CHRISTUS ALS NORM

In zijn commentaar op Handelingen citeert Calvijn regelmatig Efeze 2:14: ‘Want Hij is onze vrede, Die beiden één gemaakt heeft. En door de tussenmuur, die scheiding maakte, af te breken, heeft Hij de vijandschap in Zijn vlees tenietgedaan.’
Lukas laat in Handelingen zien hoe de grens langzaam maar zeker verdwijnt. Het Evangelie bereikt eerst de Samaritanen, die de besnijdenis met de Joden gemeenschappelijk hebben. Hun bekering is de eerstelingvrucht van de roeping van de heidenen. De volgende stap in dit proces vormt de ontmoeting die Petrus heeft met de Romeinse hoofdman Cornelius. Het is voor iedereen duidelijk dat het hier gaat om een ontmoeting met een echte heiden. De beweging die Petrus inzet, wordt door Paulus en zijn medewerkers voortgezet, zodat het Evangelie ten slotte ‘bij ons’ gekomen is: ‘Het zou voor ons niet tot zegen zijn dat Christus de zaligheid in de wereld gebracht had, wanneer niet ook voor ons de toegang tot de kerk geopend was. Toen Petrus naar Cornelius werd gezonden, was dat zo’n ongewone en nieuwe situatie dat het iets ongehoords leek. Vervolgens zou het er op kunnen lijken dat het een buitengewoon voorrecht was dat slechts weinigen ten deel zou vallen. Maar nu God nadrukkelijk Paulus en Barnabas tot apostelen van de heidenen aanstelt, plaatst Hij de heidenen op een lijn met de Joden, opdat duidelijk wordt dat het Evangelie voor beiden bestemd is’ (Comm. Hand.13:1).

KERNPUNTEN

De belangrijke preek die Petrus in het huis van Cornelius gehouden heeft, bestaat volgens Calvijn uit twee delen. Allereerst verhaalt hij wat er gebeurd is. Vervolgens gaat hij nader in op het nut dat deze geschiedenis voor ons heeft.
Calvijn grijpt de gelegenheid aan om de kernpunten van de prediking te verwoorden en laat daarmee zien wat in zijn ogen de norm voor de prediking is. Christus’ komst in de wereld, Zijn dood en opstanding vormen de oorzaak van onze zaligheid. De hoorders moeten in de prediking ontdekken waartoe Christus de hemelse heerlijkheid verlaten heeft en naar de aarde is afgedaald en ook waartoe Hij de kruisdood ondergaan heeft. Degene die preekt, moet tevens wijzen op de oorzaak van Christus’ opstanding, opdat de gelovigen de vrucht daarvan zullen ervaren. Christus is van Zijn heerlijkheid beroofd, opdat Hij ons die verloren waren, opnieuw de volmaakte zaligheid zou schenken. Toen Hij ons vlees aannam, vatte Hij ook broederlijke liefde jegens ons op. Onze zwakheden nam Hij op Zich om ons van haar last te bevrijden. Door het offer van Zijn dood heeft Hij onze zonden verzoend, opdat Hij de Vader gunstig jegens ons zou stemmen. Als Overwinnaar is Hij uit de dood tevoorschijn getreden; Hij heeft voor ons het eeuwige leven verworven; door Zijn hemelvaart heeft Hij voor ons de hemel ontsloten en ten slotte is de Geest in volle maat op Hem uitgestort, opdat Hij ons met die overvloed zou verrijken.

CHRISTOLOGISCH

Voordat Calvijn ertoe komt de woorden van Petrus vers voor vers te verklaren, merkt hij op: ‘Deze manier van onderwijzen volgt Petrus.’ De geweldige christologische concentratie in de verkondiging springt direct in het oog. Calvijn worstelt met de vraag hoe het kan dat de gebeden van Cornelius verhoord zijn en dat zijn liefdegaven bij God in gedachtenis zijn gekomen. Dat kan alleen als hij van tevoren verlicht is door het geloof, omdat zulke werken alleen vanuit het geloof voort kunnen komen. Dan kan het niet anders of Cornelius ontvangt een omvattender kennis van Christus, maar er moet bij hem al sprake zijn van enig geloof, ook al was dat nog niet zo helder.
We moeten weer bedenken dat Lukas Petrus’ preek heeft samengevat. Hier wordt dus niet verteld welke woorden Petrus letterlijk gesproken heeft, maar slechts aangestipt welke thema’s hij behandeld heeft. Calvijn ziet dat duidelijk terug in vers 43: ‘Van Hem getuigen al de profeten dat ieder die in Hem gelooft, vergeving van zonden ontvangen zal door Zijn Naam.’

Calvijn heeft geworsteld met de wijze waarop Lukas de redevoeringen heeft samengevat

Petrus rept met geen woord over bekering en het nieuwe leven, die in een korte samenvatting van het Evangelie beslist niet hadden mogen ontbreken. Een zin als deze laat ons duidelijk zien hoe in Calvijns oog gepreekt dient te worden. Hij lost deze vraag op door te stellen dat hij de wedergeboorte hier opvat als een onderdeel van het geloof, omdat zij toch al een vrucht van het geloof is. Keer op keer merken we in het commentaar op Handelingen hoe Calvijn geworsteld heeft met de wijze waarop Lukas de redevoeringen heeft samengevat. We zien dat ook gebeuren in de laatste redevoering die we nader gaan analyseren.

PAULUS

Na drie preken van Petrus richten we ons nu op de toespraak die Paulus in Athene op de Areopagus gehouden heeft. Als te doen gebruikelijk biedt Lukas een samenvatting van de kern van de redevoering (Hand.17:15-34). Hoewel Calvijn bondigheid zeer kan waarderen, meent hij toch dat deze werkwijze Lukas parten heeft gespeeld: ‘Zonder twijfel heeft Paulus allereerst aangetoond dat de mensen hier als het ware in een theater zijn geplaatst om toeschouwers van Gods werken te zijn; vervolgens heeft hij gesproken over Gods voorzienigheid die zichtbaar wordt in het bestuur van deze wereld.’
Omdat Lukas een uitvoerige weergave van de gesproken woorden achterwege laat, grijpt Calvijn de gelegenheid aan om Paulus de woorden die hij gesproken zou hebben in de mond te leggen. ‘Uit het korte verslag van Lukas maken we op dat Paulus de belangrijkste zaken besproken heeft. Wanneer Paulus zegt dat God de hun van tevoren toegemeten tijden bepaald heeft, geeft hij daarmee aan dat God reeds voordat de mensen er waren, besloten heeft wat hun in de toekomst zou overkomen. God betuigt door de mond van Paulus dat van tevoren in Zijn raad bepaald was hoelang elk volk zou bestaan en binnen welke grenzen zij zouden wonen.’ De redevoering op de Areopagus eindigt abrupt in vers 31 met de woorden: ‘God dan verkondigt, met voorbijzien van de tijden van de onwetendheid, nu overal aan alle mensen dat zij zich moeten bekeren, en wel omdat Hij een dag vastgesteld heeft, waarop Hij de wereld rechtvaardig zal oordelen door een Man Die Hij daartoe aangesteld heeft. Daarvan heeft Hij aan allen het bewijs geleverd door Hem uit de doden te doen opstaan.’

Paulus’ redevoering op de Areopagus was waarschijnlijk uitvoeriger dan in Handelingen 17 is weergegeven. Foto: de Areopagus, met een plaat waarop Paulus’ preek staat gegraveerd.

Ongetwijfeld heeft Paulus veel meer over Christus gesproken met de bedoeling dat de inwoners van Athene zouden weten dat door Gods Zoon het heil in de wereld is gebracht en dat aan Hem alle macht in hemel en op aarde is gegeven. Anders zou de preek zoals die hier is weergegeven niet de kracht hebben om te overtuigen.

GEEN WANHOOP

Ingrijpender is Calvijns commentaar dat Paulus waarschijnlijk eerst gesproken heeft over de genade van Christus en dat hij Hem eerst als Verlosser verkondigd heeft, om Hem pas daarna als rechter voor te stellen. Pastorale en homiletische motieven spelen hier een rol. Naar Calvijns overtuiging mag de hoorder van een preek nooit met gevoelens van wanhoop vervuld worden, alsof er geen vergeving meer mogelijk is. Lukas heeft hier geen rekening gehouden met de basisprincipes van de verkondiging van het Evangelie.
Onderdelen van de boodschap die Lukas slechts met een paar woorden heeft weergegeven, moet Paulus veel uitvoeriger aan de orde gesteld hebben. Hij heeft niet slechts met een enkel woord vermeld dat Christus uit de doden was opgestaan, maar hij heeft tegelijkertijd ook over de kracht van de opstanding gesproken. Want met welk doel is Christus anders opgestaan dan om de Eersteling te zijn van degenen die zullen opstaan? Door Zijn opstanding heeft Christus het bewijs geleverd dat Hij de Rechter van de wereld is.

HOOG AANGESCHREVEN

Het is verheugend dat het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond door middel van de brochure Instrument van de Geest zo nadrukkelijk aandacht heeft gevraagd voor de preek. Immers, in Calvijns eigen woorden, ‘bij God staat niets zo hoog aangeschreven als de prediking van het Evangelie. Het enige middel waardoor de mensen tot de zaligheid kunnen komen, is onderwezen worden in de boodschap van het Evangelie.’ In het belangrijke vierde hoofdstuk van de brochure gaan de leden van de commissie prediking vooral in op het werk van de Heilige Geest in de prediking. Over de verhouding tussen de Heilige Schrift, het werk van de Heilige Geest en het gepredikte woord zou vanuit Calvijns theologie veel te zeggen zijn. Ik heb dat aspect laten rusten en in plaats daarvan geluisterd naar een viertal apostolische preken die Lukas in zijn tweede boek in de vorm van een samenvatting heeft weergegeven. In Calvijns uitleg heeft hij laten zien wat voor hemzelf de ijkpunten van de verkondiging zijn. Direct springt de concentratie op Christus in het oog en de thematiek van bekering – vergeving – vernieuwing.

MENSJE

Calvijn geeft hoog op van de prediking. God maakt daardoor Zijn wil bekend via de dienst van mensen. Zij vertegenwoordigen Gods persoon in de gemeente. Zeer bekend is het woord over het mensje uit het stof verrezen: ‘Maar wanneer een of ander mensje, uit het stof verrezen, in naam van God spreekt, dan geven wij met een voortreffelijk getuigenis blijk van onze vroomheid en eerbied ten opzichte van God zelf, als wij ons op dat moment bereid tonen ons door Zijn dienaar te laten leren, hoewel hij ons in geen enkel opzicht overtreft’ (Inst.IV.3.1). Heel mooi sluit hier de slotzin van de brochure bij aan: ‘Een prediker kan de gemeente alleen maar vol preken als de gemeenteleden vanuit hun leegte hem vol bidden.’ (p.48)

Dr. W.H.Th. Moehn is bijzonder hoogleraar Geschiedenis van het gereformeerd protestantisme vanwege de Gereformeerde Bond aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU - vestiging Amsterdam).

VERDERE BEZINNING

Wanneer ‘de katholieke traditie van de prediking van de Reformatie’ werkelijk vruchtbaar gemaakt wil worden voor de prediking in de 21e eeuw, dient zich een aantal thema’s aan die vragen om voortzetting van de bezinning:
• Welk beeld hebben we van de hoorders? Hoe stellen we thema’s als persoonlijke schuld en zonde aan de orde in onze postmoderne tijd? Hoe kunnen schuld en verantwoordelijkheid aan de orde gesteld worden, wanneer velen met de populaire en invloedrijke neurowetenschapper Dick Swaab stellen dat alles is voorgeprogrammeerd door ons brein? Wie nu hetzelfde als Calvijn wil zeggen, zal de inhoud van de boodschap anders moeten verwoorden dan hij gedaan heeft.
• In de brochure Instrument van de Geest wordt gewezen op het belang van de lectio continua. Hoe verhoudt zich dit pleidooi tot de praktijk in vele gemeenten? Allerlei bijzondere zondagen en themadiensten maken het moeilijk om de voortgaande lezing vast te houden. Daarbij dienen we te bedenken dat de gemeente in Genève dagelijks samenkwam om preken te horen. Wat is een vruchtbare vorm van lectio continua voor een gemeente die alleen op zondag samenkomt?
• Wie preken van Calvijn leest, merkt hoeveel nadruk hij legt op het leren en het leren geloven. Hoe kan een gemeente zicht houden op het grote verhaal van Gods openbaring in Christus, waar de prediking vanuit de catechismus achterwege wordt gelaten?

De brochure ‘Instrument van de Geest. Gedachten over hervormdgereformeerde prediking’ is te bestellen door het overmaken van € 5,50 (incl. porto) op ING-rekening NL25 INGB 0002 937021, t.n.v. Gereformeerde Bond, Apeldoorn, o.v.v. brochure ‘Prediking’. Wie er vijf of meer bestelt, betaalt € 5,00 per stuk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen