Visitekaartje in een krimpende kerk

Halverwege de uiterst warrige vergadering van de triosynode van 23 november jl. is het ineens voorbij: besluiten kunnen niet worden genomen en veel werknemers van de landelijke kerk blijven in onzekerheid over hun baan. De nota 'Kaders voor beleidsplanning' geeft namelijk wél aan welke bedragen bezuinigd moesten worden en dat er 150 formatieplaatsen moeten vervallen, maar brengt met boven water wat nu de oorzaak van de grote tekorten is. Verder dan het uitspreken van de wens naar een onderzoek inzake de doelmatigheid van de dienstverlening in het licht van de beschikbare middelen komt de nota in dit opzicht niet. Op de kleine synode wordt een maand later daarom een commissie van onafhankelijke deskundigen benoemd, die de arbeidsorganisatie gaat doorlichten. Naast voorzitter Van Dijk maken mr. W. Scholten, mr. W. Blanken, drs. G. Verweij en, op voordracht van de ondernemingsraad, H. Hofstede deel van de commissie uit. Volgende week spreekt de synode over het rapport. Wat staat daarin te lezen?

Geen buitenstaanders

De commissieleden voelden zich geen buitenstaanders, die een zakelijk rapport hadden te schrijven. Nee, het ging om de kerk, om hun kerk ook, en binnen die kerk om het voortbestaan van de arbeidsorganisatie. Deze betrokken houding doet goed. De commissie stelt verder dat het LDC 'het visitekaartje van de kerken op landelijk niveau' is en dat haar stuurloosheid daarom zo'n pijn doet. Deze kwalificatie lijkt me direct al te veel eer. Zeker, het gebouw mag er zijn, maar dat wordt niet bedoeld. In september jl. nog vroegen de besturen van de Confessionele Vereniging, van het Confessioneel Gereformeerd Beraad en van de Gereformeerde Bond aan het triomoderamen om het dienstencentrum meer aan te sturen. In 2001 werden we er verschillende keren mee geconfronteerd dat medewerkers autonoom namens de kerk beslissingen namen dan wel publicitair naar buiten kwamen. 'Vanuit de synode dient het LDC aangestuurd te worden'. Kortom, er zijn p betere visitekaartjes voor de kerk denkbaar, ook gezien de inhoud van veel wat naar buiten kwam en komt. Het rapport stelt vooraf dat financiële problemen in de niet los gezien kunnen worden van andere factoren. 'De spanningen die voortvloeien uit de toestand van niet-gefuseerd zijn compliceren de besluitvorming en verhogen de kosten van de gehele besluitvorming'. Had de arbeidsorganisatie dan toch niet aan het kerkordetraject vooraf moeten gaan? , is terecht de vraag. 'Het gebrek aan waardering voor het landelijke werk bij vele plaatselijke gemeenten beïnvloedt de inkomsten in negatieve zin'. Heeft die waardering - generaliserend gesproken - dan ook niet te maken met de inhoud van het werk? Terecht formuleren Van Dijk en de zijnen dat 'uitzicht bieden op een eindsituatie waarin structureel evenwicht is bereikt, op een solide en verbrede financiële basis en op een meer efficiënte en flexibele organisatie waarvan de continuïteit beter is verzekerd, het gevoel versterken met iets zinvols bezig te zijn'.

Geen beleidsvisie

Het rapport begint met een analyse van het probleem. Daarin wordt als eerste opgemerkt dat de beleidsplannen - in een krimpende kerk! - expansieve trekken vertonen. De arbeidsorganisatie was in 1998 voornemens zich met zeer veel zaken te gaan bezighouden: zowel met de onderlinge omgangsvormen, interne communicatie en sociale vaardigheden binnen de plaatselijke gemeente als met het uitvoeren van analyses inzake ontwikkelingen in politieke, sociale, economische en ecologische vragen. 'En verder alles wat daartussen zit'. Een financiële onderbouwing ontbreekt echter! Daarbij is niet duidelijk wat de gemeenten verlangen: de dienstverlening is aanbodgestuurd.

Daar komt bij dat het dagelijks bestuur SoW toen de ernst van de financiële problematiek reeds bekend was, voorop stelde dat de in gang gezette vorming van negen regionale dienstencentra (RDC's) niet mocht worden gefrustreerd. Als Samen op Weg verder moest worden uitgebouwd, terwijl het geld ervoor niet aanwezig was, lijkt het me nu tamelijk bizar als de leiding van de kerk versneld tot eenwording wil komen, omdat het hele kerkordetraject te veel geld kost.

De deskundigen constateren dat er geen controlemechanismen in de financiële sfeer aanwezig waren. Als ingrijpende maatregelen geen uitstel meer kunnen lijden, maken het ontbreken van een beleidsvisie en de gebrekkigheid van de cijfers dat men de controle op het proces verliest. Het bestuur van de arbeidsorganisatie wordt hiervoor verantwoordelijk gehouden. Omdat de tekorten vanwege inflatie en

loonkosten nog groter zullen zijn dan in november jl. gedacht werd (een jaarlijks tekort in 2007 van € 9, 1 miljoen in plaats van € 7, 5 miljoen), beoogt de commissie de problemen op te lossen door personele en materiële kosten structureel te verlagen, de inkomsten structureel te verhogen en sommige posten eenmalig ten laste van de reserves te brengen.

Formuleren van kerntaken

Hierna legt de commissie de vinger bij de bestuursstructuur, die weinig effectief is. Dan blijkt dat de relatie tussen kleine synode, dagelijks bestuur/moderamen en de drie generale raden 'niet erg duidelijk' is. Die structuur wordt nog complexer en ondoorzichtiger door de stichting van negen RDC's. De commissie noemt het - opnieuw - opvallend dat in 1999 het dagelijks bestuur ondanks de precaire situatie onverkort wenst door te gaan met de uitbreiding van de RDC's. De conclusie aan het eind van deze paragraaf is even eerlijk als pijnlijk: 'De jaren 1999-2001 kunnen niet anders beschouwd worden als een periode van ernstig tekort schieten in bestuurlijk opzicht. Het financiële probleem heeft een bestuurlijk probleem blootgelegd. Het een kan niet zonder het ander worden opgelost.'

Terecht leggen Van Dijk c.s. de vinger bij de noodzaak van het formuleren van kerntaken. Daarbij moet antwoord komen op de vraag welke taken wezenlijk bij de roeping en opdracht van de kerk horen. We zullen dan moeten inzetten bij niet minder dan de geestelijke opdracht van de kerk als lichaam van Christus.

Hier ligt een roeping voor de synode, opdat de kerk weer kerk zou zijn. De commissie wil zolang die kerntaken nog niet geformuleerd zijn, eerder aan efficiencybevordering doen dan taken schrappen.

Complicerend in de sanering van de financiën is de niet optimale relatie met de plaatselijke gemeenten. De voorgenomen quotumverlaging is niet alleen voortgekomen uit de benarde positie van veel gemeenten, maar ook een signaal van dieper onbehagen. De relatie met vele gemeenten moet dus hersteld worden.

Gepleit wordt om een communicatieplan te schrijven, dat de gemeenten inzicht in het werk biedt.

Nieuw bestuur

Deze zakelijke röntgenfoto brengt jarenlang wanbeleid aan het licht. Als opgemerkt wordt dat de indruk bestaat dat behoeften van plaatselijke gemeenten mogelijk zijn overschat, lees ik dit simpelweg als een verzachtende uitdrukking voor het gegeven dat gedaan is wat men zelf van belang vond. Dat is te meer verdrietig, als blijkt dat het gaat om dienstverlening aan kerken, die in staat van vereniging zijn op een wijze die in honderden gemeenten ook geen vertrouwen wekt. Wie doorbreekt die neerwaartse spiraal? Gaan we daarbij te ver als we stellen dat de financiële problematiek niet alleen te maken heeft met de bestuurlijke structuur maar ook met het geestelijke en morele gehalte van de organisatie? Want: dienen alle raden, secties, commissies en werkgroepen de werkelijke opbouw van de gemeente in bijbelse zin en het getuigenis in deze wereld? Die vraag heeft alles te maken met de kerntaken.

De commissie doet zelf ook een poging de neerwaartse spiraal om te buigen. Hierbij heeft zij zich gelukkig laten leiden door de overtuiging dat een organisatie voor de kerk een duidelijk herkenbare kerkelijke signatuur moet hebben. Zij lanceert het voorstel te komen tot een nieuw bestuur voor de hele bovenplaatselijke arbeidsorganisatie, dat geplaatst wordt naast het moderamen en daarvan onafhankelijk functioneert. Dit bestuur dient aan de synode verantwoording af te leggen en wordt gevormd door twee leden die ook lid zijn van het moderamen (onder wie de scriba) en drie leden die worden benoemd vanwege hun deskundigheid en affiniteit met de kerk. Naar onze mening ligt hier het punt waarover de synode goed moet doorpraten. Het gevaar is niet denkbeeldig dat er naast het moderamen dat leiding aan het geestelijk leven in de kerk moet geven, een tweede bestuur komt dat los daarvan leiding aan de dienstverlening geeft. Dat kan nooit onafhankelijk van degenen die ambtelijke verantwoordelijkheid dragen. Ook dienstverlening in de kerk moet door de ambten worden geleid en niet door besturen, hoe deskundig ook. Deze gereformeerde lijn staat reeds te lang onder druk door de immense organisatie, die vele keren het geestelijk belang van de kerk niet dient. Een bestuur voor een arbeidsorganisatie van de kerk kan alleen op de juiste wijze functioneren en vervreemding van de gemeenten tegengaan als de verantwoording aan de synode concreet handen en voeten krijgt. Het vaststellen van beleidsplannen en begrotingen moet dan steeds opnieuw voorafgegaan worden door het geven van inzichtelijke informatie aan synodeleden. Daarnaast dient affiniteit met de kerk nader vastgelegd te worden. Al ben ik nog zo'n goede manager, als mijn affiniteit met de kerk bestaat uit het feit dat mijn moeder daarvan lid is, hoor ik niet in het bestuur van de arbeidsorganisatie.

Afslanking in de regio

Omdat de RDC's een moeilijk beheersbare kostenpost vormen, stelt de commissie-Van Dijk voor de gehele dienstverlening aan te merken als één organisatorische eenheid. Het werk in de regio's zal moeten worden afgeslankt. De RDC's zullen geleid moeten worden door een vestigingsleider, die niet de rang van directeur heeft. Hoe terecht dit voorstel ook is, je zult een jaar geleden een goede baan maar opgezegd hebben om directeur van een RDC te worden...

Daarnaast zal meer gebruik gemaakt moeten worden van vrijwilligers - niet onlogisch als we bedenken dat in de kerk het meeste vrijwilligerswerk gebeurt. Ondertussen moet de personeelsformatie drastisch herzien worden én zal de quotumregeling (de verplichte afdracht van de gemeenten) vanaf 2006 voldoende moeten zijn. Hierbij stelt de commissie zeer terecht: Wensen de gemeenten deze organisatie, in deze vorm, in deze omvang? Laat deze vraag met voorrang worden onderzocht. Het antwoord zou wel eens onthullend kunnen zijn.

We kunnen niet anders zeggen dan dat de vijf deskundigen een terzake rapport hebben geschreven, dat het mogelijk maakt in het gestelde tijdpad uit deze malaise te komen. Zij hebben zich hiertoe breed georiënteerd. Op de lijst van hun gesprekspartners staan overigens ook de namen van de hoogleraren G. Dekker, G. D. J. Dingemans en G. Heitink - waarbij mij in het rapport zelf niet duidelijk werd welke hun inbreng is geweest. In de kolommen van ons blad is kritiek geuit op de wijze waarop de dienstverlening opgetuigd werd, voordat de concept-kerkorde behandeld werd. Mede daarom was het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond afwezig bij de opening van het LDC. De- . ze visie en houding nemen niet weg dat ook wij hopen dat wanbeleid en ondoorzichtigheid plaats mogen maken voor dienstverlening op een gezonde basis die de gemeenten werkelijk bouwt. Eerst is het woord nu aan de synode.

P. J. VERGUNST

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen