‘Onopgeefbaar’ verbonden

Kontekstueel. Tijdschrift voor gereformeerd belijden nú wijdt een themanummer aan ‘Onopgeefbaar verbonden?! De relatie tussen kerk en Israël’. Theoloog Jos Wienen, burgemeester van Haarlem, gaat dieper in op de betekenis van het woord ‘onopgeefbaar’. Is dat nog te handhaven? De lastige positie van de Palestijnen kwam de laatste decennia immers steeds meer in beeld. En ook: hadden de kerken wel oog voor hen? Bij de Palestijnse christenen ontstond groot onbehagen. De Gaza-oorlog heeft deze kanteling in de Israëlvisie alleen maar versterkt. Het artikel van Wienen schept duidelijkheid in een verwarde discussie. Hieronder het laatste deel van zijn artikel.

Kontekstueel

De onopgeefbare verbondenheid is de neerslag van decennialang nadenken over de verhouding van Kerk en Israël. Toch is het ondanks de vierkante bewoording telkens weer aangevochten. Door te spreken over het volk Israël wilde men de staat schrappen. Maar het volk is niet los verkrijgbaar. Je hebt de joodse godsdienst, het Joodse volk en de staat Israël. In de joodse religie liggen de aanknopingspunten voor het gesprek. Maar Gods verbond betreft het volk, niet een godsdienstige gemeenschap. De godsdienstige gemeenschap is er in zekere zin de kern van, maar er zijn ook niet-religieuze Joden. Ook na verschillende geseculariseerde generaties voelen veel afstammelingen zich Joods. Het is een traditie, een lotsverbondenheid, een cultuur met religieuze elementen en waarden waar mensen zich door afkomst en geschiedenis aan verbonden blijven voelen. En als dat niet zo is, zijn er anderen die hen toch zo indelen. Veel Joden ontdekten pas door de vervolging door de nazi’s dat ze Joden waren. Door de geschiedenis en door de stichting van de staat Israël voelen de meeste Joden een – ik zou bijna zeggen: onopgeefbare – verbondenheid met het land van de voorouders, met Sion, met Jeruzalem, met de Joodse staat. Volk en staat vallen niet samen, maar zijn wel verbonden. Verschillende orthodoxe stromingen vroegen zich oorspronkelijk af of deze terugkeer naar het land der belofte, zonder de verschijning van de Messias, wel kon.

Maar nu voelen de meeste Joden zich met deze staat door hun eigen identiteit en oorsprong verbonden. Het is het land waar Joden geen minderheid zijn, veilig in een vijandige wereld. Wie zich verbonden wil weten met het Joodse volk krijgt de staat Israël er gratis bij.

En dat roept verzet op. De politiek van Israël roept weerstand op. Vanwege het geweld, de bezetting en de ellendige positie van de Palestijnen pleiten sommigen voor het schrappen van de verbondenheid in de kerkorde. De kerk mag niet de indruk wekken de foute partij te steunen. Israëls politiek is verwerpelijk en mag niet gesteund worden. Bovendien moet de kerk toch minstens even verbonden zijn met de verdrukte (christelijke) Palestijnen.

Een stap verder gaan degenen die Israël een onacceptabel koloniaal project noemen van vooral Europeanen die de oorspronkelijke bevolking hebben ontrecht en verdreven, hun land hebben ingenomen en die bevolking wreed onderdrukken. De daaruit ontstane apartheidsstaat moet verdwijnen om plaats te maken voor een Arabische staat of, nog mooier, een seculiere democratische pluriforme staat. Dat veel Joden en Arabieren hier niets van willen weten doet er niet toe. In ieder geval hebben Joden geen recht op een eigen staat en Palestijnen wel.

Er is ook een meer religieuze weerstand. Er kan geen sprake zijn van een uitverkoren volk. De kerk is het volk van God. De beloften van het Oude Testament voor Israël zijn vervuld in Christus. Daarna is er geen heilshistorische rol meer voor het Joodse volk. Ook aan Joden wordt het evangelie verkondigd. Maar het Joodzijn heeft geen betekenis meer vanuit het perspectief van de kerk.

Ten slotte is er het argument dat de verbondenheid met het Joodse volk een uitdrukking is van schaamte over de holocaust en het antisemitisme. Daarbij zou dan meer een schuldbelijdenis passen dan een onterechte verklaring van verbondenheid.

Ik maak enkele kanttekeningen bij de kritiek. Je verbonden voelen met een land betekent niet dat je alles wat de regering daar doet goedkeurt. Die suggestie is onjuist, ook als het om Israël gaat. Israël is ook geen koloniaal project. Op die grond kunnen we de Verenigde Staten verwerpen, Canada, de Latijns-Amerikaanse staten, maar niet Israël. De terugkeer uit de diaspora is een historisch fenomeen op zich en heeft met het Europese kolonialisme niets te maken.

Een Palestijnse staat is er nooit geweest. Dat wil niet zeggen dat die geen recht van bestaan zou kunnen hebben, maar er is geen volkenrechtelijke of historische reden om te stellen dat dat een staat zou moeten zijn van de rivier tot de zee. Het lijden van veel Palestijnen is evident. Het historische onrecht van vlucht en verdrijving vanuit Israël en apart houden als vluchtelingen zonder rechten in de Arabische wereld verdient meeleven, hulp en zoeken naar oplossingen.

Het religieuze argument dat Israël geen uitverkoren volk meer kan zijn is merkwaardig. Wie bepaalt dat? De beloften van het Oude Testament spreken van een eeuwig verbond. En de werkelijkheid van de afgelopen tweeduizend jaar toont dat het volk er is, wat we daar ook van vinden. Het is noch exegetisch, noch feitelijk te verantwoorden dat het Joodse volk geen religieuze betekenis meer kan hebben. Het is moeilijk voor te stellen dat de kerk nu zegt: ‘We gaan terug naar voor de twintigste eeuw.’

Dat de formulering van de kerkorde sporen draagt van de tijd van ontstaan is onmiskenbaar. Maar de bezinning die toen op gang is gekomen is ook niet meer ongedaan te maken. Dat er sprake is van een bijzondere verbondenheid van de kerk met Israël lijkt me evident. Historisch en theologisch is de kerk tot het eind van de geschiedenis met Israël verbonden. Ze is eruit ontstaan, ze deelt er het grootste deel van de Heilige Schrift mee en ze zal er tot het einde der tijden nooit omheen kunnen dat haar Heer hoort bij het volk Israël. De verkiezing van Israël heeft een bijzondere positie in de heilsgeschiedenis en de kerk komt nooit los van het nadenken over de weg van God met dit volk door de geschiedenis. In het Oude Testament komt de naam Israël meer dan 2.500 keer voor en in het Nieuwe Testament 34 keer, naast honderden keren het woord Jood.

Het woord onopgeefbaar was niet noodzakelijk. Maar het is vreemd om het te schrappen. Dat lijkt op een ontkenning van wat evident is. Bovendien ben je aan jezelf verplicht je eigen woorden serieus te nemen. Wie na twintig jaar iets onopgeefbaars opgeeft is ongeloofwaardig. En in het licht van de geschiedenis is het pijnlijk. Wat mij betreft is na het gebruik van zo’n groot woord de discussie erover in zichzelf beschamend voor de kerk.

Laat het woord onopgeefbaar maar met rust, omdat het feitelijk juist is. Als je het schrapt is het niet minder waar. Het drukt uit dat de kerk erkent dat Israël haar eigen plaats heeft als volk van God, met haar lange geschiedenis en tradities en dat ze zich daarmee heeft te verhouden. Het geeft ook aan dat iedere vorm van antisemitisme verworpen moet worden. Tegelijk kan uit verbondenheid ook kritiek voortkomen. Israël wordt met een andere maat gemeten: van dat land wordt iets anders verwacht dan geweld, wraak en vergelding. Maar de praktijk is niet anders. Dat levert spanning op: verbondenheid en teleurstelling.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen