Psalmen spreken

De psalmen, de oudtestamentische liederen, vormen het gebedenboek van Israël. Dat boek staat immers op de achtergrond van onze berijmde psalmen. De ‘oude berijming’ van 1773 gaat terug op een veel oudere tekst, van soms wel 1000 jaar voor Christus of nog eerder, en voor sommige psalmen of delen ervan ook wel later.

Kloof

Een berijming vindt plaats om iets zingbaar te maken. Het woord berijming maskeert echter dat we in de oorspronkelijke tekst met poëzie te maken hebben, met gedichten die ook nog eens te zingen zijn. Joden reciteren de psalmen op een zangerige toon. In de Hebreeuwse tekst staan allemaal kleine tekentjes, die aangeven hoe de tekst gereciteerd moet worden. De tekst en de zangwijs liggen al klaar. Het feit dat er vaak ‘voor de koorleider’ bij een psalm staat, is een teken dat ze muzikaal begeleid werden (met regelmatig de aanduiding van het muziekinstrument erbij genoemd). Maar omdat verreweg de meesten van ons geen Hebreeuws kennen, hebben wij een vertaling en berijming nodig.

Zeggingskracht

Wij beseffen nauwelijks dat we in de psalmen met poëzie te maken hebben. In de Herziene Statenvertaling zijn ze anders afgedrukt: in korte zinnen en soms met een witregel ertussen. Alleen al deze manier van presenteren helpt ons om ons te realiseren dat we met poëzie te maken hebben, die bestaat uit coupletten (gescheiden door een witregel). En – dat zeg ik er direct bij – poëzie van een zeer hoog literair karakter. Niet alleen de inhoud van de psalmen is soms adembenemend, maar ook de vorm. Poëzie vinden we ook in Spreuken, Prediker en vaak in de profeten. Deze teksten hebben een eigen, bijzondere zeggingskracht. Je spreekt ze op zo’n manier uit dat je erover na blijft denken. Verrassend en vernieuwend. Woorden spréken. Ze roepen gedachten, beelden en vergezichten op.

Variatie

Laat ik eerst iets over de structuur van het psalmboek zeggen. De psalmen staan op naam van verschillende dichters. Allereerst David: 76 psalmen staan op zijn naam. Daarnaast hebben we onder anderen Asaf (12 psalmen), de zonen van Korach (11 psalmen), Salomo (2 psalmen), Mozes (Ps.90) en Ethan (Ps.89). Bij de aanduiding ‘van David’ lezen we ook vaak iets over een situatie in zijn leven waarop de psalm betrekking heeft.

Verder valt de grote variatie aan psalmen op. De aanduiding psalm (mizmor) is de meest gebruikte aanduiding, maar we horen ook van een ‘onderwijzing’, een ‘leerdicht’ of ‘een gouden kleinood’ (miktan, wellicht: stil gebed). Er staan soms aanduidingen bij die mogelijk slaan op een melodie: ‘Een gouden kleinood van David, voor den opperzangmeester, op Jonath Elem Rechokim’ (Ps.56:1, SV). Het Hebreeuwse zinnetje betekent: ‘Duif of verre eiken/terebinten’. Wellicht was het een bekende wijs destijds. Er zijn diverse soorten psalmen, maar bijna alle zijn het gebeden. De dichter spreekt tot God of spreekt ‘voor het aangezicht van God’ tot andere mensen.

Eigen thema

Er is ook een verdeling onder de psalmen. Er zijn vijf boeken (zie kader). Alle delen worden afgesloten met een lofprijzing: ‘Geloofd zij de Heere, de God van Israël, van eeuwigheid tot eeuwigheid! Amen, ja, amen.’ Psalm 150 is één grote lofprijzing, als afsluiting van heel het psalmboek. Onderzoek, dat nog steeds voortgaat, heeft aangetoond dat elk boek zijn eigen bijzondere thema heeft.

Om enkele voorbeelden te noemen: boek 3 (vanaf Ps.73) heeft een donkere toon: Waar blijft Gods toe-zegging, vooral ten aanzien van de belofte aan David? (zie Ps.88; 89). Boek 4 geeft een antwoord. Daarin vatten Psalm 103-106 Gods bemoeienissen met Zijn volk samen, voordat er een koning regeerde. Daarvoor staat een groep psalmen (Ps.93-100) die gekenmerkt wordt door het refrein ‘De Heere regeert’. Deze waarheid is het antwoord op de klacht van Psalm 89. In boek 5 horen we nader hoe God antwoordt op het gebed van het volk (Ps.107). Het besluit met vijf hallelujapsalmen (Ps.146-150). In dit deel vinden we verschillende psalmen die de vastheid van de beloften aan David bevestigen (Ps.110; 132; 144). De langste psalm bezingt de waarde van de wet (Ps.119). Er behoren vijftien pelgrimsliederen tot boek 5, voor gebruik door de pelgrims op weg naar Jeruzalem (Ps.120-134).

Cola

Psalmen spreken hun eigen taal. Niet alleen door de tekst (inhoud), maar ook door de plek die ze in het psalter innemen. Juist de plek binnen de collectie is veelzeggend. Trouwens, geen enkel bijbelboek is zomaar samengesteld. Daar is over nagedacht, heel diep. En daarbij heeft de Heilige Geest leidinggegeven. Niet alleen de inhoud, maar ook de vorm en structuur zijn bepalend.

Dat geldt in het bijzonder voor de opbouw van de afzonderlijke psalmen. De dichtkunst is in het Hebreeuws heel anders dan bij ons. Bij ons rijmen dichtregels op elkaar en hebben een metrum (maat) – dat was tenminste in oude poëzie het geval. Het Hebreeuws rijmt niet, hoewel er soms verwante klanken zijn. De poëzie is opgebouwd uit kleine zinnetjes, gedachteneenheden of lijnen. We noemen zo’n zinnetje een colon (meervoud: cola).

Vaak zijn er twee of drie kleine zinnetjes die hetzelfde zeggen. Bijvoorbeeld Psalm 23:1: (a) De Heere is Mijn herder, (b) Mij ontbreekt niets. Of ze drukken juist een tegenstelling uit, zoals in Psalm 25:3: (a) ‘Ja, allen, die U verwachten, zullen niet beschaamd worden; (b) zij zullen beschaamd worden, die trouweloos handelen zonder oorzaak.’ Zo’n tegenstelling onderstreept de eigenlijke boodschap.

Kunstwerk

Vaak is de opbouw van een psalm een kunstwerk. Dit zien we – om slechts een voorbeeld te noemen – in Psalm 67. Na de inleiding (vs.1) volgen er zeven verzen. Vers 5 is het middelste vers, bestaande uit drie kleine zinnetjes, waarvan de tweede de kern is. De andere verzen bestaan allemaal uit twee stukjes. (a) ‘De natiën zullen zich verblijden en juichen, (b) omdat U de volken rechtvaardig zult oordelen; (a’) de natiën op de aarde zult U leiden.’

Het middelste vers (vs.5) wordt voorafgegaan én gevolgd door een refrein. Dit vinden we in vers 4 en 6. ‘De volken zullen U, o God, loven; de volken zullen U loven, zij allen.’

Alleen al door goed te kijken, zie je dat vers 5 het centrum van de psalm is en vers 5b het absolute middelpunt: God spreekt op een zuivere manier recht. Dat is de kern en het centrum. Daarvoor en daarna bevindt zich de lofprijzing en is er sprake van de zegen die God geeft. Alleen al de structuur van de psalm is veelzeggend: het gaat om God en Zijn richten. Dat brengt de volken tot lof en dat geeft zegen.

Spannend

Het gegeven voorbeeld – dat met vele aangevuld kan worden – maakt duidelijk dat vorm en inhoud, structuur en boodschap nauw samenhangen. De Bijbel is veel mooier en dieper dan wij denken. Soms zijn psalmen spannend. Ze roepen bij ons aarzelingen op. Bijna aan het slot van de Psalmen (Ps.149:5-8) lezen we: ‘Laten Zijn gunstelingen om die eer opspringen van vreugde, laten zij vrolijk zingen op hun slaapplaatsen. Gods lofzangen klinken uit hun mond, een tweesnijdend zwaard is in hun hand, om wraak te oefenen over de heidenvolken, bestraffingen over de natiën, om hun koningen te binden met ketenen en hun aanzienlijken met ijzeren boeien.’

Deze woorden zetten de zaken op scherp. God doet ook recht. Het kwade blijft niet voortbestaan. Het wordt radicaal uitgeroeid. Daarom klinkt de oproep je te bekeren. Vlak voor het eind van het psalmboek gebeurt dat nog een keer. Naast de lofprijzing is er ook de ernst.

Trouwens, ook deze opbouw is veelzeggend. Psalm 1 is de poort naar het psalter. Psalm 2 gaat over de Messias. Kust de Zoon, opdat Hij niet toornt. Geef je verzet tegen Hem en Zijn inzettingen op. Psalm 149 gaat ook over de messiaanse verlossing. Ook hier vinden we weer scherpe beelden. En dan volgt Psalm 150 als grote uitleiding en lofprijzing.

Meezingen

Meezingen met de psalmen, is meezingen met Israël en meezingen met Christus. Nadat Hij de lofzang gezongen had, vertrok Hij richting Gethsémané (Matt. 26:30). Hij is in al de psalmen. Heel het psalmboek spreekt van Hem, al gebeurt dat elke keer anders. Het gaat immers over Gods koningschap en Koninkrijk, over de ellendige die geholpen werd en recht kreeg. In het bijzonder geldt dat van de Heere Jezus. God gaf Hem, Die Zich heel diep vernederde, een Naam boven alle naam. Het psalmboek spreekt veel meer van Christus dan we soms denken.

Vijf boeken

Boek 1: Psalm 1-41

Boek 2: Psalm 42-72

Boek 3: Psalm 73-89

Boek 4: Psalm 90-106

Boek 5: Psalm 107-150

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen