Kunstmatige intelligentie en ethiek

Van den Berg noemt wat voorbeelden: ‘Je kunt berichten voor sociale media laten schrijven, preken vertalen in verschillende talen of toegankelijke content voor mensen met een visuele beperking creëren. AI kan vervolgens helpen om je kerkelijke communicatie persoonlijker te maken. Je kunt gepersonaliseerde uitnodigingen voor activiteiten versturen, op de persoon geschreven e-mails versturen, individuele begeleidingstrajecten aanbieden voor (t)huisgesprekken of een chatbot op je website plaatsen.’ Kortom: mogelijkheden te over. Maar wat is verantwoord om aan AI over te laten? Kan AI hetzelfde als een mens? Is het moreel verantwoord om AI een preek te laten maken? Nog even en de robotdominee kan die ook vanaf de kansel uitspreken!

Geen ziel

Ethische vragen rond AI gaan vaak over privacy. AI kan immers ontzettend veel informatie verwerken. Als ChatGPT een tekst produceert, maakt het programma gebruik van de enorme hoeveelheid informatie die over een onderwerp op internet beschikbaar is. Andere programma’s maken gebruik van big data. Dat zijn grote hoeveelheden informatie waaruit allerlei patronen af te leiden zijn, bijvoorbeeld over reizigersgedrag of de verspreiding van een virus. Terecht wordt dan de vraag gesteld of er voldoende gewaarborgd is dat vertrouwelijke informatie ook vertrouwelijk blijft. Toch is dit in de context van de gemeente niet het meest wezenlijke morele vraagstuk. Daar speelt iets fundamentelers, name-lijk het feit dat AI geen ‘ziel’ heeft. Het is louter een informatieverwerker. AI werkt algoritmes af en doet dat zonder enig begrip van wat het doet. Daarom kan AI ook geen nieuw inzicht voortbrengen, maar alleen bestaande combineren. Ook kan AI geen eigenmachtige beslissingen nemen die buiten de vooraf ingeprogrammeerde algoritmes gaan. AI kan ook niet moreel verantwoordelijk gehouden worden, want daarvoor is vereist dat het een vrije keuze heeft kunnen maken.

De kracht van AI ligt daarom in de samenwerking tussen mens en AI. AI kan een krachtig hulpmiddel zijn om zaken af te handelen die geen ‘hart’ vragen, zoals de voorbeelden die Eric van den Berg noemt op zijn website. Maar een pastoraal gesprek voeren moet je niet aan een chatbot overlaten. AI kan wel relevante informatie over een gemeentelid dat pastorale zorg nodig heeft bij elkaar harken.

Maar stel dat een chatbot nu zo goed wordt dat je het verschil met de menselijke pastor niet meer merkt. Is het dan niet prima om het gesprek toch aan de chatbot over te laten? Hier ligt een diepe morele vraag: is dat eerlijk? De vraag zal indringender worden naarmate AI steeds meer in staat zal zijn om gedrag te vertonen dat haast niet meer van menselijk gedrag te onderscheiden is. Er wordt wel gespeculeerd dat AI emoties zou kunnen krijgen. Eigenlijk kan dat niet, want AI heeft geen ziel, maar is dat erg? Ik wil er een lans voor breken dat wij in de christelijke gemeente altijd zullen blijven zeggen: ja, dat is erg! Samen met de zorg en het onderwijs is de kerk een terrein waarop het hart wezenlijk is voor het gezond functioneren van die praktijk.

Verantwoording

Het verschil tussen mens en AI wordt in de Bijbel duidelijk als we lezen dat de mens ‘naar Gods beeld’ geschapen is. Over de betekenis van die uitdrukking zijn theologische boeken vol geschreven. In elk geval is het duidelijk dat het betekent dat de mens zelfstandig beslissingen kan nemen en daarom voor God verantwoordelijkheid heeft af te leggen. Het trieste is dat de mens meteen na de zondeval zich aan die verantwoordelijkheid onttrekt. Adam verwijst God door naar de vrouw (‘die U gaf om bij mij te zijn’, zegt hij er fijntjes achteraan om God ook maar een deel van de schuld te geven). Eva zegt: ‘U moet bij de slang zijn.’ Een geslacht verder wordt het niet beter als Kaïn tegen God zegt: ‘Ben ik mijn broeders hoeder?’ Het enige schepsel dat aan God antwoord kan geven op de vraag: wat heb je gedaan, onttrekt zich aan de ver-antwoord-elijkheid. Maar God blijft van ons verantwoording vragen. Hij ziet ons nog steeds als mensen met een ziel en niet als robots die het niet kunnen helpen, omdat ze slechts doen wat hun algoritmes voorschrijven.

Naast deze meest fundamentele ethische kwestie zijn er ook praktische zaken die morele vragen oproepen. Zo bestaat altijd de mogelijkheid dat AI fouten bevat of dat AI wordt ‘gehackt’. Er kunnen dan gevaarlijke situaties ontstaan. De morele vraag is: hoeveel risico mag het gebruik van AI kosten? Mensen kunnen ook fouten maken, maar wij voelen vaak intuïtief aan dat er iets niet goed gaat en herstellen het. AI heeft die intuïtie niet en gaat gewoon door op het foute traject. Nog een praktische morele vraag is die naar de afhankelijkheid van de grote bedrijven die AI produceren en daarmee invloed krijgen op ons leven. Denk aan alle koopsuggesties die je krijgt als je eenmaal iets online besteld hebt. Is het moreel verantwoord als je aan dat soort verleidingen wordt blootgesteld? Tenslotte het punt van het energieverbruik. AI is een echte energieslurper. We zijn ons daar niet zo bewust van, maar al die servers en computers verbruiken met elkaar een significante hoeveelheid energie. Moeten we niet bewuster keuzes maken in wat we aan AI overlaten en wat we best zelf kunnen blijven doen? Wetende dat ons energieverbruik sterk zal toenemen als we al onze AI-ambities gaan realiseren.

Automatische piloot

In augustus van dit jaar was ik voor SGP-International in Amman, Jordanië, bij een door een christelijke organisatie belegde conferentie over AI. Er waren kerkelijke leiders en ook vertegenwoordigers van moslimgemeenschappen. Aan het eind van de conferentie stelde iemand de vraag of een robot ook een gebed zou kunnen uitspreken. Het antwoord was eenvoudig: natuurlijk kan een robot dat. Geef hem de voorbedepunten maar op en er komt een keurig geformuleerd gebed uit. Ik merkte toen op dat God, als Hij dat gebed zou horen, wellicht zou zeggen: ‘Mooi gebed, maar waar is het hart erachter?’ Daarop reageerde een van de kerkelijke leiders met een eerlijke bekentenis: ‘Ik denk dat God dat ook wel eens moet zeggen van mijn gebeden.’ Inderdaad kunnen wij zelfs in onze gebeden ‘op de automatische piloot’ gaan. In feite verlagen we onszelf dan tot AI, en dan zijn we pas echt ver van huis. Ik noemde toen als voorbeeld de beruchte toeslagenaffaire in Nederland, waarbij ambtenaren blindelings de wet als een reeks algoritmen uitvoerden, zonder gevoel voor wat het zou kunnen betekenen voor mensen en gezinnen. Een goede moraal van AI houdt in dat wij het onderscheid tussen mens en AI steeds beseffen, zodat we realistische verwachtingen hebben van AI en tegelijk niet zelf vervallen tot loutere informatieverwerkers. Zeker in de gemeente is het verschil tussen wel of geen ‘hart’ hebben voor elkaar wezenlijk. God vraagt van ons dat wij Hem dienen met ons hart. Met minder neemt Hij geen genoegen. Anders zou Hij het in de gemeente wel met robots afkunnen.

Vierdelige serie over Kunstmatige Intelligentie (AI)

1. Kunstmatige intelligentie is slim, maar mist hersens

2. Kunstmatige intelligentie met hersens is op z’n minst dubieus

3. Kunstmatige intelligentie en theologie

4. Kunstmatige intelligentie en ethiek

AI heeft geen ‘ziel’, het is louter een informatieverwerker.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen