Theologie: een wetenschappelijke discipline met perspectief

Het afgelopen jaar mocht ik als decaan van de faculteit Religie en Theologie van de Vrije Universiteit Amsterdam (VU) betrokken zijn bij de discussies over de positie van de Nederlandse theologiebeoefening en in de ‘theologische keuken’ rondkijken. Graag maak ik de lezers van De Waarheidsvriend deelgenoot van wat zich daar zoal afspeelt.

Ruim aanbod aan theologieopleidingen

Anno 2025 wordt aan de Nederlandse universiteiten nog steeds ruim gelegenheid geboden theologie te studeren. Aan niet minder dan zeven academische instellingen zijn studenten die zich voor theologie interesseren welkom. Van de veertien algemene universiteiten in Nederland verzorgen de Radboud Universiteit en Tilburg University een theologische opleiding vanuit de katholieke traditie en de Rijksuniversiteit Groningen en de VU vanuit protestants perspectief. Daarnaast zijn er drie, aan kerkelijke denominaties verbonden, levensbeschouwelijke universiteiten die zich exclusief op theologie concentreren: de Protestants Theologische Universiteit (PThU), de Theologische Universiteit Utrecht (voormalig Kampen) en de Theologische Universiteit Apeldoorn.

Gedurende de afgelopen decennia zijn de theologieopleidingen aan de Universiteit Leiden, de Universiteit Utrecht en de Universiteit van Amsterdam beëindigd. Hoe betreurenswaardig dat op zich ook moge zijn, het is wel te begrijpen. Vanwege de voortdurend afnemende overheidsbekostiging van het hoger onderwijs kunnen individuele universiteiten zich niet langer veroorloven een volledig pallet aan studierichtingen aan te bieden. Theologie trekt nu eenmaal geen duizenden eerstejaars en daarom ligt het voor de hand dat algemene universiteiten zich beperkingen opleggen met betrekking tot deze studierichting. De universiteiten die theologie nog wel aanbieden doen dat echter weloverwogen en staande in een bepaalde traditie.

Theologie studeren aan de VU

Trouw aan haar traditie (vrij van kerk en staat) heeft de VU met betrekking tot theologie een duidelijke keuze gemaakt. Theologie en religiewetenschap, in hun onderlinge samenhang, vormen een onvervreemdbaar onderdeel van het onderwijsaanbod en het onderzoekprogramma van deze universiteit.

De bachelor- en masteropleiding theologie van de VU onderscheiden zich van andere theologieopleidingen in Nederland hierin dat studenten van diverse pluimage gezamenlijk colleges volgen, variërend van hersteld hervormden tot studenten islamitische theologie en van baptisten en doopsgezinden tot vertegenwoordigers van de migrantenkerken en het jodendom. Elk van deze stromingen krijgt binnen de VU-opleidingen de ruimte om hun eigen ambtsopleiding inhoud te geven, maar zonder directe zeggenschap over het onderwijsaanbod van een bepaalde kerk of religieuze stroming.

Ook voor een studie theologie met een klassiek gereformeerd accent biedt de VU ruimte. Aan de faculteit werken diverse hoogleraren en docenten die staan in de hervormd-gereformeerde traditie, zoals prof. Henk van den Belt (systematische theologie), prof. Gerdien Bertram-Troost (levensbeschouwelijk onderwijs), prof. Gijsbert van den Brink (theologie en wetenschap), dr. Joost Hengstmengel (neocalvinisme), dr. Jan van der Kamp (kerkgeschiedenis), prof. Hanneke Schaap (klinische godsdienstpsychologie), dr. Bart Jan Spruyt (kerkgeschiedenis en apologetiek), dr. Pieter Veerman (praktische theologie) en prof. Wim van Vlastuin (gereformeerde spiritualiteit). Daarnaast is aan de faculteit een scala aan hoogleraren en docenten verbonden die vanuit stromingen die aan de gereformeerd traditie verwant zijn aan het onderwijsprogramma bijdragen, zoals prof. Henk Bakker (Baptistische theologie), prof. Miranda Klaver (evangelische spiritualiteit), prof. Stefan Paas (missiologie), prof. Rik Peels (godsdienstfilosofie) en prof. Eveline van Staalduine (Oude Testament). Met deze wetenschappelijke staf is de VU in staat de student die kiest voor een gereformeerde oriëntatie in zijn of haar theologische opleiding op hoog wetenschappelijk niveau te bedienen.

Plaats van de theologie binnen de universiteit

De structuur van Nederlandse universiteiten heeft de laatste decennia belangrijke veranderingen ondergaan. Veel faculteiten hebben tegenwoordig de omvang van een hele universiteit van 40 jaar geleden. Met als gevolg dat veel verantwoordelijkheden van het centrale naar het facultaire niveau zijn verlegd. Hierdoor is het bestuur van een faculteit complexer geworden en stelt het hogere eisen qua bestuurlijke professionaliteit. Theologen hebben altijd de neiging gehad het veiligstellen van hun studierichting te zoeken in het min of meer krampachtig vasthouden aan de zelfstandigheid van een eigen kleine faculteit. Ook bij het brede publiek wordt een zelfstandige faculteit veelal als het ultieme bewijs van toekomstbestendigheid gezien. Het tegendeel dreigt door deze zelfstandigheidsclaim echter te worden bewerkstelligd. Het handhaven van een eigen kleine faculteit vergt steeds grotere financiële en bestuurlijke inspanning, waardoor onvoldoende geld en aandacht overblijft voor onderwijs, onderzoek en het contact met kerk en maatschappij. Bovendien isoleert de theologie zich hierdoor onbedoeld binnen de eigen academische gemeenschap, met als gevolg een afnemende relevantie van de theologie en de religiewetenschap voor verwante wetenschappelijke opleidingen.

Het afgelopen jaar zijn we binnen de VU tot de conclusie gekomen dat het voor het veiligstellen van de toekomst van theologie en religiewetenschap van belang is dat deze disciplines domicilie kiezen binnen de grotere organisatorische eenheid van een robuuste faculteit der Sociale en Geesteswetenschappen. Binnen deze nieuwe faculteit vervolgt de huidige faculteit haar activiteiten als School voor Religie en Theologie, die met naam en toenaam verankerd wordt in het Bestuur-en Beheersreglement van de VU. Vanuit haar identiteit accentueert de VU hiermee haar verantwoordelijkheid voor deze tak van wetenschapsbeoefening in het publieke academisch domein.

Dat het woord theologie niet in de naam van de nieuwe faculteit voorkomt heeft overigens niets te maken met vermeende restanten van religiestress bij sommige wetenschappers, maar met nationale en internationale herkenbaarheid. Zoals onder de paraplunaam bètafaculteit de wiskunde als eigenstandige discipline uitstekend kan floreren, zo krijgt de theologie binnen de nieuwe bestuurlijke structuur van de nieuwe robuuste faculteit volop ruimte tot eigenstandige ontwikkeling.

Theologie dienstbaar aan het geheel van samenleving en wetenschap

Dat theologie zich niet meer kan tooien met de eretitel ‘koningin der wetenschap’ is duidelijk. En dat is maar goed ook. Theologen hebben immers ook niet overal verstand van. Maar evenzeer is duidelijk dat de theologie binnen de universiteit anno 2025 volop als volwaardige discipline erkend en gerespecteerd wordt. Theologen dragen vanuit hun eigen unieke expertise bij aan wetenschappelijk onderzoek in alle hoeken van het universitair spectrum, van economie tot natuurwetenschappen en van rechten tot geneeskunde en psychologie.

Daarnaast is het goed om op te merken dat theologie als universitaire studie ook interessant kan zijn voor hen die (nog) niet het voornemen hebben om predikant te worden. Recent heeft de VU een enquête laten uitvoeren onder 25 personen op vooraanstaande posities in de Nederlandse samenleving. Zij werden bevraagd op hun kijk op de betekenis van kennis van religie en theologie binnen hun organisaties. Dit leidde tot de verrassende constatering dat in Nederland de behoefte aan afgestudeerden in theologie en religiewetenschap groot is. Deze geënquêteerden kwamen niet uit kerkelijke en levensbeschouwelijke instanties (hun antwoord was immers voorspelbaar), maar aan het woord waren leidinggevenden van grote ondernemingen, Nederlandse ambassadeurs, voorzitters van landelijke adviesorganen, leidinggevenden in de publieke sector, zorg- en onderwijsinstellingen en nietgouvernementele organisaties, zoals het Rode Kruis.

De keuze voor theologie is daarom zo gek nog niet. Het is een studierichting die tot zorgvuldig lezen en diep nadenken stimuleert, ‘goede’ taal leert spreken en waarin levensvragen in het perspectief van het transcendente, van heilige teksten en van grote denkers worden geplaatst. Afgestudeerde economen en psychologen zijn er volop; met een studie theologie maak je het verschil, op de kansel of elders in de samenleving.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen