Als de kerk krimpt

Opinieblad De nieuwe Koers (nummer 06, zomer 2024) besteedt in een artikel van tien pagina’s aandacht aan kerksluiting en kerkvernieuwing. Van die verhalen kunnen we het één en ander leren. Ik zoom in op twee situaties: in Zeist en in Akkrum. Ouderling Wielinga uit Akkrum zegt: ‘Krimp? We zijn gewoon aan het ontdekken hoe we moeten groeien.’ Maar we starten in Zeist. David de Jong en Corinne Vuijk waren daar negentien jaar betrokken lid van de gereformeerde kerk (vrijgemaakt) ‘De Ark’.

De nieuwe Koers

Na de coronacrisis zaten er nog maar vijftig mensen in de kerk, vertellen ze. En hoe gaat het dan: de overblijvers zijn dan ook gelijk de kartrekkers. Er ligt veel verantwoordelijkheid op hun schouders. Corinne had de nodige taken en verantwoordelijkheden qua liturgie en cantorij. Dat moest ook wel, want ‘er waren veel oude mensen, die niet konden geven, alleen ontvangen’. Met hangen en wurgen kregen ze het voor elkaar, vertelt Corinne. David knikt. ‘Als ze was gestopt, denk ik niet dat een ander dat had opgepakt.’

Toen ze in Zeist kwamen wonen, bijna twintig jaar geleden, telde de gemeente nog zo’n 350 kerkgangers; veel gezinnen en jongeren. Als je vrijgemaakt bent en je verhuist, dan zoek je in je woonplaats een nieuwe vrijgemaakte kerk op – zo ging dat toen nog, vertelt David. Hij zat veertien jaar lang in de kerkenraad. (...) ‘Het is iets ongrijpbaars als sfeer, uitstraling of indruk’, zegt hij. ‘Wat maakt dat mensen ergens anders voor kiezen?’ Zelf twijfelen ze ook wel eens: willen zij zelf wel lid blijven? ‘Onze zoons hadden niet zoveel leeftijdgenoten en de gemeente werd kleiner en kleiner, er was geen zicht op een kerend tij. Maar weggaan doe je niet zonder te verhuizen. Ik kon dat niet over mijn hart verkrijgen.’ David pakt uit een van de hoge kasten een map, met stukken over kerksluiting. Corinne vertelt verder: ‘Het was een beetje een lauwe toestand geworden’ verzucht ze. Ze was onderdeel van de commissie ‘gemeenteopbouw’ Daar ging veel tijd en energie in zitten. Er kwamen allerlei initiatieven: Taizédiensten, middagvieringen, bezinningsmomenten. Maar echt, wezenlijk anders dat werd het niet, vindt ze. ‘Ik kreeg soms het idee dat we kerkje aan het spelen waren.’

In hetzelfde artikel komt ook pastoraal werker Jacobine Gelderloos aan het woord. Zij schreef het boek Sporen van God in het dorp.

Kerken gaan vaak in de regelstand, merkt ze. ‘Eerst de vacatures in de kerkenraad vullen, een samenwerkingsproces of het vinden van een nieuwe predikant.’ Soms lukt het wel om de blik naar buiten te richten. ‘En dan gaat het dus gelijk om de inhoud van kerkzijn. Maar om die slag te kunnen maken moet je ruimte en capaciteit hebben. In je hoofd en in de organisatie.’ Als dat lukt, kan er echt wel wat nieuws ontstaan, blijkt in het Friese Akkrum. Nadat een stevige storm een oude boom in de kerktuin had gevloerd, en (die) een hele tijd bleef liggen, meldden omwonenden zich bij de lokale PKN-gemeente. ‘Kan die boom niet eens worden opgeruimd, zodat we er iets moois van kunnen maken?’ Goed idee, zeiden ze bij de kerk. Kom maar met een plan. (...) Het plan ontstond om de tuin niet alleen mooi op te knappen, maar ’m ook toegankelijk te maken voor het hele dorp. (...) Nu de ‘Lantearnetún’ is opgeknapt, worden er maandelijks bijeenkomsten georganiseerd op zomerse zondagmiddagen. Daar komen bezoekers vanuit het hele dorp op af; aanvankelijk enkele tientallen, maar inmiddels zeker honderd. En elke dinsdagmiddag wordt er in de tuin gewerkt. Wilhelmina is er altijd wel te vinden. Ze is kunstenaar en heeft de beelden in de tuin gemaakt. Veel van deze beelden verwijzen naar passages uit de Bijbel, zoals ‘Het gevecht met de engel’, over Jakobs gevecht aan de Jabbok. Het bijschrift luidt: ‘Zo zal ook onze worsteling tot de dageraad duren’. Wilhelmina gaat zelf niet naar de kerk, maar volgens haar herkent iedereen zich in de grote vragen over het leven, die ze in haar kunstwerken tot uiting brengt: waarom ben ik hier, waar ga ik naartoe, is er een God?

Terug naar de vrijgemaakte kerk in Zeist.

Voorjaar 2022 besluit de kerkenraad tot sluiting. David twijfelt nog weleens aan het besluit. Er was nog geld, er was nog een predikant. ‘Maar wie zou de taken hebben opgepakt?’, vraagt Corinne. ‘Er was niemand meer die in de kerkenraad wilde. Het was echt uitgeblust.’ Sommige gemeenteleden vertrekken al snel, anderen blijven tot de sluiting, ruim een jaar later. ‘We hebben een fijne tijd gehad met degenen die ervoor kozen om te blijven. Er was een grote betrokkenheid en saamhorigheid.’ (...) David en Corinne ervaren na de sluiting ook wel opluchting. De eerste zondag na de laatste dienst herinnert David zich nog goed. ‘Vrijwel elke zondag had iemand uit ons gezin wel een taak. Nu konden we ineens zeggen: jongens, het is morgen zondag, we gaan naar de Kloosterkerk in Den Haag en daarna naar het strand. Die vrijheid was er eerder nooit.’

Er voltrekt zich een stille ramp. Kerkverlating leidt uiteindelijk tot kerksluiting, al kan er soms iets nieuws ontstaan. Elk initiatief verdient waardering of zelfs bewondering vanwege de vasthoudendheid om de kerkdeuren open te houden. Meestal is het geen oplossing om mensen te verwijzen naar een buurgemeente. Er is een connectie met déze kerk en niet met de kerk in het dorp verderop.

Voor oudere generaties is de kerk veel meer dan een preekplaats. Wie de kerk als een preekplaats beschouwt, is iets kwijtgeraakt dat vorige generaties wel hadden. De kerk is veel meer dan een gebouw. Het staat voor een gemeenschap, die vooral op de dorpen sterk was. Die hechting was er met de fysieke kerk, het gebouw, maar niet minder met de gemeenschap te midden waarvan je leefde. Die gemeenschap bleef in stand ook na de dood. De begraafplaats was een verlengstuk van de kerk. De kerk omvatte het hele leven van geboorte tot begrafenis.

Deze geborgenheid is het geheim van de hechting. In de moderne tijd is deze hechting teloor gegaan. Slechts ouderen voelen die hechting. Voor ouderen betekent een dichte kerk een wond. Het raakt hun identiteit. Een kerk die een ruïne is, wat tijdens de oorlog het lot was van veel kerken, kun je nog opbouwen maar een kerk die gesloten wordt, gaat niet meer open.

Uit het vervolg van het verhaal van David en Corinne blijkt dat zij diverse kerken hebben bezocht maar zich nog niet bij een nieuwe kerk hebben aangesloten. Dat begrijp ik. Je aansluiten is te oppervlakkig. Als christen ben je tenslotte meer dan bezoeker of cliënt. Je wilt je hechten. Misschien lukt dat, misschien niet. Het initiatief van Akkrum heeft iets moois, maar ook iets tragisch. Een mooie tuin zal de secularisatie niet tegenhouden. Het is jammer dat de diepere tonen in het artikel van tien pagina’s ontbreken.

Geslachten gaan, geslachten zullen komen:

wij zijn in uw ontferming opgenomen.

Wij mogen bouwen op de vaste grond

van uw beloften en van uw verbond.

(Psalm 90:1 ber.)

Het verbond, is dat er nog? Toch wel. God sticht een gemeenschap waar die niet was. Hoe? Dat is het geheim van de Geest.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen