boekencentrum, Zoetermeer/Skandalon, Vught; 463 blz. € 39,50.
Wie enigszins van klassieke muziek houdt, kent ongetwijfeld de bekende koraalbewerking Jesu bleibet meine Freude, geliefde muziek in rouw- en trouwdiensten, waarvan bovendien vele bewerkingen bestaan. Minder bekend is dat dit koraal de afsluiting vormt van een cantate die Bach oorspronkelijk in Wei mar voor de vierde adventszondag van 1716 schreef en later in Leizpig omwerkte voor de dag waarop het bezoek van Maria aan Elisabeth herdacht werd, Maria heimsuchung, zoals onze oosterburen zeggen - een dag die in Bachs tijd ook in de Lutherse kerk gevierd werd.

De cantate is een van de ruim tweehonderd Bach-cantates die bewaard gebleven zijn. Het is, afgezien van de cantates die voor een wereldlijk feest geschreven zijn, liturgische muziek die zijn plek heeft in de lutherse eredienst en ingebed is in het kerkelijk jaar. Dankzij voortreffelijke cd-opnamen zijn de uitvoeringen binnen veler bereik gekomen en is de aandacht de laatste decennia enorm toegenomen. Ze bevatten een wereld van schoonheid. Maar hoe kom je die wereld binnen? En hoe dring je door tot de bedoeling van die zeventiende-eeuwse teksten die een eind van onze belevingswereld afstaan?
Gert Oost, organist en muziekwetenschapper heeft de literatuur over de cantates verrijkt met een lijvig boek waarin hij - zoals de ondertitel aangeeft - tekst en uitleg geeft bij een jaargang Bach-cantates. Het zijn merendeels de teksten die Oost uitsprak - zelf spreekt hij van praatjes - bij de cantatediensten in de Utrechtse Geertekerk. Dat is te merken aan de opzet. Niet alleen is de keus bepaald door de praktijksituatie, maar ook klinkt de spreekstijl door de beschouwingen heen. De lezer moet geen strak betoog verwachten. Nu eens knoopt de auteur bij de ontstaansgeschiedenis van de cantate aan, dan weer bij de desbetreffende zondag of feestdag. Soms vormt een bevreemdende tekst het uitgangspunt en soms zijn het persoonlijke belevenissen van Oost zelf waar hij mee begint. Hij is gefascineerd door Bach en heeft door de langdurige kennismaking meer en meer de piëtistisch-orthodoxe geloofswereld leren kennen en waarderen.
Het is ook een eerlijk boek, in die zin dat de auteur ons deelgenoot maakt van de spanning die een regel als 'Wat God doet, dat is welgedaan' kan oproepen. Overigens denk ik dat Oost op dit punt de tekst niet helemaal recht doet. Niettemin, het is boeiend om te lezen hoe hij probeert die teksten naar de situatie van de huidige hoorders te vertalen. De wat losse vorm geeft aan het boek iets onevenwichtigs, maar vormt tegelijk de charme.
De combinatie van persoonlijk getinte inleidingen en technisch-muzikale informatie betekent dat de lezer op een goed leesbare manier inzicht krijgt in de opzet en de inhoud van de besproken cantates.
Om even terug te komen op het koraal dat ik in het begin noemde: Oost laat zien dat dit koraal een lofzang, liever gezegd een liefdesverklaring is aan het adres van Jezus, de zoon van David, de zoon van Maria als Pastor, Herder en Leidsman, groot door Zijn geringheid, de Heelmeester van het hart. Bach kiest als begeleidende muziek voor de pastorale, de herdersmuziek, de schalmei van de herder, als versiering van de eenvoudige melodie. Ik volsta met dit ene voorbeeld, dat met vele te vermeerderen is.
Bij elke cantate zijn de aanleiding, de lezingen voor de desbetreffende (zon)dag, de tekstschrijver en samensteller alsmede de orkestbezetting afgedrukt. Daarnaast zijn van deze cantates de volledige teksten opgenomen. Via notenvoorbeelden verduidelijkt de auteur zijn betoog. Als muziekwetenschapper gaat Oost uit van de praktijk uit Bachs tijd . Vandaar dat hij het heeft over ' het jongetje' als hij een sopraan-solo bespreekt. Dat staat tegen de achtergrond van het gegeven dat Bach voor zijn koor met jongens en mannen werkte.
Het is een boek om als naslagwerk te raadplegen en dichtbij uw cd's te bewaren en daarom een must voor elke Bachliefhebber. AI lezend en vooral luisterend kom je opnieuw onder de indruk van de grootheid van Bach. Het is toch niet niks: jaar in jaar uit voor bijna elke zondag en feestdag een cantate. En je raakt er nooit op uitgeluisterd!

A. Noordegraaf, Ede

De Noord-Duitse componist Dietrich Buxtehude (1637-1707) die als voorloper van Joh. Seb. Bach kan worden beschouwd, heeft naast diverse orgelwerken ook een groot aantal kerkelijke cantates geschreven. Ze zijn minder bekend dan die van Bach. Gelukkig komt daar de laatste tijd verandering in en als voorproefje van de volgend jaar te herdenken driehonderdste sterfdatum van Buxtehude verscheen bij Naxos (bestelnummer 8.557041) een cd met een zevental kerkelijke cantates, uitgevoerd door onder meer het Aradina Ensemble onder leiding van Kevin Mallon. Meesterlijke composities op meesterlijke wijze uitgevoerd.

Verder breng ik graag nog twee cd's van Edition Lade, die cd's van zeer uiteenlopend karakter uitgeeft, onder de aandacht . Allereerst een uitgave met orgelwerken van Joh. Seb. Bach, uitgevoerd door Rudolf Scheidegger op het Metzler-orgel van de Grossmünster te Zürich. Het betreft een live opname uit een serie Bachconcerten die hier werden gegeven op het overigens fraai klinkende, grote vierklaviers orgel. Van de opgenomen werken noem ik de Passacaglia en Fuga c-moll, Preludium en Fuga a-moll (BWV 543) en het koraalvoorspel 'Vor deinen Thron tret ich hier mit'. Zwitserland bezit een groot aantal belangwekkende historische en nieuwe orgels. Onder dit orgelpatrimonium neemt het hier omschreven orgel een voorname plaats in. Bestelno. Edition Lade no. 035.

De tweede cd die ik noem is er een waarop de organiste Pascale Rouet werken speelt van Jean Pierre Leguay (1939) en waarop deze organist/componist zelf improviseert (EL no. 033). De opnamen werden gemaakt op het orgel van de St. François te Lausanne, een prachtig orgel in een fraai klinkende kerk. Maar of een dergelijke cd door iedere orgelliefhebber gewaardeerd wordt, waag ik te betwijfelen. De werken van Leguay zijn hypermodern van structuur en opbouw en hebben grillige accenten. De Eerste Sonate en Madrigalen zijn geen toegankelijke composities voor de doorsnee orgelliefhebber, maar gedachtig aan het gezegde dat er nu eenmaal overal mensen voor zijn, breng ik deze cd graag onder de aandacht van liefhebbers van moderne, Frans getinte orgelmuziek.
Het beste beviel mij de toch wel boeiende improvisatie van Leguay zelf. Elke cd-zaak kan deze uitgave leveren, anders rechtstreeks te bestellen bij de vertegenwoordiger van het label dhr. Van de Werken, Landgoed Gerianne, Kruisstraat 12, 4251 CW Werkendam, tel. 0183-509491.

Maarten Seijbel, Elburg

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen