Gericht op bekering

Allereerst is een hartelijke felicitatie op zijn plaats aan de promovenda die zich grondig heeft verdiept in een bepaald niet eenvoudig onderwerp op het snijvlak van kerkrecht en pr sche theologie: de kerkelijke tucht. Wat het onderwerp van haar dissertatie er niet eenvoudiger op maakt, is het feit dat tucht niet alleen buiten de kerk en bij kerkleden ongemak oproept, maar ook bij predikanten en ouderlingen binnen het gereformeerd protestantisme.

Met dit wat ongemakkelijke gevoel laat de lezing van het proefschrift je achter. Dit is uiteraard niet te wijten aan de schrijfster, maar aan de weerbarstigheid van het onderwerp van dit boek.

Zwaartepunt

Na een onderbouwing van de methodologische keuzen en een beschrijving van de kerkordelijke regelingen ten aanzien van de kerkelijke tucht in kerken van gereformeerd belijden (voornamelijk gebaseerd op de Dordtse Kerkorde en de hervormde kerkorde van 1951) presenteert Boele in hoofdstuk 7 tot en met 13 de resultaten van het empirisch onderzoek.

Deze hoofdstukken bevatten het zwaartepunt van de studie. Ze gaan in op het al dan niet toepassen van kerkelijke tucht in de praktijk. In interviews en focusgroepgesprekken delen tientallen predikanten en enkele ouderlingen uit zeven gereformeerde kerkgenootschappen hun visie op en ervaring met kerkelijke tucht. Op grond van deze diverse ervaringen trekt de onderzoekster in deze studie verschillende conclusies.

Kerkenraad

Voor dr. Tineke Boele-Noort staat vast dat kerkelijke tucht onlosmakelijk verbonden is met het gereformeerde protestantisme. Ze onderstreept dat tucht - iondanks alle negatieve associaties die het woord oproept - heilzaam is, gericht op bekering en bewaring van hen die zich aan een morele of leerstellige zonde of dwaling schuldig maken.

Het woord tucht is niet voor niets verwant aan het woord trekken en gerelateerd aan het opvoeden van kinderen. Wie tucht oefent, wil de ander die afgedwaald is, uit liefde terugtrekken, behouden en niet afstoten. Dat deze intentie bij de uitoefening van de tucht uitgesproken en geproefd wordt, is een must. Ze is ook helemaal in de lijn van diverse nieuwtestamentische brieven, waar terechtwijzing nauw verwant is aan bemoediging, onderwijzing en lofprijzing.

De noodzaak elkaar voortdurend aan te moedigen om te volharden in een aan Christus toegewijd leven werd sterk gevoeld in de eerste christelijke gemeenten (p.55). Dat tucht hiermee echt een zaak van de gemeente is, waarbij men zich betrokken weet op en verantwoordelijkheid neemt voor de medebroeder en -zuster, had mijns inziens nog wel iets meer uit­gewerkt mogen worden. Zou dat het begrip tucht, met name het heilzame ervan, niet dichterbij gebracht hebben?

In de studie is tucht nu vrijwel uitsluitend een zaak van de plaatselijke kerkenraad, die verantwoordelijk is voor opzicht en tucht over leden van de gemeente. Hoezeer de focus op de kerkenraad, gezien de opzet van het boek, begrijpelijk en verdedigbaar is, een apart hoofdstuk over de gemeente als gemeenschap waar ernst gemaakt wordt met het onderlinge opzicht, zou een verrijking zijn geweest.

CGK-respondenten

In een apart hoofdstuk worden de kerkordelijke kaders ten aanzien van de tucht van acht gereformeerde kerkverbanden in kaart gebracht. Ondanks de onderlinge verschillen, die er uiteraard zijn, is duidelijk dat in alle kerkgenootschappen in het recente verleden veel werk is gemaakt van een inkleuring en specificering van de kerkordelijke tuchtprincipes. Allerlei parallellen met de basisbeginselen van het burgerlijk recht vallen daarbij op.

Verreweg het grootste deel van de studie is gewijd aan de resultaten van het empirisch onderzoek. Uitgangspunt zijn de resultaten van de interviews met de CGK-respondenten. Deze worden vergeleken met de bevindingen uit de focusgroepgesprekken. Deze groepen bestaan uit deelnemers van verschillende kerken. Zo krijg je goed inzicht in hoe er in diverse kerkgenootschappen over heikele onderwerpen gedacht wordt. Aan de orde komen vragen als ‘Wat is tucht?,' ‘Wat is de drijfveer voor kerkelijke tucht?' en ‘Moeten we wel of niet terughoudend zijn met het toepassen van tuchtmaatregelen?.'

Iets kils

Hoofdstuk 8, ‘Ervaringen met het toepassen van tucht', is het meest concrete hoofdstuk. Daarin worden praktijkervaringen met kerkelijke tucht - uiteraard geanonimiseerd - gememoreerd en doordacht. Verschillende tuchtmaatregelen passeren hier de revue: onder andere het pastoraal vermaan, afhouding van deelname aan het heilig avondmaal, het niet ten doop mogen houden van een kind, het niet meewerken aan een kerkelijke huwelijksbevestiging, en afsnijding van de gemeente.

Sommige ingewikkelde situaties en de daarbij toegepaste maatregelen zullen wellicht herkenning oproepen; andere bevreemding. Dr. Tineke Boele constateert namelijk hoe (soms totaal) verschillend respondenten en deelnemers aan de focusgroepen met kerkordelijke bepalingen met betrekking tot de tucht omgaan. Sommigen zeer formeel: regel is regel; anderen redeneren sterk vanuit de uniciteit van iedere situatie, wat soms zelfs resulteert in een principieel bezwaar tegen de kerkordelijke tuchtpraktijk. Een en ander heeft uiteraard alles te maken met de visie op zonde en tuchtwaardigheid. Over wat tucht-waardig is, lopen de meningen tussen en soms zelfs binnen de diverse kerkgenootschappen nogal uiteen. Dat komt met name naar voren bij de vraag wie toegang heeft tot het heilig avondmaal.

Deze vraag raakt aan de ecclesiologie, waaraan een apart hoofdstuk is gewijd, hoofdstuk 13: ‘Tucht als aspect van de ecclesiologie.' Ik vond het onthullend, af en toe zelfs onthutsend hoe hierin door sommige vertegenwoordigers van kerkgenootschappen over de kerk gesproken wordt, over wie er (nog) bij mag horen en wie niet; hoe hier de zuiverheid van de kerk bijna uitgespeeld wordt tegen vergevingsgezindheid en lankmoedigheid. Hierin las ik hoe kerkelijke tucht tot iets kils kan verworden.

Grensoverschrijdend gedrag

Voor ambtsdragers, die geroepen zijn geestelijk leiding te geven, zitten met name in deel III van het boek de leerzame elementen. Zoals: ‘Wat is wijsheid?' en ‘Wat zijn de gevolgen van een maatregel voor de betreffende persoon en voor de gemeente?.' Daarbij wordt nadrukkelijk aandacht gevraagd voor het feit dat tucht helaas meer dan eens leidt tot onbegrip en onttrekking van het gemeentelid aan de gemeente.

De spannende vraag na het lezen van dit boek is en blijft: hoe voorkom je dat het positieve en heilzame van tucht (herderlijke zorg voor de gemeente als geheel en voor individuele leden in het bijzonder) in zijn tegendeel verandert: het hebben van een afstotende werking en het veroorzaken van onderlinge vervreemding en verwijdering?

Ondanks deze ‘risico's' blijft het handhaven van tucht binnen de christelijke gemeente noodzakelijk. Dit mede gezien alle berichten die regelmatig naar buiten komen met betrekking tot (seksueel) grensoverschrijdend gedrag, dat helaas ook binnen de kerk voorkomt. Het boek toont de noodzaak van het handhaven van de tucht aan, waarbij ook het belang van grote zorgvuldigheid benadrukt wordt.

Pasklare antwoorden

Wie in deze studie pasklare antwoorden verwacht, wordt teleurgesteld - maar zou daarmee deze studie overvragen. Wie geroepen is tucht uit te oefenen, kan mede door middel van wat deze dissertatie aanreikt, de weg gewezen krijgen en voor te hoog gespannen verwachtingen behoed worden. Vooral kunnen we leren hoezeer tucht maatwerk is. Het is maatwerk, waarbij de wijsheid van de Heilige Geest onmisbaar is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen